Çokkültürlü ve Ulusötesi Bir Uzam Olarak Mütareke Yılları İstanbul’unda Caz

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 2, 309 - 327, 19.12.2022

Selim Tan

Öz

Türkiye’ye caz mütareke yıllarında (1918-1923) İstanbul’u işgal eden İtilaf Devletleri personelinin kültürel ihtiyaçlarını ve şehrin mevcut kültürel çeşitliliğini potansiyel gören özel teşebbüsler üzerinden girer. 1920’lerin İstanbul’u ağırlıklı olarak Müslüman, Rum, Ermeni, Yahudi nüfusun yanında Levanten ve diğer yabancı nüfustan meydana gelerek çokkültürlü bir görünüm sergiler. Mondros Mütarekesi’nin (1918) imzalanmasından kısa bir süre sonra İtilaf Devletlerinin İstanbul’u işgal etmesiyle İngiliz, Fransız, İtalyan ve ABD’li binlerce personelin yanı sıra Ekim Devrimi’ni (1917) müteakip başta Beyaz Ruslar olmak üzere birçok topluluğun İstanbul’a yerleşmesi şehre ulusötesi bir boyut katar. Böylece şehrin hâlihazırda çokkültürlü boyutu üzerine inşa edilen ulusötesi boyutu ticari bir fırsat gören Afro-Amerikalı müteşebbis Frederick Bruce Thomas’ın açtığı mekânlar (bilhassa Maksim) İstanbul’da cazın gelişimine ön ayak olur. Ancak muhafazakâr Türk-Müslüman kimliği açısından Pera’daki (Beyoğlu) caz ve mütareke yıllarıyla ilişkilenmiş aykırı gece hayatı, ahlaki paniği de beraberinde getirir. Bu çalışma, mütareke yılları İstanbul’unun sosyokültürel ortamında cazın nasıl geliştiği ve alımlandığı üzerinde durur.

Anahtar Kelimeler

Caz, Mütareke Yılları, İstanbul, Çokkültürlülük, Ulusötesilik

Jazz in Istanbul During the Armistice Years as a Multicultural and Transnational Space

Öz

Jazz entered Turkey as a result of private initiatives which saw potential in the cultural needs of the Allied personnel occupying Istanbul during the armistice years (1918-1923) as well as in the pre-established cultural diversity of city. 1920s Istanbul was visibly multicultural, mainly consisting of Muslim, Greek (Rum), Armenian, and Jewish communities as well as Levantine and other foreign populations. With the settlement of thousands of staff from the armies of Great Britain, France, Italy, and the United States shortly after the signing of the Armistice of Mudros (1918) and the invasion of Istanbul by the Allied powers, in addition to the settlement of various communities -particularly the White Russians following the October Revolution (1917)- Istanbul took on a transnational dimension. Thus, venues (especially Maxim), established by the African American entrepreneur Frederick Bruce Thomas who saw this transnational dimension built on the multicultural dimension of the city as a commercial opportunity and pioneered the development of jazz in Istanbul. However, the fact that the jazz and deviant nightlife of Pera (Beyoğlu) had been associated with the armistice years, contrary to the visions of the conservative Turkish Muslim identity, brought moral panic. This paper focuses on how jazz developed and was received in the sociocultural environment of Istanbul during the armistice years.

Anahtar Kelimeler

Jazz, Armistice Years, Istanbul, Multiculturalism, Transnationalism

Kaynakça

• Acar Kaplan, K. (2018). Rus Mültecilerin İstanbul’daki Ekonomik Uğraşıları ve Meslekleri (1920’li Yılların Başları). MCBÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 16(4), 479-496.
• Adil, F. (2000). Avâre Gençlik / Gardenbar Geceleri. İstanbul: İletişim Yayınları. (Özgün eser 1990 tarihlidir)
• Akçura, G. (2002). Gramafon Çağı. İstanbul: Om Yayınevi.
• Alexandrov, V. (2015). Siyah Rus. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. (Özgün eser 2004 tarihlidir)
• Armutçu, E. (2001, 24 Haziran). Ankara Palas Efsanesi. Hürriyet. Erişim adresi: https://www.hurriyet.com.tr/gundem/ankara-palas-efsanesi-39250690
• Behzat, E. (1934). Müzik ve Kokain. Müzik ve Sanat Hareketleri, 1, 5.
• Behzat, E. (1934). Yığın Müziği. Müzik ve Sanat Hareketleri, 2, 5-6.
• Bennett, A. ve Peterson, R. A. (2004). Introducing Music Scenes. A. Bennett ve R. A. Peterson (Ed.), Music Scenes: Local, Translocal and Virtual (s. 1-15) içinde. Nashville: Vanderbilt University Press.
• Berendt, J. E. (2010). Caz Kitabı: Ragtime’dan Fusion ve Sonrasına (çev. N. Ozan). İstanbul: Ayrıntı Yayınları. (Özgün eser 1953 tarihlidir)
• Braude, B. (1982). Foundation Myths of the Millet System. B. Braude ve B. Lewis (Ed.), Christians and Jews in the Ottoman Empire: The Functioning of a Plural Society (s. 69-88) içinde. New York and London: Holmes & Meier Publishers, Inc.
• Cohen, S. (2002). Folk Devils and Moral Panics: The Creation of the Mods and Rockers. Routledge: London and New York. (Özgün eser 1972 tarihlidir)
• Cook, S. C. (1989). Jazz as Deliverance: The Reception and Institution of American Jazz during the Weimar Republic. American Music, 7(1), 30-47.
• Criss, N. B. (2000). İşgal Altında İstanbul: 1918-1923. İstanbul: İletişim Yayınları. (Özgün eser 1993 tarihlidir)
• Davran, S. (1998). Türkiye’de Caz. J. Fordham, Caz (s. 213-219) içinde. İstanbul: Akbank Kültür ve Sanat Yayınları.
• Erkal, G. E. (2014). Saykodelik Yıllar, Türkiye Rock Tarihi -1. İstanbul: Esen Kitap.
• Eryılmaz, B. (1990). Osmanlı Devletinde Gayrımüslim Teb’anın Yönetimi. İstanbul: Risale Yayınları.
• General Wrangel At The University Club (1922, Ocak). The Orient, 9(1).
• Güleryüz, N. A. (2018, 14 Şubat). Geçmişten günümüze Türkiye’de caz. Şalom Dergi. Erişim adresi: https://dergi.salom.com.tr/haber-248-gecmisten_gunumuze_turkiyede_caz_.html
• İstanbul Kültür Sanat Vakfı (2020, 29 Nisan). Jazz in Turkey - Türkiye'de Caz (Documentary | Belgesel). Erişim adresi: https://youtu.be/ohJ38Es2P-c
• Jackson, J. H. (2002). Making Jazz French: The Reception of Jazz Music in Paris, 1927-1934. French Historical Studies, 25(1), 149-170.
• Karpat, K. H. (1982). Millets and Nationality: The Roots of the Incongruity of Nation and State in the Post-Ottoman Era. B. Braude ve B. Lewis (Ed.), Christians and Jews in the Ottoman Empire: The Functioning of a Plural Society (s. 141-169) içinde. New York and London: Holmes & Meier Publishers, Inc.
• Lionnet, F. ve Shih, S. (2016). Introduction: Thinking through the Minor, Transnationality. F. Lionnet ve S. Shih (Ed.), Minor Transnationality (s. 1-23) içinde. USA: Duke Press University. (Özgün eser 2005 tarihlidir)
• Maxim’s Universe (t.y.). Erişim adresi: https://www.maxims-shop.com/en/content/The-Maxims-Restaurant.html
• Meriç, M. (1999). Türkiye’de Caz: Bir Uzun Serüven. Cumhuriyet’in Sesleri (s. 160-167) içinde. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Mimaroğlu, İ. K. (2016). Caz Sanatı. İstanbul: Pan Yayıncılık. (Özgün eser 1958 tarihlidir)
• Mooney, A. ve Evans, B. (2007). Globalization: The Key Concepts. London and New York: Routledge.
• O’Sullivan, T. (2006). Moral Panic. T. O’Sullivan, J. Hartley, D. Saunders, M. Montgomery, J. Fiske, Key Concepts in Communication and Cultural Studies (s. 186-187) içinde. London and New York: Routledge. (Özgün eser 1994 tarihlidir)
• Poğda, R. (1964). Türkiyede Caz: Türkiyede ilk caz hareketleri ve Cüneyt Sermet. Ses, 13, 24-25.
• Robinson, J. B. (1994). The Jazz Essays of Theodor Adorno: Some Thoughts on Jazz Reception in Weimar Germany. Popular Music, 13(1), 1-25.
• Sinclair, P. (2021). A Black Capitalist in Russia & Turkey. Erişim adresi: https://paulsinclair.blog/frederick-thomas/
• Sural, S. (1998). Louis Armstrong’un alnından öptüğü trompetçi: Badi Kemal. Jazz Dergisi, 12, 70.
• Tekelioğlu, O. (2011). 1940’lı Yıllardan İtibaren İstanbul’un Caz Mekânları. V. Aytar ve K. Parmaksızoğlu (Ed.), İstanbul’da Eğlence (s. 105-120) içinde. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Tekelioğlu, O. (2014, 15 Şubat). Jazz mı Caz mı? Hürriyet-Kelebek. Erişim adresi: https://www.hurriyet.com.tr/kelebek/jazz-mi-caz-mi-25760846
• Tunçağ, H. (2010). 20. Yılında Akbank Caz Festivali. İstanbul: Akbank Sanat.
• Uyar, Y. M. (2016). Jazz in Turkey: Cultural Connotations and the Processes of Localization (Doktora tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Uyar, Y. M. ve Karahasanoğlu, S. (2016). The Early Performance of Jazz Music Turkey. Porte Akademik Müzik ve Dans Araştırmaları Dergisi, 13, 129-139.
• Woodall, G. C. (2008). Sensing the City: Sound, Movement, and the Night in 1920s Istanbul (Doktora tezi). ProQuest Dissertations & Thesis Global veri tabanından erişildi. (UMI No. 3327279)
• Woodall, G. C. (2015). Decadent Nights: A Cocaine-Filled Reading of 1920s Post-Ottoman Istanbul. M. Ardizzoni ve V. Ferme (Ed), Mediterranean Encounters in the City: Frameworks of Mediation between East and West, North and South (s. 17-36 içinde). London: Lexington Books.
• Woodall, G. C. (2016). Listening for Jazz in Post-Armistice Istanbul. International Journal of Middle East Studies, 48(1), 135-140.
• Zıraman, D. E.ve Kutluk, F. (2016). Hars ve Medeniyet Ekseninde Cumhuriyet Dönemi Müzik Politikalarının Kitlesel Uygulama Alan: Halkevleri. F. Kutluk (Ed.), İllüzyon: Cumhuriyet’in Klasik Müzik Serüveni (s. 111-138) içinde. İstanbul: h2o Kitap.