Türk Halk Şiirinde Öteki Gerçeklik Olarak İroni

Yıl 2016, Cilt: 22 Sayı: 88, 117 - 130, 01.11.2016

Okan Alay

Öz

Türk halk şiirindeki halkın ortak zevk ve düşünce dünyasını yansıtan, özünde birçok değeri

barındıran zengin kaynaktır. Onda kültürel pek çok değerin yanı sıra gerçekliğin eleştirel

ve ironik yönlerini görmek mümkündür. Bu çalışmada halk şiirinin farklı örneklerinden

hareketle ironinin halk şiirindeki etkisi değerlendirilmektedir. Daha önce yapılan çalışmalarda

ironinin çağdaş ürünlerdeki yansımaları irdelenmiş, ancak onun divan ve halk şiirindeki

yansımalarının ne olduğu, ironik anlatımı çağrıştıran ögeleri taşıyıp taşımadığı üzerinde pek

durulmamış ya da onlarda ironinin yeteri kadar olmayacağı düşünülerek ilgi gösterilmemiştir.

Bu çalışmada halk şiirindeki birçok örnekte yergi ve mizah kadar yoğunluklu olmasa da

ironinin imkânlarından yararlandığına dair bulgular ortaya çıkarılmıştır. Kinaye, hiciv,

taşlama, hezel gibi birçok türün, anlatım biçeminin ironiye kaynaklık ettiği, âşıklar için “ters

öğüt destanları”, mutasavvıf şairler için ise “şathiyeler”in önemi irdelenmiştir. Farklı koşul

ve dönemlerde yazılan şiirlerde bireyselden toplumsala, sevgi ve inançtan doğaya kadar

geniş bir alanda ironik anlatımın yadsınamaz bir yeri olduğu incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

İroni, halk bilimi, halk şiiri, eleştiri

Kaynakça

• Albayrak, Nurettin (2010). Ansiklopedik Halk Edebiyatı Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Alptekin, Ali Berat-Saim Sakaoğlu (2008). Türk Saz Şiiri Antolojisi (14-21. Yüzyıllar). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Atmaca, Ömer (2013). Seyranî Divanı. Develi: Develi Belediyesi Yayınları.
• Fedai, Özlem (2009). “Garip ve İkinci Yeni Şiirinde Bir Kaynak olarak Humour ve İroni”. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 4 /1-I Winter: 997-1021.
• Gölpınarlı, Abdülbaki (1995). Pir Sultan Abdal, Hayatı-Sanatı-Eserleri. İstanbul: Varlık Yayınları.
• Güçbilmez, B. Beliz (2002). Modern Sonrası Tiyatroda İroni ve Bir Örnek Olarak TomStoppard Tiyatrosu. Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Kaya, Doğan (1996). Âşık Sefil Selimî. Sivas: Dilek Matbaası.
• Kaya, Doğan (1999). Anonim Halk Şiiri. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kaya, Doğan (2000). Âşık Edebiyatı Araştırmaları. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Karadikme, Arzu (2006). İroni Kavramı ve Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Eserlerinde İroni. Yüksek Lisans Tezi. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi.
• Kierkegaard, Soren(2004). İroni Kavramı, (çev. Sıla Okur). İstanbul: İş Kültür Yayınları.
• Koca, Turgut (1990). Bektaşi-Alevi Şairleri ve Nefesleri (13. Yüzyıldan 20. Yüzyıla Kadar). İstanbul: İstanbul Maarif Kitaphanesi ve Matbaası.
• Nietzche, Frierich (2003). İnsanca Pek İnsanca I,(Çev. Mustafa Tüzel). İstanbul: İthaki Yayınları.
• Özcan, Ömer (2002). Türk Edebiyatında Hiciv ve Mizah. İstanbul: İnkılâp Yayınları.
• Özdemir, Ahmet (2006). Halk Şiirinden Seçmeler. İstanbul: Bordo-Siyah Yayınları.
• Platon (2005). Devlet,(Çev. Neval Akbıyık). İstanbul: Timaş Yayınları.
• Rayman, Hayrettin (1998). Ardanuçlu Âşık Efkârî. Erzican.
• Semih, Mehmet (1983). Türk Şiirinde Hiciv, Taşlama, Yergi. İstanbul: Miyatro Yayınları.
• Sakaoğlu, Saim (1997). “Halk Edebiyatı”, İslam Ansiklopedisi, C. 15, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Tatcı, Mustafa (2005). Yunus Emre Divanı II-Tenkitli Metin, İstanbul: H Yayınları.
• Tuğlacı, Pars (1971). Okyanus Türkçe Sözlük, C. 2, İstanbul.