GAZİANTEP MASALLARINDA ŞAMANİZMİN İZLERİ

Yıl 2010, , 189 - 202, 01.06.2010

Mehmet Yılmaz

Öz

Dünyada masalların orijini, motif özellikleri, kataloglanması, diğer anlatı türleriyle ilişkisi üzerine
yaklaşık iki yüzyıldan bu yana çalışmalar devam etmektedir. Türkiye’de ise masallar hakkında yapılan
akademik çalışmalar daha çok materyalin derlenmesi, elde eldilenin ya motiflerinin bulunması ya da
yapısal çözümlemesiyle alakalıdır.
Son yıllarda, Türkiye’de giderek artan bir ilgiyle masalların mitolojik ve kültürel özellikleri, Türk
kültürünün kaynaklarıyla ilgisi hakkında çeşitli yayınlar yapılmaktadır.
Ülkemizde Şamanizm üzerine – kısıtlı da olsa – belli bir literature mevcut olmakla beraber
Şamanizm’in masallarla ilişkisini ele alan bir iki yüksek lisans tezi ve birkaç makalenin dışında herhangi
bir yayın bulunmamaktadır. Gaziantep masallarını ele aldığımız bu çalışmamızda masalların oluştuğu
çevreyi, Şamanizm’den taşıdıkları unsurları araştırdık. Gördük ki, masal metinleri sadece bir anlatı türü
olarak işlev görmüyor; aynı zamanda Şamanist dünya görüşünün pek çok motifi de masallarda yaşamaya
devam ediyor: Şamanın ayin esnasında farklı dünyalara seyahat etmesi, ruhlardan bilgi ve yardım alması,
Şamanizm’de katmanlı evren anlayışı… gibi özelliklerin aynısı Gaziantep masallarında da görülmektedir.
Çalışmamızın sonuç bölümünde Türk masallarının bu yöndeki zenginliğini ayrıca vurguladık.

Anahtar Kelimeler

Gaziantep masalları, Şamanizm, Şaman, Masalların dünyası, Masal kahramanları

SIGNS OF SHAMANISM IN GAZIANTEP FOLK TALES

Öz

Studies on the origins of folk tales, their motive characteristics, cataloging, and their relationship with
other genres have been going on for about 200 years. Academical studies that are carried out in Turkey are
mostly about the complation of the material, determining its motives or doing its structural analysis.
In recent years, there has been a growing interest about the mythological and cultural characteristics
of folk tales and their relationship with resources of Turkish culture.
There is a certain literature on Shamanism in Turkey-even if its limited- however, there are Ms
publications on Shamanism besides one or two MA thesis and a few articles that are about Shamanistic
elements in folk tales. In this study, which is about Shamanism, we analyzed the environment that folk
tales create and the elements they borrowed from Shamanism. We found out that the only functions of folk
tale passages was not being a form of narration; but that the Shamanistic world view contine to exist as
motifs in folk tales: Shaman’s travels in different worlds during the ritual, getting information and aid from
spirits, ant the concept of a layered universe in Shamanism are all similar elements that are encountened
in Gaziantep folk tales. In the conclusion part we especially stressed the wealth of Turkish folk tales from
this aspect.

Anahtar Kelimeler

Folk tales of Gaziantep, Shamanism, Shaman, the World of Folk tales, Protagonits

Kaynakça

• Boratav, P. Naili- W. Eberhard (1953). Typen Türkscher Volksmärchen, Franz Steiner Verlag, Weisbaden.
• Chadwick,N–V.Zhirmunsky (1969). Oral Epics of Central Asia, Cambridge at The Universty Press.
• Champbell, J.(2000). Kahramanın Sonsuz Yolculuğu, Çev: Sabri Gürses, İstanbul, Kabalcı.
• Clastres, P (1992). Vahşi Savaşçının Mutsuzluğu, Ayrıntı, İstanbul.
• Çoruhlu, Yaşar (2002). Türk Mitolojisinin Anahatları, İstanbul, Kabalcı.
• Eliade, E. (1999). Şamanizim, (Shamanism) Çev: İsmet Birkan, İstanbul, İmge Yayınları.
• Greenhill, Pauline. (1975). Traces of Shamanism in Norwegian Folktales and Popular Legends. Religious Belief Transmuted into Narrative Motif in, Fabula, B.16 pp 20-46
• Günay, Umay (1975). Elazığ Masalları: İnceleme, Atatürk Üniversitesi Yay.
• Hoppal, Mihaly (1996). Shamanism in A Postmodern Age. Folklore.Vol. 2. Dec. M
• Günay, Umay(1999). Âşık Tarzı Şiir Geleneği ve Rüya Motifi, Ankara, Akçağ Yayınları.
• İnan, Abdülkadir (1995). Tarihte ve Bugün Şamanizm: Materyaller ve Araştırmalar, Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• Jon, A (1999). Shamanism and The Image of The Teutonic Deity, Odinn. Folklore,Vol.10.
• Kunos, I. (1991). Türk Masalları.(Turkish Folktales) Engin Yayıncılık. İstanbul.
• Ojama, Triinu (1997). The Shaman as The Zoomorfic Human. Folklore. Vol.4.June.
• Ögel, Bahaeddin (1976). Keloğlan Masal Motifinin Eski Türk Kökenleri I. Uluslar arası Türk Folklor Kongresi Bildirileri, Halk Ede. Kültür Bakanlığı Yay. Ankara.
• Öztürk, Ali (1986). Türk Anonim Edebiyatı, Bayrak Yayımcılık,
• Roux, Jean-Paul(2005). Orta Asya’da Kutsal Bitkiler ve Hayvanlar, Çev: Prof.Dr. Aykut Kazancıgil-Lale Arslan. İstanbul, Kabalcı.
• Sakaoğlu, Saim. (1973),Gümüşhane Masalları, Metin Toplama ve Tahlil. Atatürk Üniv. Yay.
• Seyidoğlu, Bilge (1999). Erzurum Masalları. İstanbul
• Sodzawiczoy, Magdalena (2003),Türkiye Masallarında Şamanizmin Ögeleri, Bilkent Üniv. Ekonomi ve Sosyal Bil. Enst.
• Yen, Alsace(1980). Shamanism as Reflected in the Folktale, Asian Folklore Studies, Vol:39, No: 2, p.105,
• Yetkin, Haz. Hulusi (1962).Gaziantep’te Derlenen Halk Masalları, Işık Matbaası. Gaziantep.
• Yılmaz, Mehmet (1996). Bazı Türk Boylarında ve Manas Destanında Umay Ana Kültü, Erciyes Dergisi, Kasım.
• Yılmaz, Mehmet(1994). Kırgız Halk Masalları: Motif Indeks ve Türkiye Türkçesine Aktarma, Atatürk Üniv. Sosyal Bil. Enst. (basılmamış yüksek lisans tezi) Erzurum.
• Yücel, Ayşe(1998).Masallarda Dev ve Yaratılış Destanındaki Benzerleri, Milli Folklor. Sayı: 39, Güz.