AİLE VE KADIN TEMALARININ SOSYAL BİLGİLER DERS KİTAPLARINDA VERİLİŞ BİÇİMLERİNİN İNCELENMESİ: NİTEL BİR ARAŞTIRMA

Yıl 2014, Cilt: 20 Sayı: 78, 107 - 120, 01.08.2014

Mustafa Şeker

Öz

Sosyal bilgiler dersi sosyal bilimlere ait disiplinlerden meydana gelmiş bir derstir. Sosyal
bilimler, bünyesindeki çeşitli disiplinler aracılığıyla insan hayatının toplumsal yönünü de
ele alır. Sosyal bilimlere ait disiplinlerden meydana gelen sosyal bilgiler, bu disiplinleri
kullanarak temel vatandaşlık paydasında birleştirici görevi görür. Sosyal Bilgiler, sosyal bilimlere ait çeşitli disiplinlerin temel vatandaşlık anlayışıyla bir potada eritilerek sunulması
noktasında, aynı zamanda toplumsal hayatın vazgeçilmez unsuru olan ve toplumun temel
yapıtaşı vazifesini gören “aile” kurumunu da ele almak zorunda kalmıştır. Çünkü sosyal
bilimlerin temelini de meydana getiren “toplum” konusunun en temel öğelerinden biri olan
“aile” kavramı, toplumun en önemli yapıtaşlarından birisini oluşturmaktadır. Sosyal bilgiler
ise içerisinde bulunduğu toplumun değerlerini temel vatandaşlık anlayışıyla ele almış, bu
anlayış çerçevesinde toplumu oluşturan en önemli öğelerden olan “aile” unsurunun tarihi
süreç içerisindeki önemini gerek hazırlanan programlar gerekse yüklenen misyonu sebebiyle
göz ardı edememiştir. Anne-baba, birey, aile ve toplum sarmalında birbirinden ayrılmaz 4
unsur aynı zamanda birbirini tamamlayan öğelerdir. Dolayısıyla literatürde “aile” konusu ele
alınırken, aileyi oluşturan en önemli öğelerden biri olan “kadın” unsuru üzerinde durulması da
önemli bir boşluğu doldurmuştur. Böylece toplumu oluşturan öğeleri bağlı kaldığı disiplinler
çerçevesinde formal bir düzende ele alan “Sosyal Bilgiler” ise bu vazifeyi geçmişten
günümüze, hazırlanan program çerçevesi içerisinde yürütmektedir. Bu vazifeyi yürütürken
de bazı materyallere ihtiyaç duymaktadır. Bu materyallerin en önemlilerinden biri de ders
kitaplarıdır. Bu araştırmada, sosyal bilgiler ders kitaplarının “aile” ve “kadın” konularını ele
alış biçimleri incelenmiştir. Doküman incelemesi yöntemiyle ele alınan bu araştırma, nitel
bir çalışmadır. Bu araştırmaya göre; 4., 5., 6. ve 7. sınıf ders kitaplarında yer alan ünitelerde
“aile” ve “kadın” temalarına yeterli düzeyde yer verilmediği görülmüştür. Tarihi, kültürel
ve toplumsal perspektif içerisinde çok önemli bir yeri olan bu öğelere, öğrencinin en fazla
kullandığı ders materyalinde yeterli düzeyde yer verilememesi dikkat çekici bulunmuştur.
Dolayısıyla sosyal bilgiler ders kitaplarında düzenli ve planlı bir anlayışla “aile” ve “kadın”
temalarına yer verilmemiş olması, tarihi ve kültürel mirasın gelecek nesillere ulaştırılması
anlayışıyla hazırlanan sosyal bilgilere ve bu doğrultuda hazırlanan ders programının
amaçlarına ters düşmektedir.

Anahtar Kelimeler

Sosyal Bilgiler, Ders Kitapları, Sosyal Bilgiler Öğretim Programı, Kültür, Aile, Kadın

EXAMINATION OF THE WAY THE THEMES OF FAMILY AND WOMEN ARE PRESENTED IN SOCIAL STUDIES TEXT BOOKS

Öz

Social Studies Lesson is a lesson made up of disciplines that belong to Social Sciences.
Social Sciences also deals with the social aspect of human life through various disciplines
in its own structure. Social Studies, which is made up of disciplines that belong to Social
Sciences, acts as a uniting role on the denominator of fundamental citizenship by utilizing
these disciplines. Regarding presentation of various disciplines that belong to Social Sciences
after being melted in a pot with a sense of fundamental citizenship, Social Studies has to deal
with the “family” institute as well which is at the same time an indispensable element of
social life, and acts as a fundamental constituent of the society. The reason is, concept of “family”, one of the most basic components of “society”, which also forms the fundamental
of Social Sciences, composes one of the most significant building blocks of the society. Social
studies handles the values of the society with a sense of fundamental citizenship, and within
the historical process, it is not able to ignore the importance of the term “family”within
the scope of this concept, which is one of the most important components that forms the
society because of both the programmes prepared and the mission undertaken. 4 inseparably
linked components, parents, individuals, family and the society also complement each
other. Therefore, when the subject of “family” is dealt with in literature, laying stress on the
component “woman”, who is one of the most important elements of family, fills an important
void. Thus, “Social Studies”, which deals with the components that form the society within
the framework of the disciplines they abide by in a formal order, carries out this task from
past to present within the scope of programme prepared. And while performing this duty,
it needs a number of materials. Textbooks are one of these most important materials. In
this study, the way Social Studies textbooks deal with the terms “family” and “woman” are
examined. This is a qualitative study, which was conducted with the method of document
review. According to this research, it is seen that the themes of “Family” and “Woman”, which
are in the textbooks of the 4th, 5th, 6th, and 7th grades are not given adequate coverage.
It is noticeable that these two components which have an extremely important place within
historical, cultural and social perspective are not dealt with sufficiently in the schoolbooks
that students use most. Hence, lack of coverage of themes of “Family” and “Woman” with
a proper and planned concept in the Social Studies textbooks contradicts the purpose of the
Social Studies, prepared with a concept passing down historic and cultural inheritance from
one generation to the next, and the aim of lesson plans prepared towards this end.

Anahtar Kelimeler

Social Studies, Textbooks, Social Studies Curriculum, Culture, Family, Women

Kaynakça

• Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı (2011). Türkiye’de Aile Yapısı Araştırması.
• Altun, A., Doğan, Y., Uzun, E. (2011). İlköğretim 6. Sınıf Sosyal Bilgiler Ders, Çalışma ve Öğretmen Kılavuz Kitapları. Altın Yayınları, Ankara.
• Arslan, M. M. (2011). İlköğretim 7. Sınıf Sosyal Bilgiler Ders, Çalışma ve Öğretmen Kılavuz Kitapları. Anıttepe Yayınları, Ankara.
• Barr, R. D., Barth J. L. and Shermis, S. S. (1978). The Nature of Social Studies. California: ECT Publications.
• Dingeç, E. (2010). Osmanlı Toplumunda Kadınların Üretime Katkıları, History Studies, 2(1).
• Doğanay, A. (2002). Öğretimde Kavram ve Genellemelerin Geliştirilmesi. Hayat Bilgisi ve Sosyal Bilgiler Öğretimi, PegemA Yayıncılık, Ankara.
• Ersöz, T. (2011). İlköğretim 5. Sınıf Sosyal Bilgiler Ders, Çalışma ve Öğretmen Kılavuz Kitapları. Pasifik Yayınları, Ankara.
• Haralambos, M. (1980). Sociology Themes and Perspectives. University Tutorial Press: Suffolk.
• Karasar, N. (2008). Bilimsel Araştırma Yöntemi (17.Baskı). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Komisyon, (2012). İlköğretim 4., 5., 6. ve 7. Sınıf Sosyal Bilgiler Ders, Çalışma ve Öğretmen Kılavuz Kitapları. Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• NCSS. (1992). Curriculum Standards For Social Studies: I. Introduction. http://www. socialstudies.org/standards/introduction (Erişim Tarihi: 10.07.2013)
• Ögel, B. (1998). Dünden Bugüne Türk Kültürünün Gelişme Çağları, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul.
• Öztürk, C. ve Otluoğlu R., (2003). Sosyal Bilgiler Öğretiminde Edebi Ürünler Ve Yazılı Materyaller.Ankara: PegemA Yayıncılık.
• Öztürk, C. (2008). Türk Kadınının Tarihteki Yeri ve Önemi Türk Kadınının Tarihteki Yeri ve Önemi. http://www.izedebiyat.com/yazi.asp?id=74855 adlı internet sitesinden 01.09.2013 tarihinde alınmıştır.
• Turan, O. (1998). Türk Cihân Hâkimiyeti Mefkûresi Tarihi, Boğaziçi Yayınevi, İstanbul.
• Tüysüz, S. (2012). İlköğretim 4. Sınıf Sosyal Bilgiler Ders, Çalışma ve Öğretmen Kılavuz Kitapları, Tuna Matbaacılık A.Ş., Ankara.