Salgınlara Sebep Olan Bulaşıcı Hastalıkların Biyolojik veya Kimyasal Silah Olma İhtimali Ne Kadar Önemli?

Year 2024, Volume: 3 Issue: 5, 73 - 86, 31.12.2024

Ali Gürkan Arslan

Abstract

İnsanoğlu varoluşundan itibaren özellikle de toplumların ve devletlerin oluşumundan sonra güvenlik endişeleri nedeniyle kendilerini korumak geliştirmek, büyümek ve diğer toplumlar üzerinde üstünlük sağlamak amacıyla her türlü olanaklarını kullanmışlardır. Bu olanaklar mızrak, balta, kılıç ve ok gibi ilkel silahlardan ateşli silahlara ve kimyasal, biyolojik, radyolojik, nükleer (KBRN) gibi kitle imha silahlarına kadar geniş bir yelpazede gelişme göstermiştir. Geçmişten günümüze devam eden bu süreç için COVID-19 pandemisi, yeniden gündeme gelen maymun çiçeği ve halen devam eden Rusya-Ukrayna arasındaki savaş en güncel örneklerdir. Geçmişten günümüze kadar COVID-19, SARS, kuş gribi ve diğer birçok hastalığın doğal salgın olmadığına dair birçok komplo teorisi, iddia, haber ve görüş bulunmaktadır. Amacımız COVID-19 ve diğer virüslerin biyolojik bir saldırı mı yoksa doğal bir salgın mı olduğunu kanıtlamaktan ziyade akademik veya popüler mecrada ortaya atılan iddiaları göz önünde bulundurarak herhangi birinin parçası olmaktansa gelecekte hangi grup haklı çıkarsa çıksın asıl tehlikenin virüsün arkasındaki süreçten ziyade, meydana getirdiği yıkım olduğu gerçeğini ortaya koymaktır. Bu çalışmada biyolojik ve kimyasal silahlar konusu, devam etmekte olan Rusya-Ukrayna savaşı ve COVID-19 pandemi süreci ile ilgili farklı iddialar çerçevesinde değerlendirilmiştir.

Keywords

KBRN, KİS, Biyolojik Silah, Kimyasal Silah, COVID-19, Pandemi, Salgın.

References

• Alacadağlı, E. (2016). Sağlık hizmetlerinde yeniden yapılanma ve sağlık hizmetlerinde etkinlik. Journal Of Emerging Economies And Policy-JOEEP, 1, 1-10.
• Alacadağlı, E. (2022). Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı; Biyolojik Terör, Kent Sağlığı ve Güvenliği. İdealkent, 13(37), 2196-2218. https://doi.org/10.31198/idealkent.1127519
• Andersen, K.G., Rambaut, A., Lipkin, W.I., Holmes, E.C., Garry, R.F. (2020). The proximal origin of SARS-CoV-2. Nature Medicine, 26(4), 450– 452. https://doi.org/10.1038/s41591-020-0820-9
• Arslan, A.G. (2017). Türkiye'de biyolojik ve kimyasal silahlara karşı alınan önlemler ve yaklaşım algoritması (Yüksek Lisans Tezi). YÖK Tez No: 470933.
• Bloom, J. D., Chan, Y. A., Baric, R. S., Bjorkman, P. J., Cobey, S., Deverman, B. E., Fisman, D. N., Gupta, R., Iwasaki, A., Lipsitch, M., Medzhitov, R., Neher, R. A., Nielsen, R., Patterson, N., Stearns, T., van Nimwegen, E., Worobey, M. and Relman, D. A. (2021). Investigate the origins of COVID-19. Science (New York, N.Y.), 372(6543), 694. https://doi.org/10.1126/science.abj0016
• Balmer, B. (2002). Biological warfare: The threat in historical perspective. Medicine, Conflict and Survival, 18(2), 120–137. https://doi.org/10.1080/13623690208409619
• Centers for Disease Control and Prevention (CDC) (2022). Epidemiologic Features of the Monkeypox Outbreak and the Public Health Response — United States, May 17–October 6, 2022. Erişim adresi: https://www.cdc.gov/mmwr/volumes/71/wr/mm7145a4.htm Erişim tarihi: 14.08.2024
• Christopher, G.W., Chieslak, T.J., Pavlin, J.A. and Eitzen, E.M., (1997). Biological warfare, a historical perspective. JAMA, 278(5), 412-417.
• Cigar, N. (2023). The Russian Military’s Biological Warfare Disinformation Campaign and the Russo-Ukrainian War. The Journal of Slavic Military Studies, 36(4), 361–409. https://doi.org/10.1080/13518046.2023.2305511
• D’Agostino,M. and Martin, G. (2009). The bioscience revolution & the biological weapons threat: Levers & interventions. Globalization and Health 5(3). https://doi.org/10.1186/1744-8603-5-3
• Deb, P., Furceri, D., Ostry, J.D. and Tawk, N. (2022). The Economic Effects of COVID-19 Containment Measures. Open Economies Review, 33, 1–32. https://doi.org/10.1007/s11079-021-09638-2
• Di Giulio, D. B. and Eckburg, P. B. (2004). Human monkeypox: an emerging zoonosis. The Lancet Infectious diseases, 4(1), 15–25. https://doi.org/10.1016/s1473-3099(03)00856-9
• Dilber, S. (Ekim 2006). Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkez Başkanlığı’nın-RSHMB Mevcut durumunun değerlendirilmesi ve yeniden yapılandırılması, final raporu, Sağlık Bakanlığı Proje Yönetimi Destek Birimi Sağlıkta Dönüşüm Projesi, Ankara.
• Dilek, Z. (2022, 25 Şubat). Refik Saydam Hıfzıssıhha Enstitüsü. Atatürk Ansiklopedisi. https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/refik-saydam-hifzissihha-enstitusu/ Erişim tarihi: 22.08.2024
• Dünya Sağlık Örgütü (2004). Public health response to biological and chemical weapons WHO guidance. Geneva: World Health Organization. Erişim adresi: https://www.who.int/publications/i/item/public-health-response-to-biological-and-chemical-weapons-who-guidance-(2004) Erişim tarihi: 04.08.2024
• Dünya Sağlık Örgütü (2020). Origin of SARS-CoV-2. Erişim adresi: https://iris.who.int/handle/10665/332197 Erişim tarihi: 24.07.2024.
• Dünya Sağlık Örgütü (2022a). WHO Director-General's statement at the press conference following IHR Emergency Committee regarding the multi-country outbreak of monkeypox - 23 July 2022. Erişim adresi: https://www.who.int/director-general/speeches/detail/who-director-general-s-statement-on-the-press-conference-following-IHR-emergency-committee-regarding-the-multi--country-outbreak-of-monkeypox--23-july-2022 Erişim tarihi: 28.08.2024
• Dünya Sağlık Örgütü (2022b). WHO Director-General's opening remarks at 3rd meeting of the IHR Emergency Committee: multi-country outbreak of monkeypox - 20 October 2022. Erişim adresi: https://www.who.int/director-general/speeches/detail/who-director-general-s-opening-remarks-at-3rd-meeting-of-the-ihr-emergency-committee--multi-country-outbreak-of-monkeypox---20-october-2022 Erişim tarihi: 30.08.2024
• Dünya Sağlık Örgütü (2024a). WHO COVID-19 dashboard. Erişim adresi: https://data.who.int/dashboards/covid19/cases?n=c Erişim tarihi: 04.08.2024.
• Dünya Sağlık Örgütü (2024b). WHO Director-General declares mpox outbreak a public health emergency of international concern. Erişim adresi: https://www.who.int/news/item/14-08-2024-who-director-general-declares-mpox-outbreak-a-public-health-emergency-of-international-concern Erişim tarihi: 29.08.2024
• Dünya Ticaret Örgütü (2020). Trade falls steeply in first half of 2020. Erişim adresi: https://www.wto.org/english/news_e/pres20_e/pr858_e.htm Erişim tarihi: 17.07.2024
• Esen, B. (2022). Terrorism Risk During the Coronavirus (COVID-19) Outbreak Period. Siyasal: Journal of Political Sciences, 31(1), 73–89. http://doi.org/10.26650/siyasal.2022.31.1028742
• Evans, R.G., Crutcher, J.M., Shadel, B., Clements, B. and Bronze, M.S. (2002). Terrorism from a Public Health Perspective. The American Journal of the Medical Sciences, 323(6), 291-298. https://doi.org/10.1097/00000441-200206000-00002
• Goralnick, E., Chai, P. R. and Erickson, T. B. (2022). Health and Safety Threats to Ukraine From Nonconventional Weapons: A Clear and Present Danger. JAMA, 328(23), 2301–2302. https://doi.org/10.1001/jama.2022.22661
• Grabowski, T. W. (2021). Terroryzm a COVID-19. Doświadczenia pierwszego roku pandemii. Horyzonty Polityki, 12(41), 139-153. https://doi.org/10.35765/hp.2072
• Haleem, A., Javaid, M. and Vaishya, R. (2020). Effects of COVID-19 pandemic in daily life. Current medicine research and practice, 10(2), 78–79. https://doi.org/10.1016/j.cmrp.2020.03.011
• Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü (2024). M-çiçeği (Mpox) Rehberi. https://hsgm.saglik.gov.tr/depo/Yayinlarimiz/Rehberler/Mpox-Rehberi.pdf
• Hoofman, J. and Secord, E. (2021). The Effect of COVID-19 on Education. Pediatric Clinics of North America, 68(5),1071-1079. https://doi.org/10.1016/j.pcl.2021.05.009
• International Criminal Police Organization (INTERPOL) (n.d.). Bioterrorism. https://www.interpol.int/Crimes/Terrorism/Bioterrorism (Son Erişim: 28.06.2024).
• Kibaroğlu, M. (2002). Kitle imha silahlarının gelişim süreci, yayılmasının önlenmesine ilişkin yapılan çalışmalar ve geleceğin güvenlik tehditleri. 2023 Dergisi. Erişim adresi: http://www.mustafakibaroglu.com/sitebuildercontent/sitebuilderfiles/2023DergisiSoylesiMetni.pdf Erişim tarihi:28.08.2024
• Köksal, Ö. ve Önen, O. (2019). Aselsan araştırma merkezi AR-GE ve yenilikçilik çalışmaları. Makina Mühendisleri Odası: https://www.mmo.org.tr/sites/default/files/aselsan_ARGE.pdf Erişim tarihi: 07.07.2024)
• Lee, Y.H. and Mutharasan, R. (2005). CHAPTER 6- Biosensors. Wilson, J.S. (ed.) In: Sensor Technology Handbook (s. 161-180). Newnes, Elsevier. http://ollintec.com/fie/sensores/libros/Sensor%20Technology%20Handbook.pdf
• Leitenberg, M. (2001). Biological weapons in the twentieth century: a review and analysis. Critical reviews in microbiology, 27(4), 267–320. https://doi.org/10.1080/20014091096774
• Lyon, R.F. (2021). The COVID-19 Response Has Uncovered and Increased Our Vulnerability to Biological Warfare. Military Medicine, 186(7-8), 193–196. https://doi.org/10.1093/milmed/usab061
• Magnus, P.V., Andersen, E.K., Petersen, K.B. and Andersen, A.B. (1959). A Pox-Like Disease In Cynomolgus Monkeys. Acta Pathologica Microbiologica Scandinavica, 46(2), 156-176. https://doi.org/10.1111/j.1699-0463.1959.tb00328.x
• Manheim, D. and Lewis, G. (2021). High-risk human-caused pathogen exposure events from 1975-2016. F1000Research, 10, 752. https://doi.org/10.12688/f1000research.55114.2
• Meselson, M., Guillemin, J., Hugh-Jones, M., Langmuir, A., Popova, I., Shelokov, A. and Yampolskaya, O. (1994). The Sverdlovsk anthrax outbreak of 1979. Science (New York, N.Y.), 266(5188), 1202–1208. https://doi.org/10.1126/science.7973702
• Nikolakakis, I., Michaleas, S. N., Panayiotakopoulos, G., Papaioannou, T. G. and Karamanou, M. (2023). The History of Anthrax Weaponization in the Soviet Union. Cureus, 15(3), e36800. https://doi.org/10.7759/cureus.36800
• Nikoleli, G. P., Karapetis, S., Bratakou, S., Nikolelis, D. P., Tzamtzis, N., Psychoyios, V. N. and Psaroudakis, N. (2016). Biosensors for Security and Bioterrorism: Definitions, History, Types of Agents, New Trends and Applications. In:
• Nikolelis, D., Nikoleli, G.P. (eds) Biosensors for Security and Bioterrorism Applications. Advanced Sciences and Technologies for Security Applications. Springer, 1–13. https://doi.org/10.1007/978-3-319-28926-7_1
• Ong, K. and Azman, N. A. (2020). Distinguishing Between the Extreme Farright and Islamic State’s (IS) Calls to Exploit COVID-19. Counter Terrorist Trends and Analyses, 12(3), 18–21. https://www.jstor.org/stable/26915446 Organisation for the Prohibition of Chemical Weapons (OPCW) (n.d.). Article II Definitions and Criteria. Erişim adresi: https://www.opcw.org/chemical-weapons-convention/articles/article-ii-definitions-and-criteria Erişim tarihi: 19.08.2024.
• Petersen, E., Kantele, A., Koopmans, M., Asogun, D., Yinka-Ogunleye, A., Ihekweazu, C. and Zumla, A. (2019). Human Monkeypox: Epidemiologic and Clinical Characteristics, Diagnosis, and Prevention. Infectious disease clinics of North America, 33(4), 1027–1043. https://doi.org/10.1016/j.idc.2019.03.001
• Rahalkar, M. C. and Bahulikar, R. A. (2020). Lethal Pneumonia Cases in Mojiang Miners (2012) and the Mineshaft Could Provide Important Clues to the Origin of SARS-CoV-2. Frontiers in public health, 8, 581569. https://doi.org/10.3389/fpubh.2020.581569
• Relman D. A. (2020). Opinion: To stop the next pandemic, we need to unravel the origins of COVID-19. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America, 117(47), 29246–29248. https://doi.org/10.1073/pnas.2021133117
• Resmi Gazete 14968, (1974). Bakteriyolojik (Biyolojik) ve Zehirleyici Silahların Geliştirilmesi, Yapımı ve Stoklanmasının Yasaklanması ve Bunların İmhasına İlişkin Sözleşme. Resmi Gazete. Sayı: 14968. 06.08.1974.
• Resmi Gazete 22978, (1997). Kimyasal Silahların Geliştirilmesinin, Üretiminin, Stoklanmasının ve Kullanımının Yasaklanması ve Bunların İmhası ile İlgili Sözleşme. Resmi Gazete. Sayı: 22978 (Mükerrer). 03.05.1997.
• Resmi Gazete 28103, (2011). Sağlık Bakanlığı ve Bağlı Kuruluşlarının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname. Resmi Gazete. Sayı: 28103 (Mükerrer). 02.11.2011.
• Ross, E. and Harper, D.R. (2023). Laboratory accidents and biocontainment breaches. Research Paper, Chatham House. DOI: 10.55317/9781784135904 https://www.chathamhouse.org/laboratory-accidents-and-biocontainment-breaches/appendix
• Sağlık Bakanlığı (2024). COVID-19 Bilgilendirme Platformu. Erişim adresi: https://covid19.saglik.gov.tr/ Erişim tarihi: 01.08.2024.
• Sallard, E., Halloy, J., Casane, D., Decroly, E. and Van Helden, J. (2021). Tracing the origins of SARS-COV-2 in coronavirus phylogenies: a review. Environmental chemistry letters, 19(2), 769–785. https://doi.org/10.1007/s10311-020-01151-1
• Sciama, Y. (2022). Virology: A timeline of lab accidents, biological attacks and increasingly dangerous experiments. Le Monde. https://www.lemonde.fr/en/science/article/2022/11/13/virology-a-timeline-of-lab-accidents-biological-attacks-and-increasingly-dangerous-experiments_6004113_10.html Erişim tarihi: 30.08.2024.
• Segreto, R. and Deigin, Y. (2021). The genetic structure of SARS-CoV-2 does not rule out a laboratory origin: SARS-COV-2 chimeric structure and furin cleavage site might be the result of genetic manipulation. BioEssays: news and reviews in molecular, cellular and developmental biology, 43(3), e2000240. https://doi.org/10.1002/bies.202000240
• Sharma, A., Prasad, H., Kaeley, N., Bondalapati, A., Edara, L. and Kumar, Y. A. (2023). Monkeypox epidemiology, clinical presentation, and transmission: a systematic review. International journal of emergency medicine, 16(1), 20. https://doi.org/10.1186/s12245-023-00491-3
• Siegrist, D. W. (1999). The threat of biological attack: why concern now?. Emerging infectious diseases, 5(4), 505–508. https://doi.org/10.3201/eid0504.990407
• Sinovets, P. and Shultz, D. (2023). Russia’s Nuclear Propaganda: From the Cold War to Ukraine. The Journal of Slavic Military Studies, 36(4), 340–360. https://doi.org/10.1080/13518046.2023.2297586
• Sirotkin, K. and Sirotkin, D. (2020). Might SARS-CoV-2 Have Arisen via Serial Passage through an Animal Host or Cell Culture? A potential explanation for much of the novel coronavirus' distinctive genome. BioEssays: news and reviews in molecular, cellular and developmental biology, 42(10), e2000091. https://doi.org/10.1002/bies.202000091
• Smart, J.K. (1997). History of chemical and biological warfare: An american perspective. Frederick, R. Sidell M.D., Ernest, T. Takafuji M.D. and David, R. Franz D.V.M (Eds.). In: Medical aspects of chemical and biological warfare (pp. 9-86). United States: Office of The Surgeon General at TMM Publications.
• Speciale, A. C. (2021). Commentary: Lethal Pneumonia Cases in Mojiang Miners (2012) and the Mineshaft Could Provide Important Clues to the Origin of SARS-CoV-2. Frontiers in public health, 9, 702199. https://doi.org/10.3389/fpubh.2021.702199
• Spencer, R. C. and Lightfoot, N. F. (2001). Preparedness and response to bioterrorism. The Journal of infection, 43(2), 104–110. https://doi.org/10.1053/jinf.2001.0906
• Walgate, R. (2004). SARS escaped Beijing lab twice. Genome Biology, 4, spotlight-20040427-03. https://doi.org/10.1186/gb-spotlight-20040427-03
• Yenen, O.Ş. and Doğanay, M. (2008). Biyoterörizm. Ankem Dergisi, 22(2), 95-116. Erişim adresi: https://ankemdernegi.org.tr/ANKEMJOURNALPDF/ANKEM_22_2_95_116.pdf?ID=607
• Ulutaş, N. (2022). Salgın ve Edebiyat. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Zhang, T., Wu, Q. and Zhang, Z. (2020). Probable Pangolin Origin of SARS-CoV-2 Associated with the COVID-19 Outbreak. Current biology: CB, 30(8), 1578. https://doi.org/10.1016/j.cub.2020.03.063
• Zhou, H., Chen, X., Hu, T., Li, J., Song, H., Liu, Y., Wang, P., Liu, D., Yang, J., Holmes, E. C., Hughes, A. C., Bi, Y. and Shi, W. (2020). A Novel Bat Coronavirus Closely Related to SARS-CoV-2 Contains Natural Insertions at the S1/S2 Cleavage Site of the Spike Protein. Current biology: CB, 30(11), 2196–2203.e3. https://doi.org/10.1016/j.cub.2020.05.023