KAYIRMACILIĞIN ÖRGÜTSEL BAĞLILIK VE TÜKENMİŞLİĞE ETKİSİ

Yıl 2022, Cilt: 11 Sayı: 1, 2 - 34, 17.08.2022

Merve Büşra Altundere Doğan Zeynep Yaman

Öz

Bu çalışmada, öğretmenlerin kurumlarında hissettikleri kayırmacı tutum ve davranışların onların örgütlerine olan bağlılıklarına ve tükenmişliklerine olan etkileri incelenmiştir. Bir örgütteki kayırmacı tutum ve davranışlar çalışanlar tarafından fark edilerek gruplaşmalara yol açar. Gruplardaki bireyler zamanla birbirlerini dışlayabilir ve aralarında çatışmalar söz konusu olabilir. Bunun sonucunda örgüte bağlılık konusunda çalışanların zihinlerindeki aidiyet duygusu zayıflar. Çalışanların işlerinde mutsuz ve adalet duygusundan yoksun olduklarını hissetmeleri onları zaman içinde tükenmişliğe iterek işlerinde verimsiz kılmaktadır. Bu çalışmada, İstanbul’da bulunan okullarda görev yapan 290 öğretmen ile anket çalışması yapılmıştır. Anket verileri yapısal eşitlik modeli ile analiz edilmiştir. Analizler sonucunda, okullardaki kayırmacı tutum ve davranışların öğretmenlerin örgüte bağlılığını azalttığı ve tükenmişliğini arttırdığı tespit edilmiştir. Alt boyutlar incelendiğinde ise bu etkilerin farklılaştığı bulunmuştur.

Anahtar Kelimeler

Kayırmacılık, nepotizm, örgütsel bağlılık, tükenmişlik, öğretmen

Kaynakça

• Abdalla, H.F., Maghrabi, A.S. ve Raggad, B.G. (1998) “Assessing the Perceptions of Human Resource Managers toward Nepotism”, International Journal of Manpower, 19(8): 554- 570.
• Aksanaklu, P. & İnandı, Y. (2018) “Okul Yöneticilerinin Örgütsel Bağlılıkları ile Tükenmişlik Düzeyleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi”, Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 14 (3), 937-955.
• Aktan, C. C. (2001). “Yolsuzlukla Mücadele Stratejileri”, Ankara: Hak-İş Yayınları.
• Araslı, H. ve Tümer, M. (2008) “Nepotism, Favoritism and Cronyism: A Study of Their Effects on Job Stress and Job Satisfaction in the Banking Indurstry of North Cyprus”, Social Behavior and Personalty, 9(36): 1237-1250.
• Aydoğan, İ. (2009) “Favoritism in the Turkish Educational System: Nepotism, Cronyism and Patronage”, Educational Policy Analysis and Strategic Research, 4(1): 19-35.
• Balay, R. (2000) “Yönetici ve Öğretmenlerde Örgütsel Bağlılık” Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Bellow, A. (2004) “In Praise of Nepotism”. USA: Anchor
• Besler, E. (2006) “Mesleki ve Teknik Eğitim Kurumlarında Görev Yapan Öğretmenlerde Tükenmişliğin İncelenmesi”, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Büte, M. (2011). “Nepotizm ve İş Tatmini İlişkisinde İş Stresinin Rolü Var Mıdır?” Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 29: 175-184.
• Cemaloğlu, N. ve Kayabaşı, Y. (2007) “Öğretmenlerin Tükenmişlik Düzeyi ile Sınıf Yönetiminde Kullandıkları Disiplin Modelleri Arasındaki İlişki”, Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 27(2):123-155.
• Çakmakçı, C. (2006). “Kara Kuvvetleri Komutanlığı’nda Görev Yapan Öğretmenlerin Bireysel Ve Ailevi Özellikleri ile Kuruma Bağlılık Düzeyleri ve Kurumdan Ayrılma İstekleri”, Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Eğitim Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Çavuşoğlu, İ. (2005) “Endüstri Meslek Liselerinde Çalışan Öğretmenlerin Tükenmişlik Düzeyleri ile Bazı Kişisel Değişkenlerin Arasındaki İlişki (Bolu İli Örneği)”, Yüksek Lisans Tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Eğitim, Bolu.
• Çelikten, M. (2004). Bir Okul Müdürünün Günlüğü. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14(1): 123-135.
• Çokluk, Ö., Şekercioğlu, G., ve Büyüköztürk, Ş. (2021) Sosyal Bilimler İçin Çok Değişkenli İstatistik SPSS ve LISREL Uygulamaları. Pegem Yayınları. Ankara.
• Çırpan, H. (1999) “Örgütsel Öğrenme İklimi ve Örgüte Bağlılık İlişkisi: Bir Alan Araştırması”, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Dalkılıç, S. O. (2014) “Çalışma Hayatında Tükenmişlik Sendromu”, (2. bs) İstanbul: Nobel Yayın
• Dilber, E. (2009) “İlköğretim Öğretmenlerinin Tükenmişlik Yaşantıları ve Yeterlik Algıları: İstanbul Kartal İlçesi Örneği”, Yüksek Lisans Tezi, Beykent Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Freudenberger, J. (1974) “Staff Burn-Out”, Journal of Social Issues, 30(1): 159-165.
• Gider, İ. Ve Okçu, V. (2021) Eğitim Örgütlerinde Kayırmacılık ve İşe Yabancılaşma Sorunsalı. Ankara: Iksad.
• Gündüz, B. (2005) “İlköğretim Öğretmenlerinde Tükenmişlik”, Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1(1): 152-166.
• Izgar, H. (2003) “Endüstri ve Örgüt Psikolojisi”, Konya: Eğitim Kitabevi.
• İnce, M. ve Gül, H (2005) “Yönetimde Yeni Bir Paradigma: Örgütsel Bağlılık” İleri Giden Ofset, Ankara.
• İşçi, E., Bal-Taştan, S., ve Kozal, M.A. (2013) “Örgütlerde Kurumsallaşma Düzeyinin Nepotizm Üzerine Etkisinin İncelenmesi: Hastane Çalışanları Örneği”, Siyaset, Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, 1(3): 61-83.
• Kaya, Y. K. (1991) “Eğitim Yönetimi”. Ankara: Set Ofset
• Khatri, N., Tsang, E. W. K. ve Begley T. M. (2006) “Cronyism: A Cross-Cultural Analysis”, Journal of International Business Studies, 37: 61–75.
• Kurşunoğlu, A., Bakay, E. ve Tanriöğen, A. (2010) “İlköğretim Okulu Öğretmenlerinin Örgütsel Bağlılık Düzeyleri”, Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 28 (2),101-115.
• Loewe, M., Blume, J. ve Speer, J. (2008) “How Favoritism Affects the Business Climate: Empirical Evidence from Jordan”, Middle East Journal, 62,2: 260- 261.
• Maslach, C., Schaufeli W. ve Leiter, M. (2001) “Job Burnout”, Annual Review Psychology, 52: 397- 422.
• Masters, R. D. (1983), The Biological Nature of the State, World Politics, 35 (2): 161-193.
• Meriç, E. ve Erdem, M. (2013) “İlköğretim Okullarında Görev Yapan Öğretmenlerin Algılarına Göre Okul Yönetiminde Kayırmacılık”, Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 19(3), 467-498.
• Meyer, J. P. ve Allen, N. J. (1997) “Commitment in the Workplace Theory: Research and Application”, Sage Publications, Inc., London. Ölçüm Çetin, M. (2004) “Örgüt Kültürü ve Örgütsel Bağlılık” (1. bs). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Özsemerci, K. (2003). “Türk Kamu Yönetiminde Yolsuzluklar, Nedenleri, Zararları ve Çözüm Önerileri”, Ankara: Sayıştay.
• Podsakoff, P.M., Mackenzie, S.B., Podsakoff, N.P. ve Lee, J.-Y. (2003), “Common Method Biases in Behavioral Research: A Critical Review of the Literature and Recommended Remedies”, Journal of Applied Psychology, 88(5): 879-903.
• Polat, S. (2007) “Ortaöğretim Öğretmenlerinin Örgütsel Adalet Algıları, Örgütsel Güven Düzeyleri, Örgütsel Vatandaşlık Davranışları Arasındaki İlişki” (Doktora Tezi). Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli.
• Sağlam Arı, G. (2003) “Yöneticiye Duyulan Güven Örgütsel Bağlılığı Artırır Mı?”, Gazi Üniversitesi Ticaret ve Turizm Eğitim Fakültesi Dergisi, 2, 17-36.
• TEPAV, (2006) “Bir Olgu Olarak Yolsuzluk: Nedenler, Etkiler ve Çözüm Önerileri”, Türkiye Büyük Millet Meclisi Raporu, Ankara. Türk Dil Kurumu, Güncel Türkçe Sözlük, https://sozluk.gov.tr/, [erişim tarihi 4.2.2021]
• Üngüren, E., Doğan, H., Özmen, M. ve Tekin, Ö.A. (2010) “Otel Çalışanlarının Tükenmişlik ve İş Tatmin Düzeyleri İlişkisi”, Journal of Yaşar University, 17(5): 2922-2937.
• Wasti, A. (2000) “Örgütsel Bağlılığı Belirleyen Evrensel ve Kültürel Etmenler: Türk Kültürüne Bakış”, Türk Psikologları Derneği Yayınları, 202-224.
• Yılmaz, H. (2013) “Örgütlerde yıldırma davranışları, personelin tükenmişlik düzeyleri ve kişilik özellikleri arasındaki ilişkiler”, Yüksek Lisans Tezi, Bozok Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yozgat.
• Yoğun-Erçen, A. E. (2007) “Öğretmenlerin Mesleki Tükenmişlik Düzeyleri: Mersin İlinde Karşılaştırmalı Bir İnceleme”, Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 3 (34), 1-8.