Kent - Bellek - Sanat Ekseninde Geçmişten Günümüze Erzurum’da Tiyatro

Yıl 2023, Cilt: 29 Sayı: 115, 707 - 728, 31.07.2023

Bünyamin Aydemir

https://doi.org/10.22559/folklor.2410

Öz

Kent kimliği birçok etkenle birlikte kültür ve sanat dağarcığı gibi bileşenlerden de
oluşur. Kuşkusuz kültür ve sanatın önemli alanlarından biri tiyatro etkinlikleridir.
Çalışmayla tiyatro sanatının Erzurum’daki tarihi seyrine ışık tutmaya çalışılırken
bu etkinliklerin kent kimliğindeki yeri ve işlevlerine dikkat çekmek ve dağınık
olan bilgi ve yaşanmışlıkların bilimsel bir yayın ile literatüre kazandırılması
amaçlanmıştır. Nitel-betimsel araştırma yönteminin kullanıldığı çalışmada
özellikle kentin Cumhuriyet dönemi tiyatro dağarcığı ele alınmış, Erzurum’daki
tiyatro birikimi etkinlikler ve tiyatrocular üzerinden yansıtılmış, ana izlek ise
kronolojik bir akışla meydana getirilmiştir. Özellikle son yüz yılın fotoğraflandığı
çalışmada temel hedef olarak kentin sosyo-kültürel ve eğitim alanlarında
tiyatronun etkilerine dikkat çekilmiş, dönemlerin oyun repertuarları dikkate
alınarak kentin değişen seyirci profili üzerine değerlendirme ve çıkarımlarda
bulunulmuştur. Bu noktada özel ve amatör tiyatro grupları ile resmi ve yarı resmi
tiyatro kurumlarının yüzyıldır süregelen tiyatro etkinlikleri sayesinde Erzurum’un
ülkenin en zengin tiyatro dağarcığına sahip kentlerinden biri olduğunu söylemek
olasıdır. Kazım Karabekir’in kurduğu ilk modern anlayıştaki tiyatro grubu olan
İbret Evi’nin oyunları ile 1930’larda kurulan Halkevlerinin tiyatro çalışmaları,
akabinde 1980’e kadar süren yoğun özel – amatör tiyatro etkinlikleri ile kente
yapılan çok sayıdaki turneler, son olarak da yine özel – amatör tiyatro grupları
ile Erzurum Devlet Tiyatrosunun etkinlikleri Erzurum’un tiyatro birikiminin temel
yapı taşlarındandır. Bunlar aynı zamanda geçmişin şimdi ile bağını kuran kent
belleğinin temel dinamiklerindendir.

Anahtar Kelimeler

kent kimliği, Erzurum, tiyatro, bellek, tiyatro tarihi

Theater in Erzurum from the Past to the Present Along the Axis of City - Memory - Art

Öz

Culture and art, together with many factors, are the basic components that make
up an urban identity. Undoubtedly, one of the important areas of culture and art is
theater. In this study, while trying to shed light on the historical course of the art
of theater in Erzurum, it was aimed to draw attention to the place and functions of
these activites, in line with the the identity of the city and to bring together scattered
knowledge and experiences to the literature with a scientific publication. In this
study, where a qualitative – descriptive methodology is used, theater activities of
the Republican era was discussed, the Erzurum theater experience was reflected
through the activities and theater actors, and a chronological flow was established.
In this study, where the last century was photographed specifically, attention was
drawn to the effects of theater in the socio-cultural and educational areas of the city,
and considering the play repertoires of the periods, evaluations and inferences were
made regarding the city’s changing audience profile. At this point, it is possible to
say that Erzurum was one of the richest cities in terms of theater accumulation
in the country, thanks to the continuation of theater activities of both private and
amateur theater groups as well as official and semi-official theater institutions for
over a century. Plays staged at İbret Evi, which is the first modern establishment of
a theater group founded by Kazım Karabekir, and theatrical performances held at
the Community Center (Halkevi) established in the 1930’s continued intensely until
the 1980’s in the form of various tours and consecutive performances as private
amateur theatre groups along with the Erzurum State Theatre performances all
established the foundation and basic building blocks for accumulation of theatre in
Erzurum. They also constitute the basic dynamics of urban memory that connects
the past with the present.

Anahtar Kelimeler

urban identity, Erzurum, theatre, memory, history of theater

Kaynakça

• Aslan, Y. (2019). Milli mücadele yıllarında Erzurum’da halkı bilinçlendirme ve bilgilendirme faaliyetlerinde önemli bir tiyatro: İbret Yeri. 9. Uluslararası Atatürk Kongresi. C.3, 2563-2591.
• Aydemir, B. (2017). Sanatta dirijizm: Devrimden telkine halkevleri – İnkılap oyunları. Mitos Boyut.
• Aydoğan, E. (2003). Erzurum Halkevleri ve faaliyetleri. 23 Temmuz Erzurum Kongresi ve Kurtuluştan Günümüze Erzurum 1. Uluslar arası Sempozyumu. 2.
• Bayraktutan, Z. (2011). Cumhuriyet’ten günümüze modern anlamda Erzurum’da ilk tiyatro hareketleri [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi] Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bulut, S. (1999). Erzurum çarşı pazar. Kültür.
• Bulut, S. (1995). Erzurum’da iz bırakanlar. Halk Oyunları Halk Türküleri Derneği.
• Bulut, S. (1996). Erzurum kültüründe iz bırakanlar. Erzurum Kültürü Dayanışma Vakfı Organı, 5 (17), 13.
• Bulut, S. (1984). Kuşaktan kuşağa Erzurum folkloru. Halk Oyunları Halk Türküleri Derneği.
• Calvino, I. (2022). Görünmez kentler (I. Saatçıoğlu, Çev.) Yapı Kredi.
• Çomaklı, Z. (2003). İpek yolunda bir kavşak. Aktif.
• Dağlı, Y. ve Kahraman, S.A. (2008). Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi seyahatnamesi. C.2(1). Yapı Kredi.
• Duman, H.H. (2000). Erzurum basın yayın tarihi (1867-1997). Duyap.
• Düzgün, D. (2011). Erzurum’da tiyatro. Beyazdoğu. 18, 48-50.
• Haberler. (1945). Erzurum halkevi kültür dergileri. 2, 66.
• Karabekir, K. (2015). Çocuk davamız (Z. Öktem, Haz.) Yapı Kredi.
• Karabekir, K. (2009). Günlükler (1906-1948). C.1 (Y.Demirel, Haz.) Yapı Kredi.
• Köknar, E. (1961). Başlarken. Yakutiye Dergisi. 3, 8.
• Küçükuğurlu, M. (2008). Erzurum belediyesi tarihi - Osmanlı’dan Cumhuriyet’e (1866-1930). Dergâh.
• Küçükuğurlu, M. ve Okur, M. (2007). Tek parti döneminde Erzurum halkevleri. Derya.
• Marko, N. (1935). 4000 yıl önce Türk tiyatrosu. Darülbedayi Dergisi. 56, 7.
• Okmak, F. (2009). Türkiye Muallimler Birliği mecmuasının sistematik tahlili [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi] Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ricoeur, P. (2012). Hafıza, tarih, unutuş (M.Ö., Özcan. Çev.) Metis.
• Server, C. (1946). Tenkid ve tahlil - Bir başarı karşısında. Erzurum Halkevi Kültür Dergileri, 3 (10), 17.
• Seyidoğlu, B. (1975). Erzurum halk masalları üzerine araştırmalar. Atatürk Üniversitesi.
• Gazeteler: Albayrak. (335, 31 Ağustos). 24.
• Albayrak. (335, 21 Eylül). 29.
• Albayrak. (336, 29 Kanun-i sani). 63.
• Albayrak. (336, 5 Şubat). 65.
• Albayrak. (336, 12 Şubat). 67.
• Albayrak. (336, 19 Şubat). 69.
• Albayrak. (336, 7 Haziran). 95.
• Albayrak. (336, 12 Eylül), 109.
• Albayrak Gazetesi 1919-1921 - Tıpkıbasım ve Yeni Türk alfabesiyle. (2012). (Y. Aslan, Ed.). Atatürk Üniversitesi.
• Devlet Tiyatrosu Şehrimizde Mete Adlı Oyunu Sahneliyor. (1973). Hürsöz Gazetesi. 5403.
• Oğuz, İ. (1964). Cemiyet ve tiyatro. Hürsöz Gazetesi. 2559, 1.
• Yeni Erzurum Gazetesi. (1950, 6 Temmuz). 44.
• E-Kaynaklar: Erzurum Devlet Tiyatrosu. (2022). https://tr.wikipedia.org/wiki/Erzurum_Devlet_Tiyatrosu Erzurum Devlet Tiyatrosu hakkında. (2015). https://tiyatrolar.com.tr/erzurumdevlettiyatrosu/?s=hakkinda
• Sadi Akatay. (2013). https://erzurumluyum.net/?q=esas-maddesi/6968%20