Folklor Halay Değildir! Peki ya Halay? Ana Çizgileriyle Halayın Kültürel Serüveni

Yıl 2020, Cilt: 26 Sayı: 104, 781 - 811, 01.11.2020

Ahmet Keskin

https://doi.org/10.22559/folklor.1329

Öz

İnsan bedeninin zaman ve uzamda gerçekleştirdiği estetik hareketler şeklinde
açıklanan dansın uygarlık tarihinin en eski eylem ve sanat türlerinden biri olduğu
kabul edilmektedir. Bu yönüyle insan ve toplum bilimlerinin en arkaik konularından
biri olan dansın ve çoğu zaman ona eşlik eden müziğin, insanlık ve medeniyet tarihi
boyunca insan yaşamında üstlendiği çeşitli işlevlere bağlı olarak kültürel üretim
ve tüketim faaliyetleri içinde kendine oldukça geniş ve özel bir yer edinmiş olduğu
gözlemlenmektedir. Bu bakımdan geleneksel danslar aynı zamanda, içinde yaratılıp
icra edilerek kuşaklararasında aktarıldığı topluluğun inançlarını, değerlerini, yaşam
biçimini, sosyokültürel ve psikolojik özelliklerini de yansıtan kültürel göstergelere
ve iletişim formlarına karşılık gelmektedir. Geleneksel danslar bu çerçevede, disiplinlerarası
bir kültür araştırma ve inceleme disiplini olan folklorun kapsama alanına
giren konulardan biridir. Folklor ile geleneksel danslar arasındaki ilişkiler geçmişten
günümüze o denli güçlü olmuştur ki geleneksel halk danslarını adlandırmada -yanlış
ve daraltıcı bir şekilde- bilimsel bir disiplinin adı olan “folklor” terimi yaygın olarak
kullanılagelmiştir. Bu dikkatten hareketle gerçekleştirilen çalışmada, geleneksel
danslar arasında yaygın bir form olarak beliren halayların kültür ve inanç tarihi bağlamında
geçmişten günümüze serüveni genel hatlarıyla ele alınmıştır. Bu doğrultuda
halayın erken dönem Türk inanç ve yaşam biçimleriyle olan ilişkileri, kültürel
bir gösterge sistemi ve iletişim formu olarak başlıca özellikleri ve benzeri hususlar
bütüncül ve disiplinlerarası bir yaklaşımla incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

folklor, disinlinlerarsı çalışmalar, halay

Kaynakça

• Altıntuğ, M. (2013). Türk halk oyunlarında dansçı ve oyun etkileşiminin ürünü olan naraların göstergebilimsel yaklaşımla incelenmesi. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12: 31-49.
• And, M. (2012). Oyun ve bügü. Türk kültüründe oyun kavramı. (3. Baskı).İstanbul: Yapı Kredi.
• Ataman, S. Y. (1975). 100 Türk halk oyunu. İstanbul: Yapı ve Kredi.
• Ataman, S. Y. (1987). Folklor araştırmaları açısından halk oyunlarımıza genel bir bakış ve ateş kültü ile ilgili oyunlar. III. Milletlerarası Türk folklor kongresi bildirileri (II. Cilt: Halk Müziği, Oyun Tiyatro, Eğlence) içinde (ss. 39-47). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Aymaz, V. (1998). Halayların yapısal özellikleri ve yörelere göre dağılımı. İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
• Bayat, F. (2006). Ana hatlarıyla Türk Şamanlığı. İstanbul: Ötüken.
• Beydili, C. (2004). Türk mitolojisi ansiklopedik sözlük. Ankara: Yurt.
• Cengiz, S. A.-vd. (2017). 171 yaşındaki “folklor” sözcüğünün yanlış kullanımı üzerine Ankara’nın Çankaya ilçesinde bulunan Folklor Sokağı’nda bir alan çalışması. Erdal Hamarta, vd. (eds.) II. INES Uluslararası Akademik Araştırmalar Kongresi (INES-2017) bildirileri içinde (ss. 1698- 1705). Ankara: Çizgi.
• Çalışkan, H., vd. (2016). Tarihi ve kültürel değerlerin dans yoluyla topluma aktarımına ilişkin görüşlerin belirlenmesi: Eskişehir’in tarihi ve kültürel değerlerinin anlatımında “Tymbris’in dansı”. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 60: 319-325.
• Çetin, C. (2006). Anadolu’da bereket kültü ve Anadolu Türk köylüsü seyirlik oyunlarına yansımaları. Ankara Üniversitesi DTCF Dergisi, 46 (1): 189-210.
• Çiğdem, İ. S. (2003). Türk halk oyunlarının inançsal kökenleri. Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
• Çobanoğlu, Ö. (2001). Türkiye’de halkbilimi eğitim ve öğretiminde karşılaşılan güçlükler. Türkbilig, 2: 23-31.
• Çobanoğlu, Ö. (2012). Türk mitolojisinde al dini ve okra ilişkisi. 38. ICANAS uluslararası Asya ve Kuzey Afrika çalışmaları kongresi bildirileri. Tarih ve medeniyetler tarihi içinde (II. Cilt, ss. 981- 986). Ankara: AKMBY.
• Demir, E. (2008). Doğu Anadolu Bölgesindeki halayların müziksel çözümlenmesi. Haliç Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
• Demirsipahi, C. (1975). Türk halk oyunları. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür.
• Ekmekçioğlu, İ.-vd. (2001). Türk halk oyunları. İstanbul: Esin.
• Eroğlu, T. (1994). Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgesi halk oyunları ve bu bölgelerdeki halayların folklorik incelemesi. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi.
• Eroğlu, T. (2017). Dans kavramı ve dansın işlevi. JASS, 60: 215-226.
• Ertural, M. S. (2006). Gaziantep halk oyunları üzerine bir inceleme. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
• Esin, E. (2001). Türk kozmolojisine giriş. İstanbul: Kabalcı.
• Giurchescu, A.- Torp, L. (1991). Theory and methods in dance research: A European approach to the holistic study of dance. Yearbook for Traditional Music, 23: 1-10.
• Grau, A. (1998). Myths of origin. Alexandra Carter (ed.) The Routledge dance studies reader içinde (ss. 197-203). London: Routledge.
• Günbulut, Ş. (1980) “Folklor” sözcüğünde anlam kayması. Türk Dili, 348: 604-607.
• Güzeloğulları, N. (2005). Gaziantep halk oyunlarının yapısı ve işlevleri. Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
• Hanna, J. L. (1987). To dance is human: A theory of nonverbal communication. Chicago: The University of Chicago.
• Hanna, J. L. (2001). The language of dance. Journal of Physical Education, Recreation & Dance, 72 (4): 40-45.
• Honko, L. (1972). The problem of defining myth. Scripta Instituti Donneriani Aboensis, 6 (The Myth of the State): 7-19.
• Hoppál, M. (2012). Avrasya’da şamanlar. B. Bayram-vd. (Çev.). İstanbul: Yapı Kredi.
• Hoppál, M. (2020). Şamanlar ve semboller. Kaya resmi ve göstergebilim. F. Sel (çev.). İstanbul: YKY.
• Kaeppler, A. L. (1978). Dance in anthropological perspective. Annual. Reviews of Anthropology, 7: 31-49.
• Kaeppler, A. L. (1991). American approaches to the study of dance. Yearbook for Traditional Music, 23: 11-21.
• Kaeppler, A. L. (1992). Dans. R. Bauman (ed), Folklore, cultural performances, and popular entertainments. A communications-centered handbook içinde (ss. 196-203). Oxford: Oxford University.
• Kaeppler, A. L. (2000). Dance ethnology and the anthropology of dance. Dance Research Journal, 32 (1): 116-125.
• Koçkar, T. (1998), Çağlar boyunca iletişim sanatı olarak dans ve halk dansları. Ankara: Kültür Ofset.
• Önder, E. (2001). Folklor sosyolojisi açısından Sivas halayları. TÜBAR, 20: 81-105.
• Örnek, S. V. (1973). Türk halkbiliminin sorunları. Türk Dili, 27 (257): 385-391.
• Özbilgin, M. Ö. (1995). Türk halk oyunlarında tür ve biçim sorunu. Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
• Öztürkmen, A. (2016). Rakstan oyuna. Türkiye’de dansın modern halleri. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi.
• Peick, M. (2005) Dance as communication: messages sent and received through dance. UW-L Journal of Undergraduate Research, 7: 1-11.
• Platon (2007). Yasalar. C. Şentuna-S. Babür (Çev.). İstanbul: Kabalcı (3. Baskı).
• Radloff, W. (2008). Türklük ve şamanlık. A. Temir-vd. (Çev.). İstanbul: Örgün.
• Rakočević, S. (2015). Ethnochoreology as an interdiscipline in a postdisciplinary Era: a historiography of dance scholarship in Serbia. Yearbook for Traditional Music, 47: 27-44.
• Royce, A. P. (2003). Dans. M. Özarslan (Çev.). Türkbilig, 6: 163-172.
• Sivrikaya, S. (2002). Notalarıyla Elazığ yöresi halk oyunları, müzikleri. Elazığ: Elazığ Kültür ve Yardımlaşma Derneği.
• Somuncuoğlu, S. (2011a). Saymalıtaş. Gökyüzü atları. İstanbul: Ege.
• Somuncuoğlu, S. (2011b). Sibirya’dan Anadolu’ya taştaki Türkler. İstanbul: Ege (3. Baskı).
• Somuncuoğlu, S. (2012). Damgaların göçü-kurgan: Ankara Güdül kaya resimleri. İstanbul: Fabrika.
• Sönmez, M. (2015). Mitolojinin Türk halk oyunlarına yansıması. Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
• Turan, Z. (2001). Türk halk oyunları türlerinden halayların yapısal özellikleri. Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
• Uzunkaya, E. (2005). Halay türü oyunların özellikleri, dağılımı ve hareket yapılarının analizi. İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi.
• Ünlü, Ö. B. (2009). Dans tiyatrosunun oluşumunda dans antropolojisinden yararlanma yolları ve Anadolu danslarından model önerileri. Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Doktora Tezi.
• Wulff, H. (2015). Anthropology of dance. James D. Wright (ed.) International encyclopedia of the social & behavioral sciences içinde (2nd edition, Vol 5, pp. 666-670). Oxford: Elsevier.
• Yılmaz, A. (2013). Saymalı Taş Petrogliflerindeki toy (şenlik) sahneleri üzerine. Tarih İncelemeleri Dergisi, 28 (1): 223-248.
• Elektronik kaynaklar URL-1: https://twitter.com/kurtbutpsycho/status/915693968276549634 (03.04.2020) URL-2: https://sozluk.gov.tr/ (20.04.2020)
• Yiğit, F. M. (2019). Türk kültüründe Halay, oyun ve kutlama. (10.04.2020) https://www.academia. edu/38476004/T%C3%9CRK_K%C3%9CLT%C3%9CR%C3%9CNDE_HALAY_OYUN_VE_ KUTLAMA
• Karakurt, D. (2011). Türk söylence sözlüğü. Açıklamalı ansiklopedik mitoloji sözlüğü. (15.04.2020) https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/00/TurkSoylenceSozlugu.pdf
• Karakurt, D. (2012). Türk mitoloji ansiklopedisi. Açıklamalı-resimli Türk söylence sözlüğü. (15.04.2020) https://www.academia.edu/11557648/T%C3%BCrk_Mitoloji_Ansiklopedisi_Deniz_Karakurt_