Elmalılı’nın Besmele Tefsirinde Felsefe ve Hayat

Year 2025, Issue: 58, 1343 - 1369, 30.09.2025

Hasan Ayık

https://doi.org/10.37697/eskiyeni.1566764

Abstract

Elmalılı Hamdi Yazır’ın besmele tefsiri, yedi kelimeden oluştuğunu söylediği besmelenin bütün unsurlarını içeren felsefe ağırlıklı bir yorumdur. Bu yorumda besmele, insanın önce Allah daha sonra kâinat ve insanlarla kurabileceği ilişkisinin rahmanî temelini oluşturan bir bağ olarak yorumlanmaktadır. Buna göre besmelenin ilk unsuru olan “b” harfi, öncelikle Allah- insan ilişkisini mümkün kılmaktadır. Bu ilişki, insanın kendisini, toplumu, tarihi ve kâinatı Allah adına okumasına imkân vermektedir. Ayrıca insan, bu ilişki ile en değerli ürünü olan bilgisi ile Allah arasındaki ilişki kurmaktadır. Bunun yanında besmele ile kurulan Allah- insan ilişkisi insanı bütün amellerinde Allah’a bağlamakta; bu bağ, insanın bütün ilişkilerini Allah adına yapabilmesinin temelini oluşturmaktadır. İnsan bu temelden hareketle bütün amellerinde Allah’a karşı sorumluluk bilinci ile hareket etmektedir ki, bu durum insan hayatının ahlaki değerini oluşturmaktadır.
Besmele ile başlayan Allah- insan, Allah- kâinat ve insan- hayat ilişkisinin mahiyetini Allah’ın varlığı, sıfat ve isimleri belirlemektedir. Besmelede geçen “Rahman” ismi Allah’ın bütün varlığı yaşatan mutlak merhameti olarak hayatı mümkün kılmaktadır. “Rahim” ismi ise insanın yaşadığı hayatı, İslam ahlakına göre düzenlemektedir. Böylece insan, kendisinin yaşayabilmesi için gereken bütün ihtiyaçlarını karşılayan Allah’ın, amellerini de bir takım ahlaki kuralarla belirlediğinin farkına varmaktadır.
Elmalılı besmeleyi yorumlarken, Arap dilinin sınırlarını aşmakta, özellikle Türk diline ait kavramları da devreye sokmaktadır. Hatta Arapça sözcüklerin de kavram boyutuna geçerek derin dil tahlilleri yapmaktadır. Elmalılı, besmele tefsirinde, kendisine Kur’an-ı Kerimi tefsir etme görevi veren birinci meclisin belirlediği yöntem gereği, Mâtürîdî’nin tefsir yöntemini takip etmektedir. Bu bağlamda o, ayetlerin tefsirini yaparken önce farklı yorumları vermekte, daha sonra kendi görüşünü ortaya koymaktadır.
Bu makalede, besmelenin unsurları takip edilerek konu dört başlık halinde ele alınacaktır. Bunlardan birincisi, besmelenin başındaki “b” harfi ve onun işaret ettiği fiil ve fail, ikincisi “isim” ya da zâtullah, üçüncüsü Allah ismi, dördüncüsü Rahman ve Rahim isimleridir.

Keywords

Felsefe , Allah , Kâinat , Rahman- Rahim , Hayat

Philosophy and Life in Elmalılı’s Commentary on the Basmala

Abstract

Elmalılı's commentary on basmala is a philosophy-oriented interpretation that includes all the elements of basmala, which he says consists of seven words. In this interpretation, basmala is interpreted as a bond that forms the divine basis of the relationship that man can establish first with God and then with the universe and humans. Accordingly, the letter "b", the first element of the Bismillah, primarily makes the God-human relationship possible. This relationship allows man to read himself, society, history and the universe in the name of God. In addition, through this relationship, man establishes a relationship between his most valuable product, his knowledge, and God. In addition, the God-human relationship established through Bismillah connects man to God in all his deeds; This bond forms the basis for a person's ability to carry out all his relationships in the name of Allah. Based on this basis, man acts with a sense of responsibility towards God in all his deeds, which creates the moral value of human life.
The existence of Allah, His attributes and names determine the nature of the relationship between Allah-man, Allah-universe and human-life, which begins with the Bismillah. The name "Rahman" mentioned in the Bismillah makes life possible as God's absolute mercy that keeps all beings alive. The name "Rahim" organizes the life of a person according to Islamic morality. Thus, man realizes that God, who meets all his needs for survival, also determines his deeds by certain moral rules.
While the interpreting, Elmalılı goes beyond the boundaries of the Arabic language and especially brings into play the concepts of the Turkish language. He even carries out in-depth linguistic analyzes of Arabic words by moving to their conceptual dimension. In his interpretation of basmala, Elmalılı follows Maturidi's method of interpretation, in accordance with the method determined by the first council that gave him the task of interpreting the Holy Quran. In this context, while interpreting the verses, he first gives different interpretations and then reveals his own opinion.

Keywords

Philosophy , God , Universe , Rahman- Rahim , Life

References

• Adıgüzel, Muhammet Sani. “Besmelenin Türkçe Çevirilerine Sözvarlığı Açısından Bir Yaklaşım”. EDE: Eğitim Dil ve Edebiyat Dergisi 4/1 (2024), 21-44.