18. Yüzyıl Osmanlı Alimlerinden Lâlezârî Ve El-Yâkûtetu’l-Hamrâ’ Adlı Mâturîdî Hâşiyesi

Year 2022, , 1310 - 1346, 15.09.2022

Muhammet Sacit Kurt

https://doi.org/10.51702/esoguifd.1138551

Abstract

Türk-İslam coğrafyasının yetiştirmiş olduğu önemli şahsiyetlerden biri olmasına rağmen Maturidî ilmî çalışmalarda hak ettiği yeri edinememiştir. Son yıllarda Maturidî üzerine yapılan çalışmalar artsa da müellife ait Te’vîlâtu’l-Kur’ân adlı tefsirin haşiyeleri müstakil olarak çalışılmamıştır. Yazıda, 18. Yüzyıl Osmanlı ulemasından Lâlezârî Mehmed Tâhir Efendi’nin Te’vîlâtu’l-Kur’ân üzerine yazmış olduğu el-Yâkûtetu’l-Hamrâ’ adlı risalesi tetkik edilmiştir. Risale, Te’vîlâtu’l-Kur’ân üzerine yazılan iki haşiyeden biri olmasına karşın tahkiki yapılan nüshalarda da eserin Türkçe tercümesinde de kendisinden istifade edilmemiştir. Bu yüzden makalede risale tetkik edilecektir. Yazıda ilk olarak müellif kısaca tanıtılmış, akabinde eser incelemesine geçilmiştir. Daha önce yapılan çalışmalardaki eksiklikler giderilmeye, hatalar tashih edilmeye çalışılmıştır. Bu inceleme esnasında yararlanılan yazmalar ve nitelikleri hakkında bilgi verilmiş, sonrasında “imanda istisna” meselesine dair çeşitli görüşler serdedilen ve sonunda tasavvufî yorumlarda bulunulan eserin tahlili yapılmıştır. Ayrıca İbnu’l-Arabî ekolüne yakınlığıyla bilinen müellifin tefsir, kelâm, tasavvuf ve mantık ilimlerinin bilgi birikimiyle yoğrulmuş risalesi üzerine değerlendirmelerde bulunulmuştur. Eserin tahkikli neşri de çalışmanın sonuna eklenmiştir.

Keywords

Tefsir, Maturîdî, Lâlezârî, İbnu'l-Arabî, Te'vîlâtu'l-Kur'ân

An 18th-Century Scholar: Lalazari and His Hashiyah, al-Yaquta al-Hamra’, Written on Maturidi

Abstract

Maturidi is one of the most important personalities raised by Turkish-Islamic geography. But it doesn’t seem possible to say that he has achieved the place he deserves in scientific studies. In recent years, studies on Maturidi is increasing. However, the hashiyahs written about Maturidi's tafsir named Ta’wilat al-Qur'an have not been brought to an independent study yet. In this article, the hashiya of Ta’wilat named al-Yaquta al-Hamra’, which was written on Ta’wilat al-Qur'an by Lalazari Mahmad Tahir, an 18th-century Ottoman scholar, has been examined. The booklet is one of the two hashiyahs written on Maturidi's Ta’wilat al-Qur'an. But it was not only used in the Turkish translation of the work but also in critical editions of the book. So, this hashiya will be examined in the article. In the article, firstly, the author was briefly introduced, and then the work was examined. Deficiencies in previous studies have been tried to be eliminated and errors have been corrected. During this examination, information was given about the manuscripts and their qualities. After that, the analysis of the work, named "exception in faith", was made and various opinions were expressed about the issue. Sufi comments were made at the end. In addition, evaluations were made within the framework of the hashiya of the author, known for his closeness to the Ibn al-Arabi school, which was kneaded with the knowledge of the sciences of Tafsir, Qalam, Tasawwuf and Logic. The edition-critiqued publication of the work has been added to the end.

Keywords

Maturidi, Tafsir, Tawilat al-Qur'an, Ibn al-Arabi, Lalazari, Hashiyah

References

• Aktepe, Münir. "Lalezari, Shaykh Mehmed Tahir". The Encyclopedia of Islam New Edition. Ed. C. E. Bosworth, E. Van Donzel, B. Lewis - Ch. Pellat. 5/644. Leiden: E. J. Brill, 1987.
• Aktepe, Münir. "Mehmed Tahir". İslam Ansiklopedisi İslam Alemi Tarih, Coğrafya, Etnografya ve Bibliyografya Lugati. 7/612. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, ts.
• Aslan Meşin, Buşra. Tasavvuf Düşünce Sisteminde Misâl Âlemi. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
• Bulut, Ali. Belâğat Meânî-Beyân-Bedîʿ. İstanbul: İFAV Yayınları, 2013.
• Bulut, Zübeyir. "Kelam'da 'İman'da İstisnâ' Tartışmaları". İslâmî İlimler Dergisi 1-2 (2009), 199-214.
• Çelebi, İlyas. "Lâlezârî". TDV İslam Ansiklopedisi. 27/89-90. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Chodkiewicz, Michel. Sahilsiz Bir Umman Hakikat, Şeriat ve İbn Arabî. çev. Atilla Ataman. İstanbul: Nefes Yayınları, 2015.
• Chodkiewicz, Michel. Velâyet Mührü İbn Arabî Öğretisinde Nübüvvet ve Velâyet. çev. Birol Biçer. İstanbul: Sufi Kitap, 2022.
• Durmuş, İsmail. "Hasr". TDV İslam Ansiklopedisi. 16/392-393. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Ebū Dāvud, Suleymān b. Eşʿaŝ. Sunenu Ebī Dāvud. 2 Cilt. Liechtenstein: Thesaurus Islamicus Foundation, 2000.
• Ebû Ḥanîfe, Nuʿmân b. Sâbit. el-Fıḳhu’l-Ebsaṭ (İmâm-ı A'zam'ın Beş Eseri içerisinde). İstanbul: İFAV Yayınları, 2020.
• el-Beyḍâvî, Nâṣıruddîn ʿAbdullâh b. ʿUmar b. Muḥammed. Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Teʾvîl. thk. Muḥammed ʿAbdurraḥmân el-Marʿaşlî, 5. Beyrût: Dāru İḥyâʾi’t-Turāsi’l-ʿArabiyy, 1418.
• el-Eyvansarâyî, Huseyn Efendi b. Hâcî İsmâʿîl. Ḥadîḳatu’l-Cevâmiʿ. b.y.: Maṭbaʿa-i Âmira, 1281.
• el-Fihrisu’ş-Şāmil li’t-Turāŝi’l-ʿArabiyyi’l-MaḫṭūṭʿUlūmu’l-Ḳurʾān ve Maḫṭūṭātu’t-Tefsīr ve ʿUlūmuh. ʿAmmān: el-Mecmeʿu’l-Melekī li Buḥūŝi’l-İslāmiyye, 1989.
• el-Ḥakîm, Suʿâd. el-Muʿcemu’ṣ-Ṣûfî: el-Ḥikme fî Ḥudûdi’l-Kelime. Beyrût: Dâru’n-Nedra, 1401/1981.
• el-Kâşânî, ʿAbdurrazzâḳ. Leṭâʿifu’l-Aʿlâm fî İşârâti Ehli’l-İlhâm. thk. Saʿîd Abdulfettâḥ, 2. Ḳâhira: Dâru’l-Kutubi’l-Mıṣriyye, 1416/1996.
• el-Ḳazvînî, Celâluddîn Ebû ʿAbdillâh Muḥammed b. Seʿâdiddîn b. ʿUmar. Telḫîṣu’l-Miftâḥ. Kerâtşî: Mektebetu’l-Buşrâ, 1431/2010.
• el-Mâturîdî, Ebû Manṣûr Muḥammed b. Muḥammed. Kitâbu't-Tevḥîd. çev. Bekir Topaloğlu. Ankara: TDV İsam Yayınları, 2009.
• el-Mâturîdî, Ebû Manṣûr Muḥammed b. Muḥammed. Te’vîlâtu Ehli's-Sunne. thk. İbrâhîm ʿAvaḍayn - Seyyid ʿAvaḍayn, Ḳâhire: el-Meclisu’l-Aʿlâ li’ş-Şu’ûni’l-İslâmiyye, 1391/1971.
• el-Mâturîdî, Ebû Manṣûr Muḥammed b. Muḥammed. Te’vîlâtu Ehli's-Sunne. thk. Fâṭıma Yûsuf el-Ḫıyemî, Beyrût: Muessesetu'r-Risâle Nâşirûn, 1425/2004.
• el-Mâturîdî, Ebû Manṣûr Muḥammed b. Muḥammed. Te’vîlâtu Ehli's-Sunne. thk. Mecdî Bâsellûm, Beyrût: Dâru'l-Kutubi'l-ʿİlmiyye, 2006.
• el-Mâturîdî, Ebû Manṣûr Muḥammed b. Muḥammed. Te’vîlâtu’l-Ḳur’ân. thk. Ahmed Vanlıoğlu, 18. İstanbul: Mizan Yayınevi, 2007.
• el-Mâturîdî, Ebû Manṣûr Muḥammed b. Muḥammed. Te’vîlâtu’l-Ḳur’ân. çev. Bekir Topaloğlu. 18. Ankara: Ensar Neşriyat, 2015.
• Emiroğlu, İbrahim. Klasik Mantığa Giriş. Ankara: Elis Yayınları, 2010.
• Erdoğan, İsmail. Misal Alemi: (İslam Düşüncesinde Metafizik Bir Evren). İstanbul: Tarih Bilincinde Buluşanlar Derneği Yayınları, 2012.
• eṣ-Ṣābūnī, Nureddīn. el-Bidāye fī Uṣūli’d-Dīn (Mâtürîdiyye Akaidi). nşr. Bekir Topaloğlu. Ankara: DİB Yayınları, 1998.
• eş-Şeyḫzâde, Muḥammed b. Muṣliḥiddîn Muṣṭafâ Muḥyiddîn. Ḥâşiyetu Muḥyiddîn Şeyḫzâde ʿalâ Tefsîri’l-Ḳâḍî el-Beyḍâvî. thk. Muḥammed ʿAbdulḳâdir Şâhîn, 8. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1419/1999.
• es-Subkī, Tācuddīn b. Naṣr b. ʿAbdilvehhāb b. ʿAlī b. ʿAbdilkāfī. es-Seyfu'l-Meşhūr fī Şerḥi ʿAḳīdeti Ebī Manṣūr. thk. Mustafa Saim Yeprem, Ankara: TDV Yayınları, 1432/2011.
• et-Teftâzânî, Seʿâduddîn Mesʿûd b. ʿUmar. Muḫteṣaru’l-Meʿânî. Ḳum: Dâru’l-Fikr, 1411.
• et-Tirmiẕî, Muḥammed b. ʿÎsâ Ebû ʿÎsâ. Sunenu’t-Tirmiẕî. 2 Cilt. Liechtenstein: Thesaurus Islamicus Foundation, 2000a.
• et-Tirmiẕî, Muḥammed b. ʿÎsâ Ebû ʿÎsâ. Sunenu’t-Tirmiẕî. 2 Cilt. Liechtenstein: Thesaurus Islamicus Foundation, 2000b.
• Gacek, Adam. The Arabic Manuscript Tradition: A Glossary of Technical Terms and Bibliography. Leiden-Boston-Köln: Brill, 2001.
• Hacımüftüoğlu, Nasrullah. "Berâat-i İstihlâl". TDV İslam Ansiklopedisi. 5/470. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• İbn Yezîd Mâce, Ebû ʿAbdillâh Muḥammed. Sunenu İbn Mâce. Liechtenstein: Thesaurus Islamicus Foundation, 2000.
• İbnu'l-ʿArabî, Muḥyiddîn. Fütûhât-ı Mekkiyye. çev. Ekrem Demirli. 18. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2008.
• İbnu'l-ʿArabî, Muḥyiddîn. Kitâbu'l-Ḳurbe (Rasâ'ilu İbn ʿArabî içinde). Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 2008.
• İsmāʿīl Paşa el-Baġdādī, Bābānzāde. Hediyyetu’l-ʿĀrifīn Esmāʾu’l-Muellifīn ve Āŝāru’l-Muṣannifīn. 2. İstanbul: Mektebetu’l-İslāmiyyeti ve’l-Caʿferī Tebrizī, 1955.
• İsmāʿīl Paşa el-Baġdādī, Bābānzāde. Îḍâḥu’l-Meknûn fî’ẕ-Ẕeyli ʿalâ Keşfi’ẓ-Ẓunûn ʿan Esâmî’l-Kutub ve’l-Funûn. nşr. Kilisli Rifat Bilge. 2. İstanbul: MEB Yayınları, 1947.
• Kalaycı, Mehmet. "Bir Te'vîlât Hikayesi: Türkiye Yazma Eser Kütüphanelerindeki Nüshalardan Hareketle Te'vîlâtü'l-Kur'ân'ın Dolaşım Ağına Dair Bazı Tespitler". İmam Matüridi ve Te’vilatü’l-Kur’an. 151-188. İstanbul: İFAV Yayınları, 2019.
• Kalaycı, Mehmet. Tarihsel Süreçte Eşarilik Maturidilik İlişkisi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2017.
• Karadeniz, Osman. "İbn Berrecân". TDV İslam Ansiklopedisi. 19/371-372. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Kartal, Faruk. İmanda İstisna. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Kaya, Mahmut. "Muhyiddin İbnü'l-Arabî". TDV İslam Ansiklopedisi. 20/520-522. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Kaya, Mahmut. "Tasavvur". TDV İslam Ansiklopedisi. 40/126-127. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Kehhâle, Ömer Rıdâ. Mu‘cemu'l-Mu'ellifîn Terâcimi Muṣannifî'l-Kutubi'l-‘Arabiyye. 4. Beyrût: Mu'essesetu'r-Risâle, 1414/1993.
• Kutlu, Hakan. "Lâlezârî’nin el-Cevâhiru’l-Kalemiyye Adlı Eserinin Kaside-i Nûniyye Şerh Geleneğindeki Yeri". Tasavvur: Tekirdağ İlahiyat Dergisi 5/1 (2019), 417-442.
• Kutlu, Hakan. Muhammed Tâhir b. Muhammed el-Lâlezârî’nin “el-Cevâhiru’l-Kalemiyye fî Testîri Esrâri’n-Nûniyye el-Kelâmiyye” Adlı Eserinin Tahkik ve Tahlili. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans, 2018.
• Lâlezârî, Çiçekçibaşı Şeyh Mehmed. Mîzânu'l-Ezhâr. İstanbul: Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, Atıf Efendi, 2127, 1b-11b.
• Lâlezârî, Çiçekçibaşı Şeyh Mehmed. Mukaddime-i Mîzâni'l-Ezhâr. İstanbul: Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, Mehmed Asım Bey, 481, 110a-110b.
• Lâlezârî, Mehmed Tâhir. ed-Durratu’l-Beyḍâ’. İstanbul: Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, Hafid Efendi, 124/1, 2b-15a. Lâlezârî, Mehmed Tâhir. ed-Durratu’l-Beyḍâ’. İstanbul: Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, Hafid Efendi, 130/1, 2b-9a.
• Lâlezârî, Mehmed Tâhir. ed-Durratu’z-Zâhira. İstanbul: Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, Hafid Efendi, 124/8, 83b-138b.
• Lâlezârî, Mehmed Tâhir. el-Cevâhiru’l-Ḳalemiyye fî Testîri Esrâri’n-Nûniyye el-Kelâmiyye. İstanbul: Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, Hafid Efendi, 142, 1b-38b.
• Lâlezârî, Mehmed Tâhir. el-Cevâhiru’l-Ḳalemiyye fî Testîri Esrâri’n-Nûniyye el-Kelâmiyye. İstanbul: Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, Esad Efendi, 1214, 1b-54a. Lâlezârî, Mehmed Tâhir. el-Cevâhiru’l-Ḳalemiyye fî Testîri Esrâri’n-Nûniyye el-Kelâmiyye. İstanbul: Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, Hafid Efendi, 141, 1b-67b.
• Lâlezârî, Mehmed Tâhir. el-Cevâhiru’l-Ḳalemiyye fî Testîri Esrâri’n-Nûniyye el-Kelâmiyye. İstanbul: Hacı Selim Ağa Yazma Eser Kütüphanesi, Hacı Selim Ağa, 648, 1b-54a.
• Lâlezârî, Mehmed Tâhir. el-Cevâhiru’l-Ḳalemiyye fî Testîri Esrâri’n-Nûniyye el-Kelâmiyye. Kütahya: Vahit Paşa Yazma Eser Kütüphanesi, Vahit Paşa, 432, 1b-39b.
• Lâlezârî, Mehmed Tâhir. el-Cevâhiru’z-Zâhira. İstanbul: Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, Hafid Efendi, 124/6, 49b-52b.
• Lâlezârî, Mehmed Tâhir. el-Kevkebu’d-Durrî fî Şerḥi Ṣalâti İbn Meşîş. İstanbul: Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, Hafid Efendi, 124/7, 53b-82b.
• Lâlezârî, Mehmed Tâhir. el-Kevkebu’d-Durrî fî Şerḥi Ṣalâti İbn Meşîş. İstanbul: Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi, 2950/1, 1b-31a.
• Lâlezârî, Mehmed Tâhir. el-Mîzânu’l-Muḳîm fî Maʿrifeti’l-Ḳısṭâsi’l-Musteḳîm. İstanbul: Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, Esad Efendi, 1758, 1b-77b.
• Lâlezârî, Mehmed Tâhir. el-Yâḳûtetu’l-Ḫadrâ’. İstanbul: Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, Hafid Efendi, 124/2, 16b-26b.
• Lâlezârî, Mehmed Tâhir. el-Yâḳûtetu’l-Ḫadrâ’. İstanbul: Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, Hafid Efendi, 130/2, 9b-16a.
• Lâlezârî, Mehmed Tâhir. el-Yâḳûtetu’l-Ḥamrâ'. İstanbul: Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, Hafid Efendi, 124/3, 27b-33b.
• Lâlezârî, Mehmed Tâhir. el-Yâḳûtetu’l-Ḥamrâ'. İstanbul: Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, Hafid Efendi, 130/3, 16b-20b.
• Lâlezârî, Mehmed Tâhir. et-Tibru’l-Aḥmer. İstanbul: Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, Hafid Efendi, 124/5, 39b-47b.
• Lâlezârî, Mehmed Tâhir. ez-Zumurrudetu’l-Ḫadrâ’. İstanbul: Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, Hafid Efendi, 124/4, 34b-38b.
• Lâlezârî, Mehmed Tâhir. ez-Zumurrudetu’l-Ḫadrâ’. İstanbul: Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi, 2950/2, 31b-35b.
• Lâlezârî, Mehmed Tâhir. Mecmûʿatu'ṣ-Ṣalavât. İstanbul: Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, Esad Efendi, 1392/2, 6b-33b.
• Lâlezârî, Mehmed Tâhir. Risâle fî Defʿi İʿtirâḍi Râġıb Meḥmed Bâşâ fî Ḥaḳḳi’l-Fuṣûṣ li’ş-Şeyḫ el-Ekber. İstanbul: Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, Esad Efendi, 3771, 16b-17b.
• Lâlezârî, Mehmed Tâhir. Risâle fî Efḍaliyeti’r-Rasûli’l-Beşer ʿalâ Rasûli’l-Melâi’ke. İstanbul: Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, Hafid Efendi, 124/10, 145b-147b.
• Lâlezârî, Mehmed Tâhir. Şerḥu Ṣalâti Ahmed el-Bedevî. İstanbul: Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi, 2950/3, 35b-37a.
• Lâlezârî, Mehmed Tâhir. Taʿlîḳât ʿalâ mevâʿiẓa mine’l-Futuḥâti’l-Mekkiyye. İstanbul: Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, Hafid Efendi, 124/9, 140b-145a.
• Maden, Şükrü. Tefsirde Haşiye Geleneği ve Şeyhzâde’nin Envârü’t-Tenzîl Hâşiyesi. İstanbul: İsam Yayınları, 2015.
• Muslim b. Haccâc, Ebû’l-Ḥasen. Ṣaḥîḥu Muslim. 2 Cilt. Liechtenstein: Thesaurus Islamicus Foundation, 2000.
• Özen, Şükrü. "Mâtürîdî". TDV İslam Ansiklopedisi. 28/146-151. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Özgen, Mustafa. Eş'arî ve Maturidi Mezhepleri Arasındaki Görüş Farkları. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1992. Paşa, Ragıp Mehmed. Sefînetu’r-Râġıb ve Defînetu’l-Meṭâlib. Bûlâḳ: y.y., 1255.
• Sicill-i Osmanî. 6. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996.
• Sülün, Murat. "Ebu Mansūr el-Mâtürîdî’nin Te’vîlâtü’l-Kur’ân Adlı Eserinin Tenkitli Neşirleri". Yakın Doğu Üniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi 5/1 (2019), 41-56.
• Tahir, Bursalı Mehmed. Osmanlı Müellifleri. İstanbul: Meral Yayınevi, ts.
• Taylan, Necip. Ana Hatlarıyla Mantık. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2016.
• Topaloğlu, Bekir. "Mâtürîdî". TDV İslam Ansiklopedisi. 28/157-159. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Uludağ, Süleyman. "Abdüsselâm b. Meşîş el-Hasenî". TDV İslam Ansiklopedisi. 1/302. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Uludağ, Süleyman. "Hizb". TDV İslam Ansiklopedisi. 18/182-183. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2002.
• Uyar, Mehmet. "Tasavvufta Zıt Kavramların Anlamsal Zemini". Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 50 (2021), 277-319. https://doi.org/10.17120/omuifd.844751
• Yavuz, Yusuf Şevki. "Muvâfât". TDV İslam Ansiklopedisi. 301/409. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Yazıcı, İshak. "Ebü’l-Leys Semerkandî". TDV İslam Ansiklopedisi. 36/473-475. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Yazıcıoğlu, Mustafa Sait. "el-Kasîdetü’n-Nûniyye". TDV İslam Ansiklopedisi. 24/571-572. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Yıldırım, Ali. "Zıtlık Kavramı ve Divan Şiirinde Zerre-Güneş Sembolizmi". bilig 25 (2003), 125-138.
• Yıldırım, Zehra. Mehmed Tâhir Lâlezârî'nin "el-Mîzânü'l Mukîm fî Ma'rifeti'l Kıstâsü'l Müstakîm" Adlı Kıstâsü'l Müstakîm Şerhinin Tahkik ve Tahlili. Yalova: Yalova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans, 2019.