RİVAYETTEN BİHABER OLMANIN SAHÂBE VE TÂBİÎNDE HADİSE MUHÂLEFETİ DOĞURMASI

Year 2025, Volume: 39 Issue: 2, 395 - 424, 30.06.2025

Ahmet Ökdem , Süleyman Doğanay

https://doi.org/10.48070/erciyesakademi.1588796

Abstract

Bazı konulardaki merfû hadisler o konudaki sahâbe ve tâbiînden bazılarının fetvâları ve uygulamalarıyla karşılaştırıldığında aralarında ihtilaf olduğunu görülmektedir. Merfû hadis İslam teşrîinde bir delildir. Sahâbe ve tâbiînden bulundukları konumları ve nitelikleri itibariyle merfû hadislere uygun fetvâ vermeleri veya uygulamada bulunmaları beklenmektedir. Ancak birçok meselede bunun aksine bir durum görülmektedir. Bu ise tahlil edilmesi gereken bir meseledir. Bu çalışmada, sahâbe ve tâbiînin merfû hadislere muhâlefet etmelerinde, merfû hadisten haberdar olmamalarının ne derece etkili olduğu tespit edilmeye çalışılmıştır. Bunu gösteren sahâbe ve tâbiînle ilgili birçok örnek zikredilmiştir. Ancak bu noktada sahâbe ve tâbiînin hadis ve sünnete olan düşkünlüklerine rağmen bazı hadislerden haberdar olamamalarının nedenlerini açıklamak gerekecektir. Bu nedenlerden sahâbe ve tâbiînle ilgili olanlar ayrı başlıklar altında incelenmiştir. Bu noktada sahâbenin her zaman Hz. Peygamber’in yanında bulunamaması, farklı coğrafyaya dağılmış olmaları, hadis rivâyetinde ihtiyat etmeleri, az rivâyetle yetinmeleri, ihtiyaca binaen rivayeti, bir sahâbînin hadisine rağbet edilmemesi veya, öğrenci bulamaması, bölgecilik, rihlelerin mecut durumu ve ihtiyaca bağlı hadis tahammülü gibi sebepler üzerinde durulmuştur. Tâbiînle ilgili olarak, rihlelerin mevcut durumu, bölgecilik, çok rivâyete karşı olmaları, soruya binaen hadis rivâyeti, ihtiyaç sebepli hadis tahammülü konuları ele alınmıştır. Sonuç olarak dönemin imkanları, hadislerin vurûdu ve îrâdı, sahâbe ve tâbiînin hadis edâ ve tahammülündeki tutumu bazı hadislerin bazı sahâbe veya tâbiîne ulaşmamasına sebep olmuştur. Böylece, kendilerine ulaşmayan hadisten habersiz olarak başka delillerle istidlalde bulunmaları sebebiyle, hadise muhalif fetva ve uygulamalar sergileyebilmişlerdir.

Keywords

Hadis , Sahâbe , Tâbiîn , Muhâlefet , Hadisin ulaşmaması

Project Number

SDK-2021-11298

CAUSING OF BEING IGNORANT OF THE NARRATION TO OPPOSITION TO THE HADITH AT THE SAHABA AND TÂBI’ÛN

Abstract

When the marfu hadiths on some subjects are compared with the fatwas and practices of some of the sahaba and tābi’ūn on that subject, it is seen that there is a conflict between them. Marfu hadith is considered evidence in Islamic legislation. Sahaba and tābi’ūn are expected to give fatwa in accordance with the marfu hadiths or to practise them accordingly, due to their position and qualifications. However, in many issues the opposite is the situation. This is an issue that needs to be analyzed. We have determined that one of the reasons why the sahaba and tābi’ūn opposed marfu hadiths was that they were not aware of that marfu hadith. Many examples related the sahaba and the tābiūn have been cited that demonstrate this. However, at this point, it will be necessary to explain the reasons why the sahaba and tābi’ūn were not aware of some hadiths, although they gave importance to hadith and sunnah. The reasons related to the sahaba and the tābi’ūn are examined under separate headings. At this point, reasons such as sahaba not always being with the Prophet, distribution to different geographies, being cautious in narrating hadiths, being content with narrating little, narrating based necessity, their hadiths not being in demand or not being able to find students, regionalism, the insufficiency of the journeys for hadiths and the tahammul of hadith based on need considered. Regarding the tābiūn, issues such as the condition of journeys (rihle), regionalism, reluctance towards multiple narrations, narrating hadiths in response to questions and the tahammül of hadiths based on necessity have been discussed. As a result, the possibilities of the period, vurûd and îrâd of the hadiths and the attitude of on tahammul and edâ of hadith caused some hadiths not to reach some sahaba or tābi’ūn. For this reason, they were able to exhibit fatwas and practices opposing the hadith, as they made inferences with other evidence, unaware of the hadith that had not reached them.

Keywords

Hadith , Sahaba , Tâbi’ûn , Opposition , Not to reach hadith

Project Number

SDK-2021-11298

References

• Abdürrezzak, E. B. A. b. H. b. N. (2000). el-Musannef. Dāru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Ahmed b. Hanbel, E. A. A. b. M. b. H. (2001). el-Müsned. Müessesetü’r-Risâle.
• Ahmed b. Hanbel, E. A. A. b. M. b. H. (2010). İlel ve ma’rifetü’r-ricâl. Dâru’l-Hânî.
• Akgün, H. (2019). Hadis rivâyet coğrafyası. İfav.
• Aktan, H. (2001). İstîlâd. İçinde TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 23, ss. 361-362). TDV İslâm Araştırmaları Merkezi.
• Alpkıray, A. (2005). Sahâbenin yerleşim ve vefat yerleri (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Aynî, E. M. S. B. M. b. A. b. M. b. A. (2008). Nühabü’l-efkâr fî tenkîhi mebânî’l-ahbâr fî şerhi meâni’l-âsâr. Vizâratü Umûmi’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye.
• Beyhakî, E. B. A. b. el-H. b. A. (2011). es-Sünenü’l-kübrâ. Merkezü Hicr Li’l-Buhûs Ve’d-Dirâsâti’l-Arabiyyeti Ve’l- islâmiyyeti.
• Beyhakî, E. B. A. b. el-H. b. A. (2017). el-Medhal ile’s-süneni̇’l-kübrâ. Dârul’l-Yüsr.
• Buhârî, E. A. M. b. İ. b. İ. (1993). el-Câmiʿu’ṣ-saḥîḥ. Dâru İbn Kesîr.
• Dârimî, E. M. A. b. A. b. (2000). el-Müsned. Dâru’l-Müğnî.
• Ebû Dâvûd, S. b. el-E. b. İ. (2009). Sünenü ebî Dâvûd. Dâru’l-Risâleti’l-Âlemiyye.
• Ebû Nuaym el-İsfahânî, A. b. A. b. İ. (1974). Hilyetü’l-evliyâ. Matbaatü’s-Saade.
• Erdem, E. (2022). Hadis tarihinde ilim yolculukları: rihleler (Yayımlanmamış doktora tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Fesevî, E. Y. Y. b. S. b. C. (1974). el-Maʿrife ve’t-târîḫ. Matbaatü’l-İrşâd.
• Hatîb el-Bağdâdî, E. B. A. b. A. b. S. (1395). er-Ri̇hle fî talebi̇’l-hadi̇s. Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Hattâbî, E. S. H. b. M. b. İ. b. H. el-Büstî. (1988). A’lâmü’l-hadis (1-4). Câmiatü Ümmi’l-Kurâ.
• Hâzimî, E. B. Z. M. b. M. b. O. b. H. (1359). el-İʿtibâr fî beyâni’n-nâsiḫ ve’l-mensûḫ mine’l-âsâr. Dâiretü’l-Meârifi’l- Osmâniyye.
• İbn Abdülber, E. Ö. C. Y. b. A. b. M. (1387). et-Temhîd limâ fi’l-muvaṭṭaʾ mine’l-meʿânî ve’l-esânîd. Vizâratü Umûmi’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye.
• İbn Abdülber, E. Ö. C. Y. b. A. b. M. (2000). el-İstiẕkârü’l-câmiʿ li-meẕâhibi fuḳahâʾi’l-emṣâr ve ʿulemâʾi’l-aḳṭâr fîmâ teżammenehü’l-muvaṭṭaʾ min meʿâni’r-reʾy ve’l-âs̱âr. Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• İbn Adî, E. A. A. b. A. b. A. (1997). el-Kâmil fî duʿafâʾi’r-ricâl. Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• İbn Battal, E.-H. A. b. H. b. A. (2003). Şerhu sahîhi’l-Buhârî. Mektebetü’r-Rüşd.
• İbn Ebî Hâtim, E. M. A. b. M. b. İ. (1952). el-Cerh ve’t-ta’dîl. Dâru İhyâi’d-Türâsi’l-Arabî.
• İbn Ebî Şeybe, E. B. A. b. M. b. E. Ş. İ. (2010). el-Muṣannef fi’l-eḥâdîs̱ ve’l-âs̱âr. Dâru’l-Kunûzi’l-İşbîliyye.
• İbn Hacer, E.-F. Ş. A. b. A. b. M. (1380). Fethu’l-bâri şerhu sahîhi’l-Buhârî. el-Mektebetü’s-Selefiyye.
• İbn Hazm, E. M. A. b. A. b. S. (t.y.). el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. Dâru’l-Âfâkı’l-Cedideti.
• İbn Hibbân, E. H. M. b. H. b. A. (1988). Târîhu’s-sahâbeti’l-lezîne ruviye anhümü’l-ahbâr. Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• İbn Mâce, E. A. M. b. Y. M. (2009). Sünenü ibn Mâce. Dâru’l-Risâleti’l-Âlemiyye.
• İbn Müflih, E. A. Ş. M. b. M. (t.y.). el-Âdâbu’ş-şer’iyye. Âlemü’l-Kütüb.
• İbn Rüşd, E.-V. M. b. A. b. M. (2004). Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesid. Dâru’l-Hadis.
• İbn Sa’d, E. A. M. b. S. b. M. (1968). et-Tabakâtü’l-kübrâ. Dâru Sâdır.
• İbnü’l-Cevzî, E.-F. C. A. b. A. b. M. (1994). et-Tahkîkü fî ehâdîsi’l-hilâf. Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• İnan, S. (2021). Hicri birinci yüzyılda hadis kitâbeti (Yayımlanmamış doktora tezi). İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Karaman, H. (1991). Asabe. TDV İslâm Ansiklopedisi, 452-453. TDV Yayınları.
• Kahraman, H. (2006). Sosyal değişim sürecinde Kûfe hadisçiliği. Marife: Bilimsel Birikim (Marife: Dini Araştırmalar Dergisi), 6(2), 87-115.
• Koçyiğit, T. (2014). Hadis tarihi. TDV Yayınları.
• Kuzudişli, B. (2020). Hadis rivayetinde bağlam sebebü îrâdü’l-hadis. Klasik Yayınları.
• Mizzî, E.-H. C. Y. b. A. b. Y. (1980). Tehẕîbü’l-kemâl fî esmâʾi’r-ricâl. Müessesetü’r-Risâle.
• Muhammed, M. A. (2004). Menhecü’s-sahâbe fî’t-tercih. Dâru’l-Marife.
• Müslim, E.-H. M. b. el-H. b. M. (1955). el-Câmiu’s-sahîh. Dâru İhyâi’d-Türâsi’l-Arabî.
• Nemle, A. İ. A. İ. M. (1999). Muhâlefetü’s-sahâbî li’l-hadîsi’n-nebeviyyi’ş-şerîf. Mektebetü’r-Rüşd.
• Nevevî, E. Z. Y. b. Ş. b. M. (1392). el-Minhâc fî şerḥi saḥîḥi Müslim b. el-Haccâc. Dâru İhyâi’d-Türâsi’l-Arabî.
• Onuk, S. (2019). Fukahâ-i seb’a ve islam hukuk tarihindeki yeri (Yayımlanmamış doktora tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Özkul, A. (2018). Sahâbîlerin hadis rivayet sayılarını etkileyen faktörlerin analizi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Polat, Z. (2024). Sâlim b. Abdullah ve hadis ilmindeki yeri. İlâhiyât Yayınları.
• Râmhürmüzî, E. M. İ. H. el-H. b. A. b. H. (1984). el-Muḥaddis̱ü’l-fâṣıl beyne’r-râvî ve’l-vâʿî. Dâru’l-Fikr.
• Sifil, E. (2006). Hz. Ömer’in sünnet anlayışı (Yayımlanmamış doktora tezi). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Şâfiî, E. A. M. b. İ. b. A. (1938). er-Risâle. Matbaatü Mustafa el-Bâbî el-Halebî
• Şahyar, A. E. (2010). Sahâbenin tâbiûndan hadis rivayeti. Hadis Tetkikleri Dergisi, 8(1), 125-144.
• Şahyar, A. (2023). Tedvin ve öncesi süreçlerde müçtehidin bazı hadislere muttali olamaması üzerine. Hadis
• Tetkikleri Dergisi, 22(2), 207-231.
• Şeybânî, E. A. M. b. el-H. b. F. (1980). Kesb. Matbaatü Abdülhâdî Harsûnî.
• Tahâvî, A. b. M. b. S. (1995). Şerhu meâni’l-âsâr. Âlemü’l-Kütüb.
• Tatlı, M. (2023). Tâbiîn döneminde hadis rivayeti. TDV Yayınları.
• Tirmizî, E. Î. M. b. Î. b. S. (1996). Sünenü’t-Tirmizî. Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî.
• Yahyâ İbn Maîn, E. Z. b. A. (1979). Târîh. Merkezü’l-Bahsi’l-İlmî Ve İhyâi’t-Türâsi’l-İslâmî.
• Zehebî, E. A. Ş. M. b. A. b. O. (1975). Siyeri a’lâmü’n-nübelâ. Müessesetü’r-Risâle.