Birinci Tekil Şahıs Belgeselleri; “Ben”in Kendine Bakışı

Yıl 2016, Cilt: 22 Sayı: 86, 259 - 271, 01.05.2016

Nihan Gider Işıkman

Öz

Son yıllarda internetin görsel, işitsel, yazılı malzemenin dolaşıma sokulmasında

önemli bir rol oynamaya başlamasıyla birlikte pek çok yeni türün ortaya çıktığı, hatta sinema,

televizyon ve basılı malzemeler gibi geleneksel mediumları bile etkilediği, dönüştürdüğü

görülmüştür. Geleneksel belgesel anlatısında belgeselciler kişilerin temsillerini

üretirken, kişilerin kendi temsillerini üretmekle ilgilenebilecekleri, yapabilirlikleri göz

ardı edilmiştir. Gelişen teknolojilerle birlikte bizzat bireyler kendi temsillerini üretebilir

hale geldikçe, belgeselci ve konu/birey arasındaki sınırlar yok olmaya başlamıştır. Birinci

tekil şahıs belgesellerinde, belgeselci merkezde ya da kenardan, durup kendi etrafındakilere

bakmakta, dolayısıyla doğrudan “ben” diye söze başlamadan, yaşadığı toplumda,

ailesinde yaşanmış hikâyelere bakışını ya da tamamen kişisel olarak deneyimlediği

şeyleri aktarabilmektedir. Belgeselci hem kamerayla özdeşleştiği hem de görüntülerin

kaynağını oluşturduğu için artık perde/ekran ona kendisini yansıtan bir ayna olmaktadır.

İster bir itirafname yapısında ister bir günlük ya da sosyal aktivist bir birinci tekil şahıs

gazeteciliği örneği, belgeselcinin başkalarının adına anlatıyı oluşturması karşısında, belgeselcinin

bizzat anlatının konusu olduğu birinci tekil şahıs belgeselleri, öznelliklerindeki

açıklıklarıyla ayrışmaktadırlar. Toplumsal kültürel, siyasi ve teknolojik değişmelerin

etkisiyle sürekli dönüşen belgesellerin iletişim gizilinin daha iyi kavranabilmesi için,

günümüz dijital teknolojisinin sinema anlatısında öz temsillerin üretimini daha mümkün

kılması çerçevesinde birinci tekil şahıs belgesellerinin belgeselci, izleyici, filme konu

olan kişilerden oluşan çok katmanlı anlatı yapısının billurlaştırılması önemlidir. Başka

bir deyişle, son dönemde izleyici ile buluşmuş bu tarz filmleri örneklendirerek analiz

etmek, birinci tekil şahıs belgesellerinin hâkim bir anlatı biçimi olma potansiyeli somutlaştırmak

açısından yerinde olacaktır. Gerçekliğin kurulmasında görsel medyanın gücü

düşünüldüğünde, birinci tekil şahıs belgeselleri formunda şekillenen ve teknolojik gelişmeler

sayesinde kitlelere ulaşabilirlik kazanan anlatılar, sosyal katılımın etkin bir arenası

olarak, sosyal adaletin sağlanmasındaki araçlardan biri olarak da değerlendirilebilirler.

Çünkü genellikle görünmez duyulmaz olan sıradan insanların yaşamları ve tecrübeleri,

olgu ve olayların nasıl yorumlanacağında, geleceğe nasıl taşınacağında büyük rol oynayabilmektedir.

Anahtar Kelimeler

birinci tekil şahıs belgeseli, temsil, öznellik, ayna

Kaynakça

• Aufderheide, P. (1997). “Public intimacy: The Development of First-person Documentary”. Afterimage, 25 (1), s.16.
• Birchall, D. (2008).“Online Documentary.” Rethinking Documentary: New Perspectives, New Practices, Thomas Austin, Wilma de Jong (Der.) içinde Maidenhead/New York: McGrawHill, 278-84.
• Chirwa, W.(1997). Collective Memory and The Process of Reconciliation and Reconstruction, Development in Practice, 7:4, s.479-482.
• Cizek, K. (2005). Storytelling for Advocacy: Conceptualization and Preproduction. Video for Change: A Guide for Advocacy and Activism, s.74-121.
• Güçhan, G. (1992). C. Metz’in Göstergebilimsel Psikanalitik Yaklaşımı ile Bir Film Çözümleme Denemesi: Bez Bebek. Kurgu, 10, s.101-117.
• Hızlı, G., Ertürk, Ş, Mater Ç. (2010). Sinema Söyleşileri 2009, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Kutay, U. (2006). “Kamera-Gerçek İlişkisi ve Belgesel Sinemada Gerçek”. Yüksek Lisans Tezi, T.C. Dokuz Eylül Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü.
• Lebow, A. (2012).The Cinema of Me: The Self and Subjectivity in First Person Documentary. Columbia University Press.
• Nichols, B. (2001).Introduction to Documentary. Bloomington: Indiana University Press.
• Metz, C. (1982).Psychoanalysis and Cinema, London: The McMillan Press.
• Meyrowitz, J. (1986). No Sense of Place: TheImpact of Electronic Media on Social Behavior, New York: Oxford University Press.
• Ülkütekin, D. (2014). “Anne, Ablama Bıçağı Nasıl Fırlattın?” http://www.cumhuriyet.com. tr/haber/kultursanat/39437/Anne__ablama_bicagi_nasil_firlattin_.html (Erişim tarihi 18.12.2015)
• Renov, M. (2008).”First-person Films. Some Theses on Self-inscription.” Rethinking Documentary: New Perspectives, New Practices, Thomas Austin, Wilma de Jong (Der.) içinde Maidenhead/New York: McGrawHill.39-50.
• Yüksel, U. (2014). “Bize bunu nasıl yapabildin baba?” http://www.radikal.com.tr/hayat/ bize-bunu-nasil-yapabildin-baba-1177977/ (Erişim tarihi 18.12.2015)