A Poetry Fatwa of Sheikhulislam Kemalpashazade About the Gins. Analysis in Terms of Ahlât-ı Erbaa

Year 2021, Issue: 80, 29 - 42, 21.06.2021

Muhittin Eliaçık

https://doi.org/10.32704/erdem.948839

Abstract

One of the interesting pen products in the Ottoman Empire is verse fatwas. Most of the Ottoman fatwas were given in prose, but a significant number of them were found in verse. Undoubtedly, giving fatwas in this way prepared the ground for Turkish literature to gain a new type of verse and contributed to the formation of a colorful literary environment among the ulema. It is observed that the verse fatwas given and written in the Ottoman Empire were given by the sheikh al-Islam or muftis because the question was directed in verse. In other words, these fatwas were not given ex officio in verse, but rather because a poet or a statesman who was a poet on any subject asked a mufti or sheikh al-Islam in verse. It is seen that the number of muftis and sheikh al-islams who have given verse fatwas in the Ottoman Empire and the number of couplets in verse fatwas reached a high number. Of course, since there is a high probability that there will be some that have not yet been identified, when all of them are brought together, a verse treasury that is large enough to be introduced with a voluminous book will emerge. The number of verse fatwas determined so far in the Ottoman Empire is around 60, and the number of couplets is about 500. Among these fatwas, there are some that consist of only one verse, as well as those that consist of 64 couplets. It can even be said that there are some that can be considered as a separate treatise. Among the Ottoman verse fatwas, which are estimated to have begun around 1520, there are also those given in Arabic and Persian. It can be said that the first examples of verse fatwas in the Ottoman Empire were given by the famous Şeyhülislâm Kemalpaşazâde Ahmed. One of the pioneers of the Ottoman poetic fatwa tradition is Şeyhülislâm Kemalpaşazâde Ahmed, a versatile scholar. This person, who was one of the few great sheikhulislams that marked the peak century of the Ottoman Empire, gave fatwas on many issues, and language and literature were among them. This important figure, who was also a divan of mürettep, gave fatwas on many sensitive and controversial issues of that period such as cannabis, wine, opium, raks, and devran. Since these fatwas have some contradictory views, they were corrected and explained by other Shaykh al-Islams. Especially the verse fatwa he gave about cannabis was discussed a lot and was interpreted by Ebussuud Efendi. Among the verse fatwas, there is also a fatwa he gave about jinn, which attracted attention in terms of shape, content and definition of jinn. This fatwa is also related to the theory of humoral pathology in the old medical understanding and explains the relationships between humans and jinn in the context of body chemistry. In this study, this verse fatwa is analyzed and introduced analytically.

Keywords

Kemalpashazade, sheikhulislam, poetry fatwa, jinn, humoral pathology

Şeyhülislam Kemalpaşazâde’nin Cinler Hakkında Manzum Fetvâsı Ve Ahlât-ı Erbaa Açısından Tahlili

Abstract

Osmanlı’da ilgi çekici kalem mahsullerinden birisi de manzum fetvâlardır. Osmanlı fetvâlarının çok büyük bir kısmı mensur olarak verilmiş, ancak içlerinde ciddî sayıda da manzum olarak verilenler bulunmuştur. Hiç şüphesiz fetvâların bu şekilde verilmesi Türk edebiyatının yeni bir nazım türü kazanmasına zemin hazırladığı gibi, ulema arasında da renkli bir edebî ortamın oluşmasına katkıda bulunmuştur. Osmanlı’da verilen ve yazılan manzum fetvâların şeyhülislâm veya müftülere sualin nazmen yöneltilmesi sebebiyle verildiği gözlenmektedir. Yani bu fetvâlar resen manzum biçimde verilmemiş, daha çok herhangi bir konuda şair birisi veya şairliği bulunan bir devlet adamının bir müftü veya şeyhülislama suali manzum biçimde yöneltmesinden dolayı verilmiştir. Osmanlı’da manzum fetvâ vermiş şu ana kadar tespit edilen müftü ve şeyhülislamların sayısı ile manzum fetvâların beyit adedinin yüksek bir sayıya ulaştığı görülmektedir. Tabiî ki daha tespit edilmeyenlerin de bulunması yüksek bir ihtimal olduğundan hepsi bir araya getirildiğinde hacimli bir kitapla tanıtılacak kadar geniş bir manzum fetvâ hazinesi ortaya çıkacaktır. Osmanlı’da şu ana kadar tespit edilen manzum fetvâ sayısı 60 civarında olup bunların beyit sayıları yaklaşık 500’dür. Bu fetvâlar içinde sadece tek mısradan ibaret olanları bulunduğu gibi, 64 beyitten oluşanları da bulunmaktadır. Hatta müstakil bir risale sayılabilecek olanlar da vardır. Yaklaşık 1520’li tarihlerde başladığı tahmin edilen Osmanlı manzum fetvâlarının içinde Arapça ve Farsça olarak verilmiş olanlar da bulunmaktadır. Osmanlı’da manzum fetvâların ilk örneklerinin ünlü Şeyhülislâm Kemalpaşazâde Ahmed tarafından verildiği söylenebilir. Osmanlı manzum fetvâ geleneğinin öncü isimlerinden birisi olan Kemalpaşazâde çok yönlü bir âlim olup filolojik çalışmaları da vardır. Osmanlı’nın zirve yüzyılına damga vurmuş birkaç büyük şeyhülislâmdan birisi olan bu zat birçok konuda fetvâ vermiş ve bunlar arasında dil ve edebiyat konuları da yer almıştır. Mürettep bir divanı da olan bu mühim sima esrar, şarap, afyon, raks, devran gibi, o devrin hassas ve tartışmalı birçok konusunda fetvâ vermiştir. Bu fetvâlar bazı aykırı ve çelişkili görüşler taşıdığından başka şeyhülislâmlarca düzeltilip açıklamalar yapılmıştır. Özellikle esrar hakkında verdiği manzum fetvâ çok tartışılmış ve Ebussuud Efendi tarafından yorumlanmıştır. Onun manzum fetvâları arasında bir de cinler hakkında verdiği fetvâ vardır ki şekil, muhteva ve cinlerin tanımı bakımından oldukça ilgi çekicidir. Bu fetvâ, eski tıp anlayışındaki ahlât-ı erbaa teorisi ile de yakından ilişkili olup ins ile cin münasebetlerini vücut kimyası bağlamında açıklamaktadır. Bu çalışmada bu manzum fetvâ analitik biçimde incelenip tanıtılmaktadır.

Keywords

Kemalpaşazâde, şeyhülislâm, manzum fetvâ, cin, ahlât-ı erbaa

References

• Atar, F. (1995). “Fetvâ”, TDVİA, C. XII, s. 486-496, İstanbul: TDV Yayınları.
• Canan, İ. (1988). Kütüb-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Çelebi, İ. (2002). “Kemalpaşazâde”, TDVİA, c. 25, s. 245-247, İstanbul: TDV Yayınları.
• Eliaçık, M. (2010). “Sıhhat u Maraz’da Ahlât-ı Erbaanın İşlenişi”, Mukaddime 1/1, s. 125-141.
• Erdemir, A. D. (1989). “Ahlât-ı Erbaa”, TDVİA, c. 2, s.24, İstanbul: TDV Yayınları.
• Kuran-ı Kerim Meâli (2011). (Hazırlayanlar: Halil Altuntaş - Muzaffer Şahin). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Mütercim Asım (1305). Kamus Tercümesi, İstanbul: Matbaa-i Osmaniye.
• Özen, Ş. (2002). “Kemalpaşazâde”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, c. 25, s.240- 242, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Saraç, M. A. Yekta. (2002). “Kemalpaşazâde”, TDVİA, c. 25, s. 244-245, İstanbul: TDV Yayınları.
• Turan, Ş. (2002). “Kemalpaşazâde”, TDVİA, c. 25, s. 238-240, İstanbul: TDV Yayınları.
• Mecmûatü’l-fetâvâ, Diyanet İşleri Başkanlığı Kütüphanesi, No: 001923, Ankara.
• Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu: Risâle-i Akâid, No: 06 Mil Yz A 9135. Fetâvâ, 06 Mil Yz A 7975/2. Fetâvâ, 06 Mil Yz A 8661. Kanunnâme, 06 Mil Yz A 5010. Kastamonu İl Halk Kütüphanesi, No: 3753. Balıkesir İl Halk Kütüphanesi, No: 10 Hk 1108.