TÜRK DÜŞÜNCE TARİHİNDE ORYANTALİZM ELEŞTİRİSİNİN ALIMLANIŞI

Yıl 2013, Cilt: 19 Sayı: 75, 221 - 236, 01.10.2013

Aytaç Yıldız

Öz

Bu makalenin temel amacı Türkiye’de oryantalizm eleştirisinin alımlanış biçimlerini
analiz etmektir. Oryantalizm eleştirisi kavramı 1978 yılında Edward Said’in “Oryantalizm:
Batının Doğu Algılayışları” başlıklı kitabının yayımlanmasıyla gelişen ve ilk defa geniş bir
teorik çerçeveye oturan bir kavramdır. Bu çalışmanın yayınlandığı tarihten itibaren, dünyada
olduğu gibi Türkiye’de de aydınlar Said’in tezleri ile bir biçimde karşılaşmış ve çeşitli dü-
zeylerde düşünsel etkileşimler yaşanmıştır. Bu makale, Said’in ortaya koyduğu oryantalizm
eleştirisinin, Türk düşüncesinde nasıl alımlandığını ele almaktadır. Bunun için önde gelen
yedi aydının konuyla ilgili farklı zamanlarda kaleme aldıkları makaleler ve yazılar karşılaş-
tırmalı bir perspektiften ele alınarak değerlendirilmiştir. Sözü edilen aydınlar, Şerif Mardin,
Meltem Ahıska, Hasan Bülent Kahraman, Taner Timur, Jale Parla, Aslı Çırakman ve Mahmut
Mutman’dır. Aslına bakılırsa Türkiye’nin modernleşme tarihi, esasen bir batılılaşma hareketleri
tarihi olduğuna göre, Batı ile Batılı olmayan dünyalar arasındaki ilişki biçimin yeniden ve köklü bir biçimde tartışan Edward Said’in eleştirel çalışmasının, Türkiye’deki yansımaları
başlı başına önemli bir konudur. Makalenin vardığı temel sonuçlardan biri, Türk aydının
Said’in sunduğu kuramsal çerçeveyi benimseyerek bunu Türkiye’nin siyasal ve toplumsal
tarihine uyguladığıdır. Fakat yine aydınların, çeşitli açılardan Said’i eleştirdiği ve mesafeli
bir tutum takındığı da çalışmanın ortaya koyduğu bir diğer sonuçtur. Bilhassa Said’in çalış-
masında Osmanlı devletinin yokluğu meselesinin Türk aydınlarınca sıkı bir değerlendirmeye
tabi tutulduğu görülmektedir. Ayrıca yöntemsel itirazların da önemli olduğunu belirtmek gerekmektedir.

Anahtar Kelimeler

Oryantalizm, Türk Aydını, Osmanlı Devleti, Söylem, Eleştiri

Title: “The Reception of the Critics of OrIentalism in the History of Turkish Thought”

Öz

The basic aim of this article is to analyse the reception forms of the critics of orientalism
in Turkey. The term critics of Orientalism is a concept which expanded and for the first time
gained a large theoretical framework after the publishing of a book in 1978 titled “Orientalism:
Eastern Perceptions of West” by Edward Said. Since 1978, along with other intellectuals
in the world, Turkish intellectuals has been faced Saidian thesis in some way and there has
been intellectual interactions to a certain degree. This article is dealing with a question that
how Turkish intellectuals recieved the critics of Orientalism propounded by Edward Said?
Following the question, seven prominent Turkish intellectual’s (Şerif Mardin, Meltem Ahıska,
Hasan Bülent Kahraman, Taner Timur, Jale Parla, Aslı Çırakman and Mahmut Mutman)
articles and texts on the subject are analysed with a comparative perspective. As a matter of
fact that the modernization history of Turkey is a history of westernization movements and
therefore in Turkey the echoes of the critical orientalism study of Edward Said which radically
reappraises the ways of relationships between the western and the non-western worlds
are important in itself. One of the main consequences of this article is that Turkish intellectuals
acknowledge Said’s theoretical framework and apply it for the social and political history
of Turkey. But another consequence derived from the article indicates that some of these
intellectuals also criticize Said severely and remain distant to him. Especially the absence
of Ottoman Empire in Orientalism and methodological deficits of the book are evaluated by
Turkish intellectuals.

Anahtar Kelimeler

Orientalism, Turkish Intellectuals, Ottoman Empire, Discourse, Critics

Kaynakça

• Ahıska, Meltem (1996), “Kimlik Kavramı Üstüne Fragmanlar”, Defter, Sayı:27, ss:11-35, İstanbul.
• Ahıska, Meltem (2005), Radyonun Sihirli Kapısı: Garbiyatçılık ve Politik Öznellik, Metis Yayınları, İstanbul.
• Arlı, Alim (2005), Oryantalizm Oksidentalizm ve Şerif Mardin, Küre Yayınları, İstanbul.
• Chong, K. Curie (2002), “Oryantalizm ve Batı’nın Kendini Anlama Sorunu”, çev. Özkan Gözel, Tezkire, Yıl:11, Sayı:25, ss:163-168, Ankara.
• Çırakman, Aslı (2002), “Oryantalizmin Varsayımsal Temelleri: Fikri Sabit İmgelem ve Dü- şünce Tarihi”, Doğu Batı, Yıl:5, Sayı:20, ss:181-199, Ankara.
• Çırakman, Aslı (2003), “Oryantalizmin Doğusu ve Oryantalist Bilgi”, Toplumsal Tarih, Sayı:119, ss:78-84, İstanbul.
• Kahraman, H. Bülent (2002a), “İçselleştirilmiş, Açık ve Gizli Oryantalizm ve Kemalizm”, Doğu-Batı, Yıl:5, Sayı:20, ss:153-178, Ankara.
• Kahraman, H. Bülent (2002b), “Öteki Kıtanın Tarihi”, Radikal Gazetesi, 18.02.2002.
• Kahraman, H. Bülent (2002c), “Biz Kimi Ötekileştirdik?”, Radikal Gazetesi, 20.02.2002.
• Kahraman, H. Bülent (2002d), “Oryantalistleştirdiklerimizden misiniz?”, Radikal Gazetesi, 22.02.2002.
• Mardin, Şerif (1994a), Bediüzzaman Said Nursi Olayı, çev. Metin Çulhaoğlu, İletişim Ya- yınları, İstanbul.
• Mardin, Şerif (1994b), Siyasal ve Sosyal Bilimler (Makaleler 2), M. Türköne ve T. Önder (der), İletişim Yayınları, İstanbul.
• Mardin, Şerif (2002), “Oryantalizmin Hasıraltı Ettikleri”, Doğu Batı, Yıl:5, Sayı:20, ss:111- 117, Ankara.
• Mutman, Mahmut (1999), “Oryantalizmin Gölgesi Altında: Batı’ya Karşı İslam”, içinde, Oryantalizm, Hegemonya ve Kültürel Fark, F.Keyman vd. (der), ss:25-70, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Mutman, Mahmut (2002a), “Şarkiyatçılık: Kuramsal Bir Not”, Doğu Batı, Yıl:4, Sayı:20, ss:105-114, Ankara.
• Mutman, Mahmut (2002b), “Şarkiyatçılık/Oryantalizm”, içinde, Modern Türkiye’de Siyasal Düşünce, Cilt:3, Modernleşme ve Batıcılık, U. Kocabaşoğlu (ed), ss:183-211, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Mutman, Mahmut (2002c), “Avrupa Avrupa Duy Sesimizi (S’il vous plait )”, Birikim, Sayı:159, ss:43-53, İstanbul.
• parla, Jale (1985), Efendilik Şarkiyatçılık Kölelik, İletişim Yayınları, İstanbul.
• parla, Jale (2001), “Oryantalizm: Hayali Doğu”, Atlas, Sayı:96, ss:41-47, İstanbul.
• Said, Edward (2003), Şarkiyatçılık, çev. Berna Ünler, Metis Yayınları, İstanbul.
• Timur, Timur (2000), Osmanlı Kimliği, İmge Kitabevi Yayınları, Ankara.
• Timur, Timur (2003a), “Oryantalizm(ler) Tartışması”, Toplumsal Tarih, Sayı:119, ss:64-70, İstanbul.
• Timur, Timur (2003b), “Oryantalizm ve Emperyalizm”, Evrensel Kültür, Sayı:136, ss:12-15, İstanbul.