Durağan Olanı Tanıma Macerasında Bir Akademisyenin Son Sözü: Türk Halkbilimi

Yıl 2015, Cilt: 21 Sayı: 82, 271 - 297, 15.05.2015

Gürol Pehlivan

Öz

Türkiye’de etnolojinin kurgulanışı, kendi toplumundaki “durağan” grupları incelemek şeklinde

olmuştur. Bu kurgulanışın gerekçesi, modernleşme sürecinde sorunlar yaşayan ülkede yaşanan

çatışmaların köklerini inceleyerek bu sürece katkıda bulunmak olarak özetlenebilir. Bir etnolog

olan Sedat Veyis Örnek, akademik hayatının tamamında bu süreçte aktif bir rol oynamıştır. 1970’li

yıllardan itibaren etnolojiden halkbilime doğru kayan Örnek’in halkbilim alanındaki başyapıtı

Türk Halkbilimi adıyla 1977 yılında yayımlanmıştır. 1980 yılında Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-

Coğrafya Fakültesi bünyesinde “Halkbilim” kürsüsünü de kuran araştırmacının adı geçen eseri,

onun halkbilim anlayışının omurgasını vermektedir. Eser incelendiğinde Örnek’in halkbilimi

oldukça “etnolojik” biçimde ele aldığı görülmektedir. Bu bakış açısı, araştırmacının birikimiyle

yakından ilişkilidir. Bu bakış açısının, Türkiye halkbilim araştırmalarında “halkbilim” ile “halk

edebiyatı” arasında bir ikiliğin olduğu yönündeki yanılsamaya, belli oranda katkıda bulunduğunu

söylemek mümkündür. Öte yandan bilimde objektifliği öne çıkarması, araştırma yaptığı insanları

“nesne” olarak algılamasında belli bir paya sahip olup bu noktada sadece kavramsal bakımdan

değil, etik sorunlara yol açabilecek bazı önerilerde bulunmasına da sebep olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Sedat Veyis Örnek, Türk Halkbilimi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi

Kaynakça

• Acıpayamlı, O. (1961). “Türkiye Etnolojisine Ait Bazı Meseleler”. Anadolu / Anatolia, 6, 163-177.
• Acıpayamlı, O. (1982). “Folklor Konusunda Değişik Anlayışlar”. II. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirileri, I. Cilt Genel Konular içinde (27-36). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Ahmed, S. E. (1995). İslâm ve Antropoloji. (B. Gencer, Çev.). İstanbul: İnsan Yayınları. (Orijinal çalışma basım tarihi 1989).
• Amos, D. B. (2006). “Şartlar ve Çevre İçinde Folklorun Bir Tanımına Doğru”. M.Ö. Oğuz, M. Ekici, N. Özdemir, G. Öğüt Eker, S. Gürçayır, (Haz.), Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar, 1 içinde (37-57). Ankara: Geleneksel Yayınları. (Orijinal çalışma basım tarihi 1972).
• Anonim. (1949). Folklor ve Etnografya Kılavuzu. İstanbul: İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi İktisat Müze ve Arşivi Yayınları.
• Artun, E. (2013). Türk Halkbilimi (10. Baskı). Adana: Karahan Kitabevi.
• Atay, T. (1996). “Sosyal Antropoloji’de Yöntem ve Etik Sorunu: Klasik Etnografi’den Diyalojik Etnografi’ye Doğru”. Lordoğlu, K. (Ed.), İnsan, Toplum, Bilim 4. Ulusal Sosyal Bilimler Kongresi Bildiriler 1995 içinde (221-240). İstanbul: Kavram Yayınları.
• Atay, T. (2000). “Kavramlar Kargaşası Bilim Dalları Çatışması: Dünyada ve Türkiye’de ‘Sosyal İçerikli’ Antropolojiyi Adlandırma Sorunu”. Folklor/Edebiyat, VI/22, 135-161.
• Balaman, A. R. (1978). “Türk Halkbilimi”. Türk Dili, XXXVII/316 (Ocak), 74-75.
• Balaman, A. R. ve Kongar, E. (1988). “Sedat Veyis Örnek”. E. Kongar, (Ed.), Türk Toplumbilimcileri, 2 içinde (331-368). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Boratav, P. N. (1991). “Folklor, Halk Edebiyatı ve Âşık Edebiyatı”. Folklor ve Edebiyat 1982 içinde (25-34). İstanbul: Adam Yayınları (Orijinal çalışma basım tarihi 1938).
• Çetik, M. (Haz.). (1998). Üniversitede Cadı Kazanı 1948 DTCF Tasfiyesi ve Pertev Naili Boratav’ın Müdafaası. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Çobanoğlu, Ö. (1999). Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Çobanoğlu, Ö. (2000). “Barış Manço Araştırmalarının Önemi ve Yöntemi Üzerine Tespitler”. Millî Folklor, 46 (Yaz), 40-46.
• Dundes, A. (2006). “Halk Kimdir?. M.Ö. Oğuz, M. Ekici, N. Özdemir, G. Öğüt Eker, S. Gürçayır, (Haz.), Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar, 1 (2. Baskı) içinde (11-37).
• Ankara: Geleneksel Yayınları. (Orijinal çalışma basım tarihi 1980).
• Erdentuğ, A. (1985). “Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Antropoloji Bibliyografyası (1935-1985)”. Antropoloji, 12 , 451-498.
• Erdentuğ, N. ve Magnarella, P. J. (2000). “Türkiye’deki Üniversitelerde ‘Sosyal Antropoloji’nin Dünü ve Bugünü: Biyo-Bibliyografik Bir Değerlendirme”. Folklor/ Edebiyat, VI/22 (2), 43-104.
• Erdentuğ, N. (1982). “Etnoloji Kürsüsünde Öğretim ve Araştırma Açısından Gelişme (Tarihçe)”. Antropoloji, 10, 3-7.
• Erdentuğ, N. (1985). “Niçin Ülkemizde ‘Sosyal Antropoloji’ Bilimine İhtiyaç Vardır”. Antropoloji, 12, 5-8.
• Erdentuğ, N. (1977). Sosyal Âdet ve Gelenekler. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Erdentuğ, N. (1981). Türkiye’de Çağdaşlaşma Eğitim ve Kültür Münasebetleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Erdentuğ, N. (2000). “Ülkemizdeki Antropoloji ve Etnoloji Bilimlerine Ne Oldu?”. Folklor/ Edebiyat, VI (22), 15-16.
• Ergun, D. (1993). 100 Soruda Sosyoloji El Kitabı (6. Baskı). İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Ergun, D. (1995). Sosyoloji ve Tarih (3. Baskı). Ankara: İlke Kitabevi.
• Evliyaoğlu, S. ve Baykurt, Ş. (1988). Türk Halkbilimi. Ankara: Ofset Reprodüksiyon Matbaacılık.
• Feyerabend, P. (1999). Yönteme Karşı. (E. Başer, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları. (orijinal çalışma basım tarihi 1996).
• Goldstein, K. (1977). Sahada Folklor Derleme Metotları. (A. E. Uysal, Çev.). Ankara: Kültür Bakanlığı Millî Folklor Araştırma Dairesi Yayınları. (Orijinal çalışma basım tarihi 1964).
• Gulbenkian Komisyonu. (1996). Sosyal Bilimleri Açın. (Ş. Tekeli, Çev.). İstanbul: Metis Yayınları. (Orijinal çalışma basım tarihi 1995).
• Hart, C. W. M. (1971). “İlk Ders”. İstanbul Üniversitesi Sosyal Antropoloji ve Etnoloji Bölümü Dergisi, I (Güz), 5-8.
• Haviland, A. H. (2002). Kültürel Antropoloji. (H. İnaç, S. Çiftçi, Çev.). İstanbul: Kaknüs Yayınları. (Orijinal çalışma basım tarihi 1975).
• Koşay, H.Z. (1974). “Halk Edebiyatı ve An’anelerini Toplamanın Usulü”. Makaleler ve İncelemeler içinde (40-45). Ankara: Ayyıldız Matbaası. (Orijinal çalışma basım tarihi 1924).
• Kuper, A. (1995). İlkel Toplumun İcadı –Bir İllüzyonun Dönüşümleri-. (İ. Türkmen, Çev.). İstanbul: İnsan Yayınları. (Orijinal çalışma basım tarihi 1988).
• Kümbetoğlu, B. (2005). Sosyolojide ve Antropolojide Niteliksel Yöntem ve Araştırma. İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Lewis, O. (bt). La Vida -Yokluk Kültürü İçindeki Bir Porto Riko’lu Aile Üzerinde İnceleme San Juan ve New York-. (İsim yok, Çev.). İstanbul: E Yayınları. (Orijinal çalışma basım tarihi 1966).
• Lewis, O. (2002). Tepoztlán: Meksika’da Bir Köy. (Ç. Girgiç Çalap, Çev.). İstanbul: Epsilon Yayınları. (Orijinal çalışma basım tarihi 1960).
• Magnarella, P. J. ve Türkdoğan, O. (1977). “Türk Sosyal Antropolojisinin Gelişimi”. (S. Mülayim, Çev.). Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 2/4, 277-302.
• Mardin, Ş. (1992). “Kontrol Felsefesi ve Geleceğimiz”. M. Türköne, T. Önder (Der.). Siyasal ve Sosyal Bilimler (Makaleler / 2) içinde (133-138). İstanbul: İletişim Yayınları. (Orijinal çalışma basım tarihi 1973).
• Örnek, S. V. (1966). Sıvas ve Çevresinde Hayatın Çeşitli Safhalarıyla İlgili Bâtıl İnançların ve Büyüsel İşlemlerin Etnolojik Tetkiki. Ankara: AÜDTCF Yayınları.
• Örnek, S.V. (1969). “Etnolojinin Tarihçesi, Başlıca Ekolleri, Görevleri”. Antropoloji, 4 (1967-1968), 165-194.
• Örnek, S.V. (1971a). İlkellerde Din, Büyü, Sanat, Efsane. İstanbul: Gerçek Yayınları.
• Örnek, S.V. (1971b). Etnoloji Sözlüğü. Ankara: AÜDTCF Yayınları.
• Örnek, S. V. (1973). “Türk Halkbiliminin Sorunları”. Türk Dili, XXVII/257, 385-391.
• Örnek, S. V. (1974). “Türk Folkloru”. Türk Dili, XXIX/269, 455-459.
• Örnek, S. V. (1975). “Türk Folklorunda Ad Seçme ve Ad Koyma”. Boğaziçi Üniversitesi Halkbilimi Yıllığı 1975. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Folklor Kulübü Yayınları, 101- 112.
• Örnek, S. V. (1977). Türk Halkbilimi. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Örnek, S. V. (1978). “Türk Halkbilimine Genel Bir Bakış”. Quand le crible était dans la paille –Hommage à Pertev Naili Boratav, R. Dor, M. Nicolas (Haz.). Paris: G.-P. Maisonneuve et Larose.
• Örnek, S. V. (1979a). Anadolu Folklorunda Ölüm (2. baskı). Ankara: AÜDTCF Yayınları.
• Örnek, S. V. (1979b). Geleneksel Kültürümüzde Çocuk. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Örnek, S. V. (2 Ekim1980). “Eğitim ve Öğretimde Halkbilim”. Cumhuriyet Gazetesi, 10.
• Özbudun, S., Balkı, Ş. ve Altuntek, N.S. (2007). Antropoloji -Kuramlar, Kuramcılar- (2. baskı). Ankara: Dipnot Yayınları.
• Öztürkmen, A. (1998). Türkiye’de Folklor ve Milliyetçilik. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Popper, K. (1994). Açık Toplum ve Düşmanları, 1. (M. Tunçay, Çev.). (3. Baskı). İstanbul: Remzi Kitabevi. (Orijinal çalışma basım tarihi 1962).
• Pultar, G., Aygün Cengiz, S. (2003). Kardeşliğe Bin Selam -İlhan Başgöz ile Söyleşi-. İstanbul: Tetragon İletişim Hizmetleri A.Ş.
• Saran, N. (1971). “Sosyal Antropoloji ve Etnoloji Bölümü”. İstanbul Üniversitesi Sosyal Antropoloji ve Etnoloji Bölümü Dergisi, I (Güz), 1-4.
• Sezen, L. (1996). Halk Bilimi ve Derleme Metotları. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Tan, N. (1976). “Sunuş”. I. Uluslararası Türk Folklor Kongresi Bildirileri I. cilt Genel Konular. Ankara: Kültür Bakanlığı Millî Folklor Araştırma Dairesi Yayınları, 3.
• Ülkütaşır, M. Ş. (1973). Cumhuriyet’le Birlikte Türkiye’de Folklor ve Etnografya Çalışmaları. Ankara: Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı Cumhuriyet’in 50. Yıldönümü Yayınları.
• Yener, E. (1960). Etnografya Kılavuzu (Halk Sanat ve Geleneklerini Derleme Kılavuzu). Ankara: Türk Kadınlar Birliği Neşriyatı.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2000). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri (2. baskı). Ankara: Seçkin Yayınları.
• Yıldırım, D. (1998). “Türk Folklor Araştırmalarının Problemleri”. Türk Bitiği Araştırma/ İnceleme Yazıları içinde (65-75). Ankara: Akçağ Yayınları. (Orijinal çalışma basım tarihi 1985).
• Yıldırım, D. (1999). “Dede Korkut’tan Ozan Barış’a Dönüşüm”. Türk Dili, 570 (Haziran), 505-530.
• Yılmaz, A. (1978). “Türk Halkbilimi”. İş Dergisi, 138 (Şubat), 12-13.
• Zürcher, E. J. (2002). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi. (Y. S. Gönen, Çev.). (13. Baskı). İstanbul: İletişim Yayınları. (Orijinal çalışma basım tarihi 1993).