The Multilingualism of al-Fārābī and the Copula

Year 2024, , 1075 - 1093, 30.09.2024

Fatma Dore

https://doi.org/10.37697/eskiyeni.1463763

Abstract

The copula is a linguistic unit that means bond, conjunction, relation, connector of the predicate to the subject in a proposition, and in logic expresssing judgement. In most Indo-European languages the main copula is a verb meaning to be such as to be in English or être in French. In ancient Greek, the language of Aristotle, the word είναι (einai), is the infinitive of the verb εἰμί (eimi), which has the third person singular ἐστί (esti) and is -dir in Turkish. Originally from what is now Kazakhstan, al-Fārābī drew on the work of Aristotle in his own work on logic, which he wrote in Arabic in accordance with the scientific understanding of the period. Although the Arabic, which belongs to the Semitic family of languages, is perfectly capable of combining words, it lacks an explicit copula. However, it was necessary to create one in order to translate Aristotle accurately, so earlier Arabic translators of his work had already proposed the terms هو (huwa) or الموجود (mawjūd) which were used in the form of يوجَد (yūjad), both derived from الوجود (wujūd), meaning “being, existing”, for an explicit copula. Similarly influenced by Aristotle to feel that to use of copula is necessary for the exposition of logic, there is a need for a use of a copula, al-Fārābī is clearly drawn to yūjad. What brings him to this position is his mutliligualism and his ethnicity. For in addition to his native Turkish language and the Arabic, his knowledge of the Indo-European languages of Sogdian and Fārsī gives him with an understanding of a verb meaning to be that is بودن (būdan) in Fārsī and which is cognate with Aristotle’s είναι (einai). The same sense is carried in Turkic languages, not through a verb as such, but rather through a predicate adjective, which in modern Turkish is var, but which also carries a meaning of to be present. With al-Fārābī’s ethnic Turkic background, as it is the similarities between “yujad” and the Turkic term “var” that make it so attractive to him.

Keywords

Islamic Philosophy, Aristotle, Logic, Translation Movement, Farsi

Ethical Statement

This article is extracted from the 9th International KTUDELL Conference on Language, Literature, and Translation from May 2023 to 25-26 September 2023.

Fârâbî’nin Çokdilliliği ve Kopula

Abstract

Kopula, bağ, rabıta, ilişki anlamlarına gelen ve bir önermede yüklemi özneye bağlayan, mantıkta yargı bildiren, dilsel birim olarak tanımlanmaktadır. Hint-Avrupa dillerinin çoğunda en önemli kopula İngilizce’de to be veya Fransızca’da être gibi olmak anlamına gelen bir fiil mastarıdır. Aristoteles’in dili Antik Yunanca’da olmak, üçüncü tekil şahsı ἐστί (esti) olan ve Türkçe’de -dir anlamına gelen εἰμί (eimi) fiilinin mastarı είναι (einai) sözcüğüdür. Mantık çalışmalarında Aristoteles’i takip eden Fârâbî aslen, bugünkü adıyla Kazakistanlı olup, dönemin ilim anlayışına uygun olarak eserlerini Arapça yazmıştır. Sami dil ailesinin bir parçası olan Arapça’da söz konusu bağ anlamı çok iyi aktarılsa da aleni bir kopula yoktur. Bu temelde, Aristoteles’in daha önceki çevirmenleri kopula terimini tercüme etmek için çözüm üretmeye ihtiyaç duymuş ve bu doğrultuda هو (hüve) ya da الموجود (mevcut), cümle içinde “mevcut”un da kendisinden türemiş olduğu الوجود (vücut)tan çekilen يوجَد (yûced), terimlerini önermişlerdi. Aristoteles’ten ilhamla, mantığın apaçık sergilenebilmesi için kopula kullanımına ihtiyaç olduğunu savunan Fârâbî, açık bir şekilde bunlardan ikincisini tercih etmiştir. Onu bu seçime yönelten şey çok dilliliği ve etnik kökenidir. Zira ana dili Türkçe’den başka Arapça ve yanı sıra Hint-Avrupa dillerinden Soğdca ve Farsçaya dair bilgisi, Farsça’daki بودن (bûdan) ile Aristoteles’in είναι sözcüğünün aynı olmak fiili kökeninden geldiğini kavramasını sağlamıştır. Aynı anlam, Türk dillerinde bu tarz bir fiil aracılığıyla değil, ancak modern Türkçe’de hem var olma hem de mevcut olma anlamını taşıyan bir yüklem olan var sözcüğü ile ifade edilir. Dolayısıyla, Fârâbî’nin ilgisini ilk çeken şeyin “yûced” ile ana dili Türkçe’deki “var” arasındaki benzerlik olduğu ve söz konusu kopula seçiminin onun Türk kökenli oluşundan kaynaklı doğal bir yönelimle gerçekleştiği düşünülmektedir.

Keywords

İslam Felsefesi, Aristoteles, Mantık, Tercüme Hareketi, Farsça

Ethical Statement

Bu makale, 25-26 Eylül 2023 tarihleri arasında gerçekleştirilen “9. Uluslararası KTUDELL Dil, Edebiyat ve Çeviri” adlı konferansta sunulan özet bildiriden genişletilerek yazılmıştır.

References

• Abed, Shukri. Aristotelian Logic and the Arabic Language in AlFârâbî. Albany: New York Press, 1991.
• Ahmed, Zahoor. Essentials of Arabic Grammar for Learning Quranic Language. Islamabad: Darussalam Publishers & Distributors, 2008.
• Ali, Syed. Arabic for Beginners. New York: Hippocrene Books, Inc. 1989.
• Arjomand, Saïd Amir. Revolutions of the End of Time: Apocalypse, Revolution and Reaction in the Persianate World. https://brill.com/display/title/62459. 2022.
• Aristo. Organon I: Kategoryalar; Organon II: Önerme. çev. Hamdi Ragıp Atademir. Ankara: Milli Eğitim Basımevi, 1963.
• Aristo. Organon III: Birinci Analitikler. çev. Hamdi Ragıp Atademir. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1966.
• Aristotle. The Categories, On Interpretation. trans. Harold P. Cook. Harward University Press, 1953.
• Aristotle. Prior Analytics. trans. Hugh Tredennick. Harward University Press, 1953.
• Aristoteles. Politika. çev. Mete Tunçay. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2014.
• Baş, İbrahim (Der.). Kutadgu Bilig Okumaları, Esenler Belediyesi, kutadgu-bilig-okumalari.pdf,
• Bayraktar, Mehmet. “Fârâbî’nin ‘Şiir Sanatının Kanunları’ adlı Risâlesi”, Ankara İlahiyat Fakültesi Dergisi, 36/1-2 (Haziran 1997), 45 -66.
• Chelkowski, Peter. “The Persian Presence in the Islamic World by Richard G. Hovannisian and George Sabagh”, Iranian Studies, 35: 1/3 (2002), 212-216. https://www.jstor.org/stable/4311448.
• Durusoy, Ali. “Kıyas”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Kolektif (Ankara: 2022), 25/538-539. https://islamansiklopedisi.org.tr/kiyas#1.
• Eker, Süer. “‘Orta Asya’nın Gizemli Halkı’: Soğdlular Soğd ve Soğdca”, Türkbilig, 24 (2012), 77-92.
• Fahri, Macit. İslam Felsefesi Tarihi, çev. Kasım Turhan. İstanbul: İklim Yayınları, 1992.
• Fârâbî. Şerhu’l-Fârâbî li-Kitâbi Aristûtâlis fi’l-İbâre (Şerhu’l-İbâre). nşr. W. Kutch, S. Marrow. Beyrut: Dâru’l-Meşrik, 1986.
• Fârâbî. Peri Hermeneias Muhtasarı (Kitâbu’l-İbâre). nşr. Mübahat Türker-Küyel, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi, 1990.
• Fârâbî. “Fusûlu’l-hamse”, Tavti’atu fi’l-Mantık”, “Küçük Kıyas Kitabı”, Fârâbî’nin Bazı Mantık Eserleri. nşr. Mübahat Türker-Küyel, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi, 1990.
• Fârâbî. İlimlerin Sayımı, çev. Ahmet Ateş. İstanbul: Milli Eğitim Yayınevi, 1990.
• Fârâbî. Harfler Kitabı (Kitâbu’l-Hurûf). çev. Ömer Türker. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2008.
• Fisher, Albert. “Abu Nasr Al-Farabi: a Thousand Years Long Odyssey of Knowledge”, The Astana Times. (31 August 2020). https://astanatimes.com/2020/08/abu-nasr-al-farabi-a- thousand-years-long-odyssey-of-knowledge/
• Hengirmen, Mehmet. Türkçe Temel Dilbilgisi. Ankara: Engin Yayınevi, 2006.
• Hetzron, Robert. The Semitic Languages. London: Routledge, 2005.
• Kaya, Mahmut. “Fârâbî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Kolektif (Ankara: 2023), 12/162-163. https://islamansiklopedisi.org.tr/farabi#1.
• Katzner, D. Kenneth. The Languages of the World. New York: Routledge, 2002.
• Küçük, Murat. “Tarihi Türk Lehçelerinden Türkiye Türkçesine –Dır/-Dur” (Turur) Eki ve İşlevleri. Türkbilig, 19, (2010), 59-75.
• Leaman, Oliver. Ortaçağ İslam Felsefesine Giriş, çev. Turan Koç. İstanbul: İz Yayıncılık, 2015.
• Lyons, John. Kuramsal Dilbilime Giriş, çev. Ahmet Kocaman. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1983.
• Nelsen, Roger B. An Introduction to Copulas. New York: Springer, 1999.
• Olguner, Fahrettin. Fârâbî. Ankara: Ötüken Neşriyat, 1999.
• Özalan, Uluhan. “Türk Dilinde Olmak Kavram Alanı ve Varlık ile Mahiyetin İfadesi”, Dil Araştırmaları, 20 (2017), 109-199.
• Peek, Philip S. Ancient Greek I. https://doi.org/10.11647/OBP.0264.10. 2021. Web. 26. Ekim. 2023.
• Rafiee, Abdi. Colloquial Persian: The Complete Course for Beginners. Canada: Routledge, 2011. https://books.google.com.et/books? id=UrxgCgAAQBAJ&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false
• Sisson, Edward O. The Copula in Aristotle and Afterwards, The Philosophical Review. 48(1), (1939), 57-64.
• Tekin, Talat. Orhun Türkçesi Grameri. İstanbul: Kitap Matbaacılık, 2003.
• Watkins, Calvert. International Encyclopedia of Linguistics. (Ed.). William J. Frawley. New York: Oxford University Press, Inc. 2003.
• Zimmermann, F. W. al-Fārābī’s Commentary and Short Treatise on Aristotle’s De Interpretatione. Cambridge University Press, 1991.