Kazak Halk Hekimliğinin Kaynağı

Yıl 2021, Cilt: 27 Sayı: 105, 101 - 117, 01.02.2021

Karlygash Ashirkhanova

https://doi.org/10.22559/folklor.1344

Öz

İnsanlık tarihi kadar eski olan Halk Hekimliği, modern tıp biliminin her geçen gün
hızla ilerleyip gelişmesine rağmen bazı hastalıkların teşhisi ve tedavisinde uyguladığı
pratik yöntemleri ile günümüzde halen işlevselliğini korumaktadır. Zengin
ve köklü geçmişe sahip Kazak Halk Hekimliği Kökeni Şamanizm, Totemizm gibi
inanç sistemlerine dayanır. Farklı kaynaklardan beslenerek günümüze kadar gelen
halk biliminde bakşı, emşi, evliya, tabib, aşık, balger, molla gibi farklı farklı
isimlendirilen halk hekimlerinin kökeni incelenmiştir.
Kazak halkının bakşılık geleneği ve halk hekimliğinin ilham kaynağı Dede Korkut
ve ezgileri olduğu bilinmektedir. Günümüzde çoğu halk hekimi faaliyetlerini Dede
Korkut’un izinden giderek sürdürmekteler. Bu çalışmada, Korkut Atayı kendisine
pir ve üstad kabul eden bakşıların bazı bakşılık uygulamalarına yer verilmiştir.
Sadece yaşamış oldukları yöre ya da bölgede değil, tüm Kazak coğrafyasında ün
salmış olan bakşıların bakşılık Bakşılık geleneğinin tarihi ve gelişim süresi,
bakşılığa geçiş kaynağı, bakşıların toplumdaki yeri, görevi ve onlarla ilgili ortaya atılan
görüşler, bakşıların giydiği özel kıyafetleri ve ritüel sırasında oldukça önemli,
kutsal sayılan aletleri tanıtılıp değerlendirilmiştir.
Çalışmamızda Kazak halk hekimliğinin ilk uygulayıcıları olan bakşıların tedavi yöntemlerinin
tespiti yapılıp, zaman aşamasına uğrayarak şekil değiştirdiği üzerinde durulmuştur. Kültürel
kodların belirlenmesi ve uygun şekilde sonraki kuşaklara aktarımı pek çok farklı şekilde
gerçekleşetirilebilir. Günümüze kadar gelen kaynakları incelediğimizde çoğu çalışmalar
zaman-mekan-şahıs üçlüsü merkez alınarak yapılan çalışmalar olduğunu
görmekteyiz. Kazak halk hekimliği yöntemlerinin ve bu işi icra edenlerin külürel
geçiş sürecinde var olma mücadeleleri ve sonrasında geleneğin nasıl şekil değiştirdiğini
anlamaya çalışmak betimlemek ve bilim dünyasına tanıtmak amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kazak halk hekimliği, şaman, kam, bakşı, bakşılık geleneği

Kaynakça

• Abdigaziulı, B. (2010). Kazak adebiyeti ensiklopediyak anıktamalık. Almatı: Aruna.
• Abilkasımov, B. (1993). Telkonir. Almatı: Atamura.
• Alimbay, N. (2012). Kazaktın etnografiyalık kategoryalar, uğımdar men ataularının dasturli juyesi. Ensiklopedi. C1, Almatı: DPS.
• Anjiganova, L. (2002). Şamanizm kak predmet mejditsiplinarnogo issedovaniye. Abakan.
• Arıkan, M. (2014). Başlangıçtan 20. yüzyıla Kazak jırav ve akınları. İstanbul: Gece.
• Basilov, V. (1992). Şamanstvo u narodov sredney Azii i Kazahstana. Moskva: Nauka.
• Bayat, F. (2006). Ana hatlarıyla Türk şamanlığı. İstanbul: Ötüken.
• Bogoraz, V. (1914). K psihologi şamanstvo u narodov severno-vostoçnoy Azii. Etnografiçeskiye obozreniye dergisi, ss.1-2.
• Çekaninskiy, İ. (1929). Bahsılık sledi drevnih verovaniy kazahov. Semey.
• Çobanoğlu, Ö. (2018). Kazak halk kültüründe “Kam”dan “Baksı” ve “Emçiye” dönüşümler. Avrasya Uluslararası Araştırma Dergisi, S. 6 (15), ss. 1.
• Eliade, M. (1999). Şamanizm. İ. Birkan (çev). Ankara: İmge.
• Kondıbay, S. (2008). Kazak mifologiyasına kirispe. Almatı: Arıs.
• Kul Muhammed, M. (2005). Kazak medeniyeti. Almatı: Aruna.
• Marğulan, A. (1985). Ejelgi jır, anızdar. Almatı: Jazuwşı.
• Omarbekov, T. (2015), Ortalık Aziya köşpelileri örkeniyetinin tarihı-2. Almatı: Kazak Milli Üniversitesi.
• Özdemir, H. (2003). Dede Korkut’un kişiliği ile ilgili efsaneler. Türkoloji Dergisi, (16. cilt), S. 2, ss. 22. Ankara: Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi.
• Saduakas, E. (2014). Tağılımğa tağzım, Almatı: Dawır.
• Sanik, Z. ve Zeynollakızı, J. (2017). Kazak etnografiyası. Almatı: An Arıs.
• Şişman, B. (1998). Kazakistan’da Korkut Ata ile ilgili söylenceler. Milli Folklor Dergisi, S. 37, ss. 51.
• Şülembayev, K. (1978). Tawipşildik degen ne? Almatı: Kazakistan.
• Tohtabayeva, J. (2017). Etiketnıye normı kazahov. I Pub Dijital.
• Tölevbayev, A. (2013). Kazak halkı etnografiyasının maseleleri. Almatı: Service Press.
• Elektronik kaynaklar: Köse, N. (2002). Kazakların halk hekimliğiyle ilgili bazı pratikler hakkında. Türk Kültürü Dergisi. Ankara Üniversitesi Basimevi. http://turkoloji.cu.edu.tr/HALKBILIM/nerin_kose_kazak_halk_hekimligi.pdf (Erişim 20.08.2019)