Türkiye’deki Görme Engelli Öğrencilerin Bağımsız Hareket Önkoşul Kavramlarındaki (Beden Düzlemi/Trafik) Düzeylerinin Değerlendirilmesi

Year 2016, Volume: 16 Issue: 67, 0 - 0, 15.12.2016

Banu Altunay Arslantekın

Abstract

Problem Durumu: Kavramlar,
insanların yaşamları boyunca dünyayı anlamlandırabilmesini ve çevresiyle
bütünleşmesini sağlayan en önemli yapılardandır. İnsanlar gün içinde
kavramların binlercesini ayırt etme ve iletişimde kullanır (Jonassen, 2006).
Kavram gelişimi, yaşam boyunca devam eden sonsuz bir süreçtir ve fiziksel,
çevresel faktörlere bağlı olarak her çocukta farklı şekilde gelişir. Görsel
uyarıcı yokluğu, çocukların çeşitli gelişim alanlarını (bedensel, bilişsel ve
dil gelişimi) olumsuz yönde etkilediği için (Tuncer, 2004), görme engelli
çocukların kavram gelişiminde genellikle gecikmeler yaşanabilir (Budd, 1998).
Görme yetersizliği olan çocukların kavram gelişiminde problem yaşadığı, Hill ve
Balsch tarafından (1980) belirtilen çalışmalarla da desteklenmektedir.

Kavramlar,
yönelim ve bağımsız hareket için son derece önemli kilometre taşlarıdır. Görme
yetersizliği olan kişilerin yönelim ve bağımsız hareketle ilişkili, sahip
olması gereken temel kavramlar; beden şeması, beden kavramı ve beden imajını
içeren bedensel farkındalık, beden düzlemi ve bölümleri, sağ-sol taraflar
(yanlar), yönler, uzaysal (pozisyon, şekil, büyüklük vb.) ve çevresel (köşe,
cadde vb.) kavramlardır (Pogrund ve diğ., 1998). Beden imgesi kavramı; beden bölümleri,
bedenin göreceli pozisyonları ve ne kadar yer kapladığına yönelik bilgileri
içermektedir. Beden imgesi, çocuğun vücut düzlemini algılamasını, basit uzaysal
kavramları (karşısında, yanında, arasında) anlamasını kolaylaştırmaktadır.
Öğrenci yetersiz bir beden imgesine sahipse, kendi çevresini oluşturan dünyayı
anlamakta güçlük yaşayacaktır (Altunay, 2003). Beden imgesi kavramından
sonra, bedeniyle gerçekleştireceği sağ/sol kavramlarının fonksiyonel
kullanımını geliştirmek gerekmektedir. Görme
yetersizliği olan çocuk çevresindeki eşyaların, kendisi hareket ettiği ya da
döndüğü zaman nasıl yer değiştirdiğini göremez (Özyürek, 1995).
Çevresindeki uyaranları güvenli ve hızlı şekilde kullanabilmesi için
pozisyonların göreceliliği kavramının öğrenciye kazandırılması son derece
önemlidir.  

Trafik
kavramları gibi çevresel kavramlar da, çevrenin güvenli şekilde
kullanılabilmesinde önemli bir rol oynar. Görme yetersizliği olan kişiler
hareket ederken cadde geçme gibi ölüm ya da yaralanma ihtimalinin yüksek olduğu
riskli durumlarla karşılaşabilir. Cadde geçme bilgisi en çok görsel sistemler
yoluyla kolayca elde edilir. Görme yetersizliği olduğu zaman güçlükler artar
(Geruschat, Hassan, Turano, Quigley ve Congdon, 2006). Bu nedenle trafik
kavramlarının öğretilmesi ve güvenli geçiş için trafikte uygulamaların
yapılması son derece önemlidir. Fakat Ülkemizde Altunay
Arslantekin ve Ekinci tarafından (2014) çalışmada, görme yetersizliği olan
üniversite öğrencilerinin öğrenim hayatları boyunca trafik kavramları ve
trafiğin kullanımına yönelik öğretim yapılmadığı belirlenmiştir.

Ülkemizde yönelim ve bağımsız hareket için
öğretilmesi gereken önkoşul kavramlarla ilgili öğrencilerin performans
düzeylerini ortaya koyan herhangi bir çalışma bulunmamaktadır. Araştırmayla,
öğrencilerin var olan kavram düzeylerinin ortaya koyulmasının, bu kavramlara
yönelik öğretim uygulamalarının gerçekleştirilmesini sağlayabileceği
düşünülmektedir.        

Araştırmanın Amacı: TÜBİTAK tarafından
desteklenen, “Görme Engelli Öğrenciler İçin Yönelim ve Bağımsız Hareket
Becerileri Değerlendirme Aracının Geliştirilmesi Projesi’nde (YÖBDA)”
standardize edilmiş değerlendirme aracı geliştirilmesi sürecinde, Türkiye’deki
görme yetersizliğinden etkilenmiş öğrencilerin yönelim ve bağımsız hareket
becerilerini kullanabilmeleri için sahip olmaları gereken ön koşul kavramlara
(beden düzlemi ve trafik kavramları) ne ölçüde sahip olduklarının da
belirlenmesi amaçlanmıştır.

Araştırmanın Yöntemi: Araştırmanın örneklemini, 2015-2016 öğretim yılında öğrenim
gören, toplam 16 görme engelliler okulu (n=320) ve yakın bölgelerdeki
kaynaştırma öğrencilerinden (n= 82), toplam 402 dokunsal öğrenci oluşturmuştur.
Bu öğrencilerin 183’ü kız, 219’ü erkektir. Öğrencilerin
araştırmaya katılmaları için gereken izinler, Milli Eğitim Bakanlığı’ndan
alınmıştır. Ayrıca okul müdürleri araştırma hakkında bilgilendirilmiş ve yazılı
onayları alınmıştır. Çalışma, var olan durumunu ortaya koymaya çalışan betimsel
düzeyde tarama çalışmasıdır. Uygulamacılar, dokunsal öğrenci isim listesine göre,
birebir olarak çalışma yapmıştır. YÖBDA’daki yönergeler verilmiş ve
işaretlemeler yapılmıştır. Öğrencilerin uygun şekilde gerçekleştirdiği
basamaklar, değerlendirme aracının ilgili basamağının
karşısındaki, +/- sütununun altına “+”, öğrencinin uygun gerçekleştiremediği ya
da hatalı yaptığı basamaklar, “-” olarak işaretlenmiştir. Öğrencinin
doğru/yanlış tepkilerine nötr kalınmıştır. Araştırmada dokunsal olan
öğrencilerin ön koşul kavramları (beden düzlemi ve
trafik kavramları) gerçekleştirmelerine yönelik değerlendirmeler incelenmiştir.
Çalışmadan elde edilen sonuçların frekans ve yüzdeleri belirlenmiştir.
Değerlendirme aracı uygulanmadan önce, üç uzman
tarafından aracın amaca uygunluğu değerlendirilmiştir.
Değerlendirme aracının bütün uygulamacılar tarafından güvenilir
şekilde uygulanabilmesi için, uygulama kitapçıkları hazırlanmış ve Proje
koordinatörü tarafından bursiyerlere eğitim
verilmiştir. Değerlendirmeciler arası güvenirlik verilerinin toplanması için, iki araştırma görevlisi,
öğrencilerin %20’si için YÖBDA’yı bağımsız olarak işaretlemiştir.
Değerlendirmeciler arası güvenirlik verileri %100 olarak
bulunmuştur. 

Araştırmanın Bulguları:
Araştırmada görme
yetersizliği olan öğrencilerin beden düzlemiyle ilişkili ve trafik kavramlarını
gerçekleştirme yüzdeleri incelenmiştir. Beden yüzeyleriyle ilgili
kavramları gerçekleştirme yüzdeleri incelendiğinde, %93 ile %97.3 arasında
değiştiği görülmektedir. Öğrencilerin, sağ, sol, ön, arka kavramlarına büyük ölçüde sahip oldukları görülmektedir. Bedenine
göre pozisyon ilişkilerine yönelik veriler incelendiğinde, %88.1 ile %94.3
arasında değiştiği görülmektedir. Önünde, sağında, solunda, arkasında olan
nesneleri söyleme düzeylerinin yüksek olduğu söylenebilir.
Pozisyonların göreceliliği ile ilgili olarak gerçekleştirme yüzdelerinin ise,
%68.2 ile %76.4 arasında olduğu görülmektedir. Elde edilen bulgular sonucunda,
görme yetersizliği olan öğrencilerin beden düzlemiyle ilgili kavramlardan,
beden yüzeyi ve pozisyon ilişkilerine yönelik
kavramlara sahipken, pozisyonların göreceliliği (yönü değiştirildiğinde
önünde-sağında-solunda-arkasında olan nesneyi etiketleme) düzeylerinin görece
daha düşük olduğu görülmektedir.     Öğrencilerin
trafik kavramlarını etiketleme yüzdeleri incelendiğinde, %15.4 ile %35.6
arasında değiştiği görülmektedir. Öğrencilerden %17.7’si kavşağı etiketlerken,
%62’si tek yönlü-çift yönlü yolu etiketlemiş, %35.6’sı ise trafikte güvenli
şekilde karşıdan karşıya geçebilmek için nereden geçmesi gerektiğini
söylemiştir. Veriler incelendiğinde, görme yetersizliği olan öğrencilerin
karşıdan karşıya geçerken güvenli şekilde geçebilmesi için sahip olması gereken
trafik kavramlarını etiketleme yüzdelerinin oldukça düşük olduğu görülmektedir.

Araştırmanın Sonuçları ve Önerileri: Ülkemizde
öğrencilerin yönelim ve bağımsız hareketle ilgili kavramlarla ilgili performans
düzeylerini ortaya koyan, Türkiye çapında uygulanmış ve bilimsel yayınlarda
kullanılabilecek herhangi bir veri bulunmamaktadır. Araştırma, dokunsal görme
engelli öğrencilerle gerçekleştirilen, bu konudaki ilk ve en geniş kapsamlı
çalışmadır. Araştırma sonucunda, görme engelliler okullarında ve kaynaştırmada öğrenim
gören öğrencilerin yönelim ve bağımsız hareket için gerekli olduğu belirlenen
trafik kavramlarındaki düzeylerinin çok düşük, beden düzlemleriyle ilgili
kavramları gerçekleştirme düzeylerinin görece daha yüksek olduğu
belirlenmiştir. Öğrencilerin beden düzlemleriyle ilişkili kavramları
gerçekleştirme düzeylerinin görece daha yüksek olmasının, bebeklik döneminden
itibaren özbakım, günlük yaşam becerileri ve öğretim etkinlikleri sırasında
beden kavramlarının kullanılmasıyla açıklanabilir. Kavşak, tek yönlü- çift
yönlü yol gibi trafik kavramları görsel unsurlara dayalıdır. Bu nedenle
kavramların görme engelli kişilere kazandırılması için, dokunsal materyallerle
yapılacak öğretimlere ihtiyaç vardır. Araştırma sonucunun, öğretim programlarının
geliştirilmesine ve bu konuda alanda yapılacak
diğer araştırmalara zemin hazırlayacağı düşünülmektedir. Araştırma ilk, ortaokul düzeyindeki çocuklarla ve bağımsız hareket önkoşul
kavramlarıyla sınırlıdır. İleriki araştırmalarda okul öncesi, lise ve
üniversite düzeylerindeki kişilerin yönelim ve bağımsız hareket önkoşul
kavramlarındaki performanslarını ortaya koyacak çalışmalar yapılabilir. Ayrıca
farklı yaş gruplarındaki öğrencilerle, önkoşul kavramlara yönelik öğretim
etkinlikleri gerçekleştirileceği düşünülmektedir.

Keywords

Yönelim ve bağımsız hareket, değerlendirme aracı, trafik kavramları, beden düzlemi kavramları.

Evaluation of the Level of Students with Visual Impairments in Turkey in Terms of the Concepts of Mobility Prerequisites (Body Plane/Traffic)

Abstract

Purpose: Visually impaired people are weak in terms of their learning words and concepts by hearing them and their experience of the world with their bodies. In addition to developing a standardized assessment tool in the Development of Orientation and Mobility Skill Assessment Tool (OMSAT/YOBDA) for Visually Impaired Students Project, supported by TUBITAK, the purpose of this study was to determine to what extent visually impaired students throughout the country had the prerequisite concepts (body plane/traffic) they needed in order to use their orientation and mobility skills. Research Methods:  The study is a descriptive-level survey study which aims to present the existing situation.  A total of 402 visually impaired students from 16 schools for the visually impaired (n=320) and among the inclusion students in the immediate surroundings (n=82) studying during the 2015–2016 academic year participated in our research. The implementers personally worked with the visually impaired students and made markings for the OMSAT. The data were entered in the system. Findings:  At the end of the study, it was concluded that the levels of mastery of the traffic concepts required for orientation and mobility were very low among students studying at schools for the visually impaired as well as in mainstream contexts, and that their performance levels regarding concepts related to body planes were relatively higher. Implications for Research and Practice: It is assumed that the research results will form a basis for preparing IEPs, improving teaching programs, and conducting other field research on this subject.

Keywords

Orientation and mobility assessment tool traffic concepts body plane concepts

References

• Aki, E. & Sag, R. (2016). Az goren cocuklarda birey merkezli egitimin grup ici sosyal yeterlige etkisinin incelenmesi [Investigation of effects of client–centered education on social eligibility of children with low vision]. Ergoterapi ve Rehabilitasyon Dergisi, 4(1), 27-34.
• Altunay, B. (2003). Gorme yetersizligi olan cocuklarda yonelim ve bagimsiz hareket becerileri [Orientation and mobility skills of the visually impaired children]. U. Tufekcioglu (Ed.), Isitme, konusma ve gorme sorunu olan cocuklarin egitimi (pp. 275-300). Eskisehir, Turkiye: Anadolu Universitesi Yayinlari.
• Altunay Arslantekin, B. & Ekinci, M. (2014). Gorme engelli universite ogrencilerinin yonelim ve bagimsiz hareket becerilerine iliskin goruslerinin belirlenmesi [Identifying the views of the visually impaired university students on orientation and mobility skills]. Y. Icingur, K.
• Arici, B. Altunay Arslantekin (Ed.). I. Uluslararasi Engellilerin Istihdami Sosyal Guvenlik Sorunlari ve Cozum Onerileri Kongresi, (pp. 37-52). Ankara, Turkiye: T.C. Basbakanlik Tanitma Fonu.
• Altunay Arslantekin, B. (2015). The evaluation of visually impaired students’ mobility skills. Education and Science, 40(180), 37-49.
• Altunay Arslantekin, B. & Sener Akin, U. (2017). Effectiveness of Direct Instruction Model in acquisition and maintenance of geometric shape concepts for students with visual impairment. The Online Journal of New Horizons in Education, 7(1), 77-85.
• Budd, J. M. (1998). The efficacy of using a three dimensional, interactive model to teach environmental concepts to children with a visual impairment (Master’s thesis). Massey University, Palmerston North/New Zealand. Retrieved July 25, 2016, fromhttp://mro.massey.ac.nz/bitstream/handle/10179/7856/02_whole.pdf?sequence=2&isAllowed=y.
• Budd, J.M & LaGrow, S.J. (2000). Using a three-dimensional interactive model to teach environmental concepts to visually impaired children. RE:view, 32(2), 83-94.
• Buyukozturk, S., Kilic Cakmak, E., Akgun, O. E., Karadeniz, S. & Demirel, F. (2012). Bilimsel arastirma yontemleri [Scientific research methods]. Ankara, Turkiye: Pegem Akademi.
• Ceylan, C., Gozun Kahraman, O. & Ulker, P. (2015). Cocuklarin meraklarina iliskin annelerin ve ogretmenlerin dusunceleri: Bilim kavrami [The views of mothers and teachers towards children’s curiosity: Science concept]. Karabuk Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu Dergisi, 5(1), 1-16.
• Emerson, R.W. & Sauerburger, D. (2008). Detecting approaching vehicles at streets with no traffic control. Journal of Visual Impairment & Blindness, 747-760.
• Geruschat, D.R., Hassan, S.E., Turano, K.A., Quigley, H.A & Congdon, N.G. (2006). Gaze behavior of the visually impaired during street crossing. Optometry and Vision Science, 83(8), 550–558.
• Gorme Engelliler Yonelim ve Bagimsiz Hareket Egitmeni (Seviye 5) Ulusal Meslek Standardi [National Occupational Standard of the Orientation and Mobility Teachers' for the Visually Impaired (Level 5)]. T.C. Resmi Gazete, 28784, 3 Ekim 2013.
• Harley, R.K., Truan, M.B. & Sanford, L.D (1997). Communication skills for visually impaired learners: Braille, print, and listening skills for student who are visually impaired (2nd ed.). Springfield-Illinois, USA: Charles C. Thomas Publisher.
• Hill, E. & Blasch, B. B. (1980). Concept development. R. L. Welsh & B.B. Blasch (Eds.), Foundations of orientation and mobility (pp. 265-290). New York, USA: American Foundation for the Blind.
• Horzum, T. (2016). Total gorme engelli ogrencilerin perspektifinden ucgen kavrami [Triangle concept from the perspective of blind students]. Ahi Evran Universitesi Kirsehir Egitim Fakultesi Dergisi (KEFAD), 17(2), 275-295.
• Jonassen, D. H. (2006). On the role of concepts in learning and instructional design. Educational Technology Research and Development, 54, 177-196.
• Kircaali-Iftar, G., Birkan, B., & Uysal, A. (1998). Comparing the effects of structural and natural language use during direct instruction with children with mental retardation. Education and Training in Mental Retardation and Developmental Disabilities, 375-385.
• Koksal, M. S. (2006). Kavram ogretimi ve coklu zeka teorisi [Concept teaching and multiple intelligences theory]. Kastamonu Egitim Dergisi, 14(2), 473-480.
• Magnusson, C. & Rassmus-Grohn, K. (2005), A virtual traffic environment for people with visual impairment. Visual Impairment Research, 7, 1–12.
• Olayi, J.E. & Ewa, J.A. (2014). Importance of concept development in sighted and visually impaired children in an inclusive environment. Paidagogos, 2, 71 - 84. Retrieved March 10, 2016, from http://www.paidagogos.net/issues/2014/2/article.php?id=6.
• Guzel Ozmen, R. & Unal, H. (2008). Comparing the effectiveness and efficiency of two methods of teaching geometric shape concepts to students with mental retardation. Educational Sciences: Theory and Practice, 8(2), 669-680.
• Ozyurek, M. (1995). Gorme yetersizligi olan cocugu bagimsizliga hazirlamak icin ana baba rehberi [Parental guidance to prepare the visually impaired child for independence]. Ankara, Turkiye: Basbakanlik Aile Arastirma Kurumu Yayinlari.
• Prater, M. A. (1993). Teaching concepts: Procedures for the design and delivery of instruction. Remedial and Special Education, 14, 51-63.
• Pendarvis, E. D., & Howley, A. (1988). Developmental teaching: A cognitive approach to improving student achievement. (ERIC Document Reproduction Service No. Ed 305 140). Retrieved March 15, 2016, from http://files.eric.ed.gov/fulltext/ED305140.pdf.
• Periša, M., Peraković, D., Šarić, S. (2014). Conceptual model of providing traffic navigation services to visually impaired persons. Promet – Traffic&Transportation, 26(3), 209-218.
• Pogrund, R., Healy, G., Jones, K., Levack, N., Martin-Curry, S., Martinez, C., …Vrba, A. (1998). Teaching age-appropriate purposeful skills (TAPS): An orientation & mobility curriculum for students with visual impairments (2nd ed.). Austin-TX, USA: Texas School for the Blind and Visually Impaired.
• Sucuoglu, B., Buyukozturk, S. and Unsal, P. (2008). Turk cocuklarinin temel-iliskisel kavram bilgilerinin degerlendirilmesi [The Knowledge of the Basic- Relational Concepts of the Turkish Children]. Ilkogretim Online, 7(1), 203-217. Retrieved June 21, 2016, from http://ilkogretim-online.org.tr.
• Trafik kazalari ve sonuclari (t.y.) [Traffic accidents and their consequences (n.d.)]. Retrieved June 26, 2016, from http://www.turktrafik.org/Turkiye-trafik-kazalarini-onleme-dernegi-Trafik-Kazalari-ve-Sonuclari-2014.pdf.
• Tuncer, T. (2004). Gorme yetersizliginden etkilenen cocuklar [Children affected by visual impairment]. A. Ataman (Ed.), in Ozel gereksinimli cocuklar ve ozel egitime giris (pp. 293-311). Ankara, Turkiye: Gunduz Egitim ve Yayincilik.
• Wright, T. (2010). An assessment of the effectiveness of roadside instruction in teaching children with visual impairments street crossings (Doctoral dissertation). Vanderbilt University, Nashville/Tennessee. Retrieved July 27, 2016, from http://etd.library.vanderbilt.edu/available/etd-07282010-135108/unrestricted/Corrected_Tessa_Wright_Dissertation_Final_for_Grad_School.pdf
• Zebehazy, K. T., Zimmerman, G. J. & Fox, L. A. (2005). Use of digital video to assess orientation and mobility observational skills. Journal of Visual Impairment and Blindness, 99(10), 646-658.