Fen Bilimleri ve Sosyal Bilimlerde Bilim Etiği

Year 2025, Volume: 11 Issue: 2, 205 - 215, 31.08.2025

Gülgün F. Ünal Şengör , Ali Rıza Erdem

Abstract

Bilimde, gerçekliğin nesnel sonuçlarını elde etmek için yapılan bilimsel çalışmalarda etik gün geçtikçe önem kazanmaktadır. Bilim etiği, bilimsel çalışmalarla ilgili “araştırma etiği” ve bilimsel yayınlarla ilgili “yayın etiğinin değerlerini, ilkelerini ve ölçütlerini içermektedir. Fen ve mühendislik bilimleri ve sosyal ve beşerî bilimlerde yapılan bilimsel çalışmaların bilim etiğine uygun yapılması araştırma sonuçlarının geçerliği ve güvenirliği açısından olmazsa olmazların başında gelmektedir. Bu çalışmanın amacı her iki disiplin arasında bilim, araştırma ve yayın etiğindeki benzerlik ve farklılıklar gözlem ve literatürlere dayalı olarak ortaya konulmasıdır. Çalışma, alan yazından elde edilen verilerin analizi ve yeniden düzenlenmesi yoluyla gerçekleştirilmiştir. Elde edilen veriler, önce çalışmanın başlıklarına göre ayrılmış ve analiz edilmiş, ardından çalışmanın başlıklarına göre yeniden düzenlenerek son hali verilmiştir.

Keywords

Fen bilimleri , Sosyal bilimler , Bilim etiği , Araştırma etiği , Yayın etiği

Scientific Ethics in Natural Sciences and Social Sciences

Abstract

In science, ethics is increasingly gaining importance in scientific studies conducted to obtain objective outcomes of reality. Scientific ethics encompasses the values, principles, and criteria of "research ethics" related to scientific studies and "publication ethics" related to scientific publications. Conducting scientific research in accordance with scientific ethics in both natural and engineering sciences, as well as in social and human sciences, is among the essential requirements for the validity and reliability of research results. The aim of this study is to reveal, based on observations and literature, the similarities and differences in science, research, and publication ethics between these two disciplines. The study was carried out through the analysis and reorganization of data obtained from the literature. The obtained data were first categorized and analyzed according to the main sections of the study, then reorganized accordingly to form the final version.

Keywords

Natural sciences , Social sciences , Scientific ethics , Research ethics , Publication ethics

References

• Akın, A., Pehlivanlı, E.A., & Kerse, G. (2018). The effect of ethical values on workaholism. Sayıştay Dergisi, 29 (111): 125-142. https://www.jurix.com.tr/article/18638?u=0&c=0
• Arda, B. (1994). Bilimsel araştırmalar ve etik. Türkiye Klinikleri Tıbbi Etik Dergisi, 2(3), 141-143.
• Ashley, P.J. (2007). Fish welfare: Current issues in aquaculture. Applied Animal Behaviour Science, 104:199– 235. https://doi.org/10.1016/j.applanim.2006.09.001.
• Aydın, İ. (2003). Eğitim ve öğretimde etik. Ankara: Pegem Yayıncılık.
• Aydın, İ. (2006). Sosyal bilimlerde araştırmadan yayına etik değerler. Editör: Kasım Karakütük, Sosyal bilimlerde süreli yayıncılık – 2006 1. Ulusal Kurultay Bildirileri içinde (ss. 71-80), Ankara.
• Aydın, E. (2007). Bilim, araştırma ve etik. Türk Hijyen ve Deneysel Biyoloji Dergisi, 64(2):47-53. https://jag.journalagent.com/turkhijyen/pdfs/THDBD_64_2_47_53.pdf
• Aypay, A. (2009). Bilimsel etik. Editör: Abdurrahman Tanrıöğen, Bilimsel araştırma yöntemleri içinde (ss: 277-292), Ankara: Anı Yayıncılık.
• Aytaç, K.Y., Özkaya, A., & Daban, M. (2024). Effects of black carrot juice on liver lipid peroxidationand antioxidant enzymes in acutely exercised rats. Comm. J. Biol., 8(2), 115-119. https://doi.org/10.31594/commagene.1595158.
• Balcı, A. (2007). Sosyal bilimlerde araştırma: Yöntem teknik ve ilkeler. (6. Baskı), Pegem Ankara: Akademi Yayıncılık.
• Başarer, D., Başarer, Z., & Tüfekçi Akcan, A. (2016). Akademide etik ilkeler ve ihlaller: Nitel bir araştırma. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, 6(2): 242-251. https://doi.org/10.5961/jhes.2016.160.
• Boydak, M. (2011). Araştırma ve yayın etiği. Editörler: N. Atasoy vd., Bilim etiği içinde (ss:. 15-42.) İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Çetinkaya, E., Kirman Çetinkaya, E., Yıldırım, M., & Kabapınar, F. (2017). Eğitim araştırmacılarının bilim etiğine ilişkin görüşleri. Alan Eğitimi Araştırmaları Dergisi, 3(2), 84-101.
• Daskalova, A. (2019). Farmed fish welfare: stress, post-mortem muscle metabolism, and stress-related meat quality changes. Int Aquat Res., 11, 113–124. https://doi.org/10.1007/s40071-019-0230-0
• Ercan, T., Daşlı, Y., & Biçer, E.B. (2021). Bilimsel bilgide etik ve intihal. Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, XLV(1), 91-107.
• Erdem, A. R. (2021). Aynanın arka yüzü: Öğretim üyesinin bilim etiği sorumluluğu. Editörler: Fahri Apaydın ve Sinan Kadir Çelik, Akademide etik ihlalleri: Yaşanmış vakalar-1 içinde (ss. 43–69), Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Ertekin, C., Berker, N., Tolun, A., & Ülkü, D. (2002). Bilimsel araştırmada etik ve sorunları: Bilim insanı, etik ve toplum. Türkiye Bilimler Akademisi Yayınları. Tübitak Matbaası-Ankara.
• Erzan, A. (2008). Yayın ahlakı. Editör: Ayşe Erzan, Bilim etiği el kitabı içinde (ss. 35-45), Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi Yayınları.
• Esmer, Y., & Özdaşlı, K. (2023). Bilimsel araştırmalarda etik: Kavramlar ve ilkeler. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, 13(3): 397-409. https://doi.org/10.5961/higheredusci.1291201.
• Gündüz, B., Önder, B., Ekin, A., & Hasanoğlu, N. (2023). Circadian rhythm and leptin hormone responses to nutritional restriction in gerbils (meriones unguiculatus) with suprachiasmatic nucleus lesions. Comm. J. Biol., 7(2), 119-126. https://doi.org/10.31594/commagene.1378509.
• Işık, E. (2024). Türkiye’de bilimsel araştırma ve yayın etiğine aykırılığın hukuki rejimi. (Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• İlğan, A. (2008). Bilimsel araştırma ve yayın etiği. Selçuk Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi Edebiyat Dergisi, 19, 1-18. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/151870
• İpek, F., Özkan, İ., Balkaya, A., Erper, İ., & Yapıcı, B. (2024). Nitelikli Bal Kabağı (Cucurbita moschata Duchesne) Hatlarının Fusarium oxysporum f. sp. cucumerinum’a Dayanıklılık Durumlarının Belirlenmesi. International Journal of Life Sciences and Biotechnology,7(3):198-207. doi.org/10.38001/ijlsb.1525327.
• Karakütük, K. (2002). Öğretim üyesi ve bilim insanı yetiştirme (Lisansüstü öğretimin planlanması). Geliştirilmiş 2. Baskı, Ankara: Anı Yayıncılık.
• Karatay, M. (2022). Akademik etik. Uluslararası Anadolu Sosyal Bilimler Dergisi, 6(1):196-214. https://doi.org/10.47525/ulasbid.1054488
• Mavi, İ. (2024). Sosyal bilimlerde bilimsel araştırma etiği ve nitelik: Bilimsel araştırma ve yayın değerlendirme sorunsalı. Editörler: F. Zendelli vd., 13th Internatıonal Congress On Social, Humanities, Administrative, and Educational Sciences in a Changıng World içinde (ss. 727-746) BZT Turan Yayınevi. https://doi.org/10.5281/zenodo.13304673.
• Ofari-Mensah, S., Yıldız, M., Eldem, V., Ürkü, Ç., & Kaplan, Ç. (2022). Effect of dietary inclusion of camelina or chia oil on fatty acid digestibility, histology, blood biochemistry and molecular biomarkers in juvenile gilthead sea bream (Sparus aurata, L.). Turk. J. Fish. & Aquat. Sci., 22(11), https://doi.org/10.4194/TRJFAS20857
• Örs, Y. (1994). Bilim etkinliğinde değer sorunları. Dünya’da ve Türkiye’de bilim, etik ve üniversite içinde (ss.61-63), Ankara: TÜBA Yayınları.
• Özcan, M., & Balcı, Y. (2016). Akademisyenlerin araştırma ve yayın etiğine ilişkin düşünceleri. İş Ahlakı Dergisi, 9(1): 91–111. https://doi.org/10.12711/tjbe.2016.9.0006.
• Özel, K. C. (2018). Etik ve etik - hukuk arasındaki ilişki. Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, 9(33), 685-708. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/980898
• Pieper, A. (1999). Etiğe giriş. Çevirenler: Veysel Atayman ve Gönül Sezer, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Poli, B.M., Parisi, G., Scappini, F., & Zampacavallo, G. (2005). Fish welfare and quality as affected by pre-slaughter and slaughter management. Aquaculture International, 13 (1-2): 29–49. https://doi.org/10.1007/s10499-004-9035-1
• Stenium, T.M., Turgay, E., Topçu, N.E., Yardımcı, R.E., & Karataş, S. (2024). The microbiomes of five temperate soft corals declining in the Sea of Marmara.Marine Biodiversity, 54:25. https://doi.org/10.1007/s12526-024-01419-7.
• Tekcan, A. (2008). Sosyal bilim araştırmalarında etik kurallar. Editör: A. Erzan, Bilim etiği elkitabı içinde (ss. 33-34), Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA) Yayınları.
• Uzun, E. (2015). Adalet meslek etiği. (2. Baskı). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Açık öğretim Fakültesi Yayınları.
• Ülman, Y.I. (2010). Etik, Biyoetik, Hukuk: Temel Kavramlar ve Yaklaşımlar. Acıbadem Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 1(1), 1-4. http://journal.acibadem.edu.tr/en/pub/issue/61286/914081.
• Ünal, M., Toprak, M., & Başpınar, V. (2012). Bilim etiğine aykırı davranışlar ve yaptırımlar: Sosyal ve beşeri bilimler için bir çerçeve önerisi. Amme İdaresi Dergisi, 45(3): 1-27.
• Ünal-Şengör, G. F. (2023). Akademisyenlik ve toplumdaki rolü. Editör: Fahri Apaydın, Akademik etik ve bilim içinde (ss.161-183), İstanbul: Akademide Etik Derneği, Nobel Tıp.
• Yardımcı, R.E., Turgay, E., & Karataş, S. (2023). First case of chronic systemic spironucleosis in Freshwater Angelfish (Pterophyllum scalare Schultze, 1823) in Türkiye. Ankara Univ Vet Fak Derg., 70 (2), 231-236. https://doi.org/10.33988/auvfd.1101571.
• Yavuzcan, H. (2024). Validity of Visible Ectoparasite Intensity As a Non-invasive Biomarker for Fish welfare: Parasitic copepod, Lernantropus kroyeri in Sea Bass As an Example. Aquatic Sciences and Engineering, 39(1), 30-35. https://doi.org/10.26650/ASE20241334425.
• Yilmaz, S., Karatas, S., Steinum, T.M., Gürkan, M., Yilmaz, D.K., & Abdel-Latif, H.M.R. (2023). Isolation, Identification, and Pathogenicity of Vibrio gigantis Retrieved from European Seabass (Dicentrarchus labrax) Farmed in Türkiye. Animals.13, 3580. https://doi.org/10.3390/ani13223580
• Yolcu, M., Satar, E.İ., Başhan, M., & Kızmaz, V. (2023). Effect of Lambda-cyhalothrin on the Gill Phospholipid (PL) Subclass of Oreochromis niloticus. Comm. J. Biol., 7(2), 152-158. https://doi.org/10.31594/commagene.1399339.
• YÖK (2014). Yükseköğretim kurumları etik davranış ilkeleri, 22/10/2014 tarih, 62074 sayılı genelgesi.