Halkın Kahramanı Nasreddin Hoca Timur’a Karşı

Yıl 2012, Cilt: 18 Sayı: 69, 59 - 70, 01.04.2012

Mustafa Duman

Öz

Nasreddin Hoca, Türklerin, 13. yüzyılda, Anadolu’da yaşamış olan bir fıkra
kahramanıdır. Fıkraları 16. yüzyıldan itibaren kitap haline getirilmiş ve zamanımıza
ulaşmıştır. Türk halkı, kendisine eziyet eden Timur’dan öcünü Nasreddin Hoca
aracılığıyla almıştır. Bunun için Timur’u Nasreddin Hoca’yla çağdaş göstermiş
ve her ikisi arasında geçen olaylarda daima Nasreddin Hoca’nın üstün gelmesini
sağlamıştır.
Nasreddin Hoca ve Timur konulu fıkralar, Evliya Çelebi Seyahatnâmesi’nden
başlayarak bazı eski yazmalarda ve günümüze kadar yayınlanmış basma Nasreddin
Hoca kitaplarında yer almaktadır. Yazılı ve sözlü kaynaklardan derlenen ve
Nasreddin Hoca ve 1555 Fıkrası [ Nasreddin Hodja and His 1555 Anecdotes] adlı
kitabımızda yer alan 1555 fıkranın 107 tanesi Nasreddin Hoca - Timur fıkralarıdır.
Bu fıkraların 36 tanesi Anadolu’dan, 47 tanesi Özbekistan’dan ve 24 tanesi de
Azerbaycan’dan derlenmiştir. Nasreddin Hoca-Timur fıkralarının özellikle Özbekistan’da çok sevilen ve anlatılan fıkralar olduğunu, orada yayınlanmış olan
Nasreddin Hoca kitaplarından anlamaktayız.
Nasreddin Hoca-Timur fıkraları Goethe’den başlayarak batıdaki bazı yabancı
yazarlar tarafından da ilgiyle karşılanmıştır. Örneğin Goethe West-östlicher Diwan
adlı eserinde bir Nasreddin Hoca-Timur fıkrasına yer vermiştir.
Bu yazıda Nasredin Hoca Timur ilişkisi yazmalarda bulunan en eski fıkralardan
başlayarak, Nasreddin Hoca ve Timur adına üretilen fıkralar bağlamında işlenmiştir.
Anadolu sahasında derlenen fıkraların yanı sıra Orta Asya’dan derlenen fıkralar da
incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Fıkra, Nasreddin Hoca, Timur, Orta Asya

Public Hero Nasreddin Hodja Against Timur

Öz

Nasreddin Hodja is a Turkish anectode hero, who lived in Anatolia on 13th
century. His anectodes were written since 16th century and remained until today.
Turkish folk avanged their right from Timur by Nasreddin Hodja. For this very same
reason, Timur was shown as coeval with Nasreddin Hodja and Nasreddin Hodja
was always emphasized as superior to him in these anectodes.
Tamerlane and Nasreddin Hodja anecdotes, those were taken part in some old
manuscripts starting Evliya Celebi’s Seyahatname and published to the present
Nasreddin Hodja’s printed books. Tamerlane and Nasreddin Hodja anecdotes are
compiled in written and oral sources and also in 107 anecdotes of 1555 anecdots
included in the book Nasreddin Hoca ve 1555 Fıkrası [Hodja Nasreddin and
His 1555 Anecdotes]. 36 of those were compiled from Anatolia, 47 of those were
compiled from Uzbekistan and 24 of those were compiled from Azerbaijan. Were
understand from the published books in Uzbekistan that Tamerlane and Nasreddin
Hodja anecdotes were very much popular and always be described anecdotes.
Starting from Goethe, Tamerlane and Nasreddin Hodja anecdotes were be met
with interest by some foreign writers in the west. For example Goethe has included
a Tamerlane and Hodja Nasreddin anecdote in his West-östlicher Diwan work.
This article consists of Timur and Nasreddin Hodja relationship using the
anectodes that are generated in time starting with the oldest writings. This book
includes but not limited to the anectodes that were compiled in Anatolia and also in
Middle East.

Anahtar Kelimeler

Anectod, Nasreddin Hodja, Timur, Central Asia

Kaynakça

• Ahmet Haşim, “Türk Edebi Zevkinin Tekamülü”, Türk Edebiyatı, Sayı: 440, (Şubat 2007), İstanbul, s. 79.
• Başgöz, İlhan, Geçmişten Günümüze Nasreddin Hoca, Pan Yayıncılık, İstanbul, Ağustos 2005, s. 36-39.
• Bayraktareviç, Fehim, “Goethes Interesse für Nasreddin Chodscha”, Jean Deny Armağanı/ Mélanges Jean Deny, TDK Yayını, Ankara, 1958, s. 31-37.
• Boratav, Pertev Naili, “Nasreddin Hoca”, Folklor ve Edebiyat, Eminönü Halkevi Yayını, İstanbul, 1939, s. 175-176
• Charitanov, M. S. Dvadcat cetyre Nasreddina, Moskova, 1986.
• Constantin, Gh. I. (Çev: Erol Üyepazarcı), “Türkler, Balkan Halkları ve Romanyalılar Arasında Nasreddin Hoca”, Nasreddin Hoca Kitabı (Haz: M. Sabri Koz), Kitabevi Yayını, İstanbul, Temuz 2005, s. 164.
• Çatkın, Münevver, “Özbekçe’de Nasreddin Hoca ve Timur Fıkraları”, (Muğla Üniversitesi’nde, 2004 yılında yapılan yüksek lisans tezi), 108 y.
• Duman, Mustafa, Nasreddin Hoca ve 1555 Fıkrası, Heyamola Yayınları, İstanbul, Ağustos 2008, 672 s.
• Duman, Mustafa, “Till Eulenspiegel’den Nasreddin Hoca’ya”, Tarih ve Toplum, Sayı: 70, (Ekim 1989), İstanbul, s. 63-64.
• Evliya Çelebi Seyahatnâmesi, 3. Kitap, (Hazl: Seyit Ali Kahraman-Yücel Dağlı), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, Kasım 1999, s. 14.
• Evliya Çelebi Seyahatnâmesi, 7. Kitap, (Hazl: Yücel Dağlı-Seyit Ali Kahraman- Robert Dankoff), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, Nisan 2003, s. 317.
• Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnâmesi, 3. Cilt 1. Kitap (Hazl.Seyit Ali Kahraman- Yücel Dağlı), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, Ocak 2010, s. 18-19.
• Hammer (Müellifi), Devlet-i Osmaniye Tarihi (1300-1453), 2. Cilt, (Mütercimi: Mehmet Ata), K. Bedrosyan Matbaası, İstanbul, s. 327-328.
• Hikâyet-i Kitab-ı Nasreddin, Hüseyin, 13 Cemaziyelevvel 979H. (3 Ekim 1571), Oxford Bodleian OR. 185, 31 yk.
• Hikâyet-i Hoca Nasreddin Rahmetullahi aleyh, 1226 H. (1810), Cambridge Üniversitesi Kütüphanesi, Add. 3483, 80 yk.
• Kantemir, Dimitri, Osmanlı İmparatorluğu’nun Yükseliş ve Çöküş Tarihi I, (Çev: Özdemir Çobanoğlu), Cumhuriyet Kitapları, İstanbul, Haziran 1998, s. 366-368.
• Marzolph, Ulrich, “Timur’s Humorous Antagonist, Nasreddin Hoca”, Oriente Moderno, Nouvo Serie, Anno: XV (LXXVI), 2-1996, Instituto Per L’Oriente, C. A. Nallino, s. 485-498.
• Mehmet Neşri, Neşri Tarihi I, (Hazl: Mehmet Altay Köymen), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayını, Ankara, Mart 1983, s. 165-166.
• Oğuz, Öcal, “Nasreddin Hoca: İki Yaklaşım, Bir Problem” – “Nasreddin Hoca Fıkralarında Varyant Sorunu”, Türk Dünyası Halk Biliminde Yöntem Sorunları, Akçağ Yayını, Ankara, 2000, s. 59-70.
• Sarımsakov, Bahadır-Feride Yoldaşeva, Afandi Latifaları, Gafur Gulam Namidagi Edebiet ve San’at Neşrieti, 1989, s. 200-254.
• Saussey, Edmond, (Çev: İlhan Başgöz), Türk Halk Edebiyatı, Emek Basım-Yayınevi, Ankara, 1952, 119 s.
• Selçuk, İlhan, “Hoca’nın Felsefesi”, Cumhuriyet, (6 Haziran 2001), İstanbul, s. 2.
• Turan, Fatma Ahsen, “Nasreddin Hoca ve Timur”, Nasreddin Hoca Sempozyumu Bildirileri, Kültür Bakanlığı Yayını, Ankara, 1997, s. 44-47.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, I. Cilt, TTK Yayını, Ankara, 1982, s. 303-323.
• Wesselski, Albert, Der Hodscha Nasreddin, I. Band, Alexander Duncker Verlag, Weimar, 1911, s. XL-XLIII.
• Nasreddin Hoca – Timur fıkralarını anlatan iki kitap