Aḍud al-Dīn al-Ījī’s Theory of Knowledge

Year 2021, Issue: 43, 145 - 166, 20.03.2021

Mehmet Akif Ceyhan

https://doi.org/10.37697/eskiyeni.844941

Cited By: 1

Abstract

Knowledge is one of the most important subjects of the science of Kalām. The issue of “knowledge” plays a key role in the knowledge and determination of the principles of Islamic faith and in the efforts to prove what is required to be believed. The systems and methodologies of each Kalām School are shaped within the framework of the knowledge understanding of that Kalām School. The approach of the Kalām schools to theological issues and their provision of judgments are determined by reaching the truth (haqīqah) knowledge, what they accept as knowledge and what they do not accept. For this reason, the subject of knowledge takes its primary place in the works written on the Kalām. This situation put forth the importance of knowledge in the Kalām.

Aḍud al-Dīn al-Ījī (d. 756/1355), one of the predecessors (muta’akhkhirūn) Ash’arī theologians, is one of the Kalām scholar dealing with and clarifying the subject of knowledge. Al-Ījī is considered one of the leading figures of the post- Gazzālī Philosophical Kalām. Al-Ījī, who devoted his work Kitāb al-Mawāqif to creating his own Kalām methodology and striving to determine a method in theological (Kalām) issues, allocated the introduction of this work to the subject of knowledge. Al-Ījī, who tries to produce a ultimate theory of knowledge by taking advantage of the classical Ash’arī tradition on knowledge, tried to form his own theory by revealing past mistakes and deficiencies in knowledge.

It can be said that the Kalām started with knowledge. However, it is known that there is no consensus among theologians about the definition of knowledge. While Mu’tazilî scholars argue that knowledge is a belief, Ash’arī scholars argue that knowledge is an adjective (sifat), whereas Islamic philosophers claim that knowledge is a intellectual entity. Al-Ījī accepts that knowledge is an adjective. According to Al-Ījī, knowledge is the relation/relative of the knowing to the known in a situation. In other words, knowledge is an adjective that exists and attaches itself to something. This adjective distinguishes itself from other information where it exists. In doing so, carried out in a manner based on tradition, not depending on a cause – effect relationship.

Al-Ījī maintains that it is possible to obtain absolute knowledge. The classification of knowledge made by kalāmists in order to obtain absolute knowledge will help to understand what knowledge is. The kalāmists divided knowledge into eternal and hādith knowledge and stated that the eternal knowledge is the knowledge of Allah and the hādith knowledge is the knowledge of the created ones. On the other hand, al-Ījī constitutes his theory of knowledge based on hādith knowledge. Because the eternal knowledge is the knowledge of Allah, there is no necessity and acquirement. According to al-Ījī, “hādith knowledge” is divided into two parts as “darūrī/necessary knowledge” and “kasbī/acquired knowledge”. Al-Ījī, who makes extensive statements about necessary knowledge, does not enter detailed explanations about the acquired knowledge and expresses that the knowledge is only possible with the observing, and provides naẓarī (theoretical) knowledge in the majority of his work as a equivalent to “darūrī knowledge”.

Adhering to this classification on knowledge made by the theologians before him, al-Ījī has applied the definition of knowledge -he put forward in the final analysis- to darūrī knowledge and naẓarī knowledge. According to him, due to the existential/ontological structure of human beings, darūrī knowledge is the knowledge brought from birth, that is, adjectives of human. Acquiring darūrī knowledge is not within the power of man. On the other hand, naẓarī knowledge depends entirely on the power of man. It is the knowledge that a person obtains through evidence by using some means. Naẓarī knowledge is an adjective of people having intellectual ability and using their intellectual faculties.

In this paper, Aḍud al-Dīn al-Ījī’s description of knowledge and his approach to types of knowledge within the framework of this description will be discussed and his knowledge theory will be examined in detail.

Keywords

Kalām, Knowledge, ʿAḍud al-Dīn al-Ījī, Kitāb al-Mawāqif, Ḍarūrī Knowledge, Naẓarī Knowledge

Adudüddîn el-Îcî’nin Bilgi Teorisi

Abstract

Kelâm ilminin en önemli meselelerinin başında bilgi konusu gelmektedir. İslam inanç esaslarının bilinmesinde ve belirlenmesinde, iman edilmesi gerekli olan hususlarla ilgili delillendirme ve ispatlama çabalarında bilgi konusu kilit rol oynamaktadır. Her bir kelâm ekolünün sistem ve metodolojisi, o kelâm ekolünün bilgi anlayışı çerçevesinde şekillenmektedir. Kelâm ekollerinin kelâmî konulara yaklaşımı ve hüküm ortaya koymaları, doğru bilgiye ulaşma ve neyi bilgi olarak kabul edip, neyi kabul etmediklerine göre belirlenmektedir. Bu sebeple bilgi konusu, kelâm ilmine dâir yazılan eserlerde öncelikli yerini almaktadır. Bu durum, bilgi konusunun kelâm ilmindeki önemini ortaya koymaktadır.

Bilgi konusunu detaylı olarak ele alan ve konuya açıklık getiren kelâmcılardan birisi de müteahhirûn dönemi Eş’arî kelâmcılarından Adudüddin el-Îcî’dir (öl. 756/1355). Îcî, Gazzâlî sonrası felsefî kelâmının önde gelen sîmâlarından kabul edilmektedir. Kitâbu'l-Mevâḳıf adlı eserini kendi kelâm metodolojisini oluşturmaya ayıran ve kelâmî konularda bir usûl belirleme gayreti içerisinde olan Îcî, söz konusu eserinin girişini bilgi konusuna ayırmıştır. Klasik Eş’arî geleneğin bilgi konusundaki bakiyesinden faydalanarak nihâî bir bilgi teorisi üretmeye çalışan Îcî, bilgi konusunda geçmişten gelen yanlışlıkları ve eksiklikleri de ortaya koyarak kendi teorisini oluşturmaya çalışmaktadır.

Kelam ilminin bilgi ile başladığı söylenebilir. Ancak bilginin tanımı konusunda kelamcılar arasında bir konsensüsün bulunmadığı bilinmektedir. Mutezilî âlimler bilginin îtikad olduğunu savunurken, Eşâri âlimler bilginin sıfat olduğunu savunmakta, buna mukabil İslam filozofları ise bilginin zihni bir varlık olduğunu iddia etmektedirler. Îcî ise, bilginin bir sıfat olduğunu kabul etmektedir. Îcî’ye göre bilgi, bir mahalde bilenin bilinene taalluku/nispetidir. Yani bilgi, var olan ve bir şeye taalluk eden bir sıfattır. Bu sıfat, var olduğu yerde kendisini diğer bilgilerden ayırmaktadır. Bunu yaparken de bir sebep – sonuç ilişkisine bağlı olarak değil, âdete dayalı bir şekilde gerçekleştirmektedir.

Îcî, kesin bilgiye ulaşmanın mümkün olduğunu savunmaktadır. Kesin bilgiye ulaşmak için kelamcılar arasında yapılan bilgi tasnifleri bilginin ne olduğunu anlamak bakımından yardımcı olacaktır. Kelamcılar, bilgiyi kadîm ve hâdis bilgi olarak ikiye ayırmışlar, kadim bilginin Allah’ın bilgisi, hâdis bilginin ise yaratılmışların bilgisi olduğunu ifade etmişlerdir. Îcî ise bilgi teorisini hâdis bilgi üzerinden oluşturmaktadır. Çünkü kadîm bilginin Allah’ın bilgisi olması nedeniyle onda bir zorunluluk ve kesb düşünülemez. Îcî’ye göre hâdis bilgi zaruri bilgi ve kesbî bilgi olarak iki kısma ayrılmaktadır. Zorunlu bilgi ile ilgili olarak geniş açıklamalar yapan Îcî, kesbî bilgi ile ilgili olarak detaylı açıklamaya girmez ve kesbî bilginin ancak nazar ile mümkün olduğunu ifade ederek eserinin büyük bölümünde zarurî bilginin mukabili olarak nazarî bilgiye yer vermektedir.

Îcî, bilgi konusunda kendisinden evvel kelamcıların yapmış olduğu bu tasnife bağlı kalarak, son tahlilde ortaya koymuş olduğu bilgi tanımını zorunlu bilgi ve nazarî bilgiye tatbik etmiştir. Ona göre zorunlu bilgiler, insanın varlıksal/ontolojik yapısı gereği doğuştan getirdiği bilgilerdir, yani insanın sıfatlarıdır. Zorunlu bilgilerin elde edilmesi, insanın kudretinde değildir. Nazarî bilgiler ise, tamamen insanın kudretine bağlıdır. İnsanın bazı vasıtalara başvurarak delillendirme suretiyle elde ettiği bilgilerdir. Nazarî bilgiler, akıl yetisine sahip, aklî melekelerini kullanan insanların bir sıfatıdır.

Bu çalışmada, Adudüddin el-Îcî’nin bilgi tarifi ile bu tarif çerçevesinde bilgi türleri ele alınacak ve onun bilgi teorisi detaylı olarak incelenecektir.

Keywords

Kelâm, Bilgi, Adudüddin el-Îcî, Kitâbu'l-Mevâḳıf, Zarûrî Bilgi, Nazarî Bilgi

References

• Akkuş, Süleyman – Erdinç, Ziya. “Sa’düddîn Teftâzânî’de Bilgi Teorisi”. Usûl İslâm Araştırma-ları Dergisi, 21/21 (Ocak – Haziran 2014), 7-38.
• Altaş, Eşref (ed.). İslâm İlim ve Düşünce Geleneğinde Adudüddin el-Îcî. İstanbul: İSAM Yayınları, 2017.
• Bağdâdî, Abdülkâhir. Usûlü’d-dîn. İstanbul: 1346/1928.
• Bâkillânî, Kādî Ebu Bekr Muhammed b. et-Tayyib. Kitâbu’t-temhîd. ed. Richard McCarty. Beyrut: 1957.
• Bâkillânî, Kādî Ebu Bekr Muhammed b. et-Tayyib. el-İnsâf. thk. Muhammed Zâhid el-Kevserî. Kahire:1963.
• Cürcânî, Seyyid Şerif. Şerḥu’l-Mevâḳıf. çev. Ömer Türker. 3 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2015.
• Cüveynî, Ebu’l-Me’âlî İmâmu’l-Harameyn. eş-Şâmil fî usûlü’d-dîn. thk. Richard Frank vd. Tahran: 1981.
• Çoştu, Feyza Ceyhan. “Adudüddin el-Îcî (1355)”. Müslümanların Engizisyonu – II, Ölümcül Kovuş-turmalar / Mihneler. ed. Mehmet Azimli. İstanbul: İlimyurdu Yay., 2020.
• Dağ, Mehmet. “Eş’ârî Kelâmında Bilgi Problemi”. Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi İslâm İlimleri Enstitüsü Dergisi 4 (1980), 97-114.
• Devvânî, Celâluddîn. Şerhu’l-Akāidi’l-Adudiyye. İstanbul: Matbaa-i el-Hâc Muharrem Efendi el-Bosnevî, 1290.
• Eş’arî, Ebu’l-Hasen. Makâlâtu’l-İslâmiyyîn. thk. Muhyiddîn Abdülhamîd. 2 Cild. Kâhire: 1969.
• Gazzâlî, Ebû Ḥâmid Muḥammed b. Muḥammed. el-Mustasfâ min ilmi’l-usûl. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâs, ts.
• Gazzâlî, Ebû Ḥâmid Muḥammed b. Muḥammed. er-Risâletü'l-Ledüniyye. Mısır: 1328/1910.
• Görgün, Tahsin. “Îcî, Adudüddin Kādî Ebü’l-Fazl Abdurrahman b. Rükneddin b. Abdurrah-man”. İslâm İlim ve Düşünce Geleneğinde Adudüddîn el-Îcî. ed. Eşref Altaş. 21-76. Ankara: İSAM Yayınları, 2017.
• Haklı, Şaban. “Fahreddin er-Râzî’nin Bilgi Teorisi”. İslâm Düşüncesinin Dönüşüm Çağında Fah-reddin er-Râzî. ed. Ömer Türker – Osman Demir. İstanbul: İSAM Yayınları, 2013.
• İbn Furek, Ebubekir Muhammed b. Hasen. Mucerredu Makâlâti’l-Eş’arî. thk. Daniel Gimared. Beyrut:1987.
• İbn Sînâ. el-İşârât ve’t-tenbîhât. çev. Ali Durusoy - Ekrem Demirli. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2014.
• İbn Sînâ. Kitâbu’n-Necât. thk. Macid Fahri. Beyrut: Dârü’l-Âfâki’l-Cedide, 1985.
• Îcî, Ebû'l-Faḍl Adudüddîn ʿAbdurraḥmân b. Aḥmed b. Abdilgaffâr. Kitâbu'l-Mevâḳıf. nşr. ʿAbdurraḥmân ʿAmîre. 3 Cild. Beyrut: Dâru'l-Cîl,1997.
• Îcî, Ebû'l-Faḍl Adudüddîn ʿAbdurraḥmân b. Aḥmed b. Abdilgaffâr. el-Akâ’idü’l-Adûdiyye. thk. Nizâr Cümâdî. Beyrut: Müessesetü’l-Ma‘ârif, 2011.
• Îcî, Ebu’l-Fadl Adudüddîn ‘Abdurrahmân b. Ahmed b. Abdilgaffâr. Cevâhirü’l-kelâm. Mecelletü Külliyyeti’l-âdâb içinde. 2 Cild. nşr. Abü’l-Alâ Afîfî. Kahire: 1934.
• Îcî, Ebû'l-Faḍl Adudüddîn ʿAbdurraḥmân b. Aḥmed b. Abdilgaffâr. Tahkīku’t-tefsîr fî teksîri’t-tenvîr. İstanbul: Süleymaniye Ktp., Damad İbrâhim Paşa, No. 134, 135.
• İstanbûlî, İsmail Müfîd. Şerhu’l-Ahlâki’l-Adudiyye. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yay., 2014.
• Kādî Abdülcabbâr. Şerḥu’l-Uṣûli’l-ḫamse. thk. Abdülkerim Osman. Kahire: 1384/1965.
• Kādî Abdülcabbâr. el-Muġnî. thk. İbrahim Medkûr. 16 Cilt. Kahire:1965.
• Karakaya, Resul. Adudu’d-din el-Îcî’nin Hayatı, Eserleri ve Kelamî Görüşleri. Elazığ: Fırat Üniversi-tesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2003.
• Kastacı, Hüsrev. Tarihi Süreçte Kelâmî Yaklaşımlar – Adudiddin el-İci ve Ebu’l-Muin en-Nesefi Örnek-leri. İstanbul: Sebahattin Zaim Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Kaya, Mahmut. “Tasavvur”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 20 Kasım 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/tasavvur
• Kaya, Mahmut. İslam Filozoflarında Felsefe Metinleri. İstanbul: Klasik Yayınları, 2003.
• Kâzerûnî, Alâüddîn. Şerhu’l-Ahlâki’l-Adudiyye. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Baş-kanlığı Yay., 2014.
• Koca, M. Ali. “Akâid – Kelâm İlişkisi Bağlamında Akâid Literatürünü Okumak: Îcî’nin Akâid Risalesi Örneği”. İslâm İlim ve Düşünce Geleneğinde Adudüddîn el-Îcî. ed. Eşref Altaş. 229-298. Ankara: İSAM Yayınları, 2017.
• Kur’an Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir. çev. Hayrettin Karaman-Mustafa Çağrıcı-İbrahim Kâfi Dön-mez-Sadrettin Gümüş. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 3. Baskı, 2007.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Kitâbü’t-Tevḥîd Tercümesi. çev. Bekir Topaloğlu. Ankara: İSAM Yayın-ları, 2002.
• Nesefî, Ebü’l-Muîn. Tebṣıratü’l-edille fî usûli’d-dîn. thk. Hüseyin Atay – Ş. Ali Düzgün. 2 Cild. Ankara: DİB Yayınları, 1993.
• Râzî, Fahreddîn. el-Muhassal. nşr. Tâhâ Abdürraûf Sa‘d. Beyrut: Dârü’l-kitâbi’l-Arabî, 1984.
• Sâbûnî, Nureddin. el-Bidâye fî usûli’d-dîn. thk. Bekir Topaloğlu. Şam:1979.
• Türker, Ömer. “Kelâm Geleneğinde Adudüddin el-Îcî: Kelâmın Bilimsel Kimliği Sorunu”. İslâm İlim ve Düşünce Geleneğinde Adudüddîn el-Îcî. ed. Eşref Altaş. 299-337. Ankara: İSAM Yayınları, 2017.
• Van Ess, Josef. Die Erkenntnislehre des Adudaddin al- Îcî. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag Gmbh, 1966.
• Yılmaz, Mustafa Selim. “Kelâm İlminde Mütevâtir Haberin Bilgi ve Delil Değeri”. Din Bilimle-ri Akademik Araştırma Dergisi 18/1 (2018). 199-223.
• Yılmaz, Nedim. Adudüddin el- Îcî ve Tefsirdeki Metodu. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1989.
• Yüksel, Emrullah. “Âmidî ve Bazı Kelamâmcılarda Bilgi Teorisi”. Kelâm’da Bilgi Problemi Sem-pozyumu. ed. Orhan Ş. Koloğlu vd. 3-7. Bursa: 2003.