Bir Kadın Biyografisi Olarak Fatma Aliye Hanım yahut Bir Muharrire-i Osmaniye’nin Neş’eti

Yıl 2025, Cilt: 31 Sayı: 124, 907 - 932, 01.11.2025

Hülya Argunşah

https://doi.org/10.22559/folklor.4996

Öz

19. yüzyıl ortalarından itibaren kadınların modernleşme projesine dâhil edilmesi
üzerine alınan tedbirler, ancak yüzyılın sonunda sonuçlarını vermeye başlamıştır.
Kadınların yazar olarak edebiyat ve basın dünyasına katılmaları bu modernleşme
hareketinin bir sonucu olarak değerlendirilebilir. Böylesi bir dönemde Fatma Aliye
Hanım biyografisinin ortaya konulması, hem yazılışı hem de içeriği bakımından
çoklu anlam alanına sahiptir. Ahmet Mithat Efendi tarafından kaleme alınan Fatma
Aliye Hanım yahut Bir Muharrire-i Osmaniye’nin Neş’eti, 1896’da kitaplaştırılmıştır.
Osmanlı dünyasında bir kadın yazara ait ilk biyografi olarak bilinmektedir.
Uzun yıllar boyunca da bu özelliğini korumuştur.
Bu çalışmada metni tanımlamak adına öncelikle Fatma Aliye Hanım yahut Bir
Muharrire-i Osmaniye’nin Neş’eti’nin yazılışı, yayımlanması ve özellikleri üzerinde
durulmuştur. Bu sırada Fatma Aliye Hanım Ahmet Mithat Efendi mektuplaşmalarına
dayanarak bazı konular açıklığa kavuşturulmuştur. Ancak çalışmanın
asıl sorunsalı, yazıldığı dönem itibariyle bütünüyle eril bir tür olan biyografiye bir
kadının konu edilişini ortaya koymaktır. Bu bağlamda metne eril özellikleri olan
bir dönemde ve bir erkek yazar tarafından kaleme alınmış bir kadın biyografisi olarak
bakılmış, imkânları, imkânsızlıkları, sınırlılıkları ve kazandırdıkları üzerinden
bir değerlendirme yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

biyografi , kadın biyografileri , Ahmet Mithat Efendi , Fatma Aliye Hanım , Fatma Aliye Hanım yahut Bir Muharrire-i Osmaniye’nin Neş’eti

Etik Beyan

Araştırma ve yayın etiği beyanı: Bu makale, orijinal veriler temelinde hazırlanmış özgün bir araştırma makalesidir. Daha önce hiçbir yerde yayımlanmamış olup başka bir yere yayımlanmak üzere gönderilmemiştir. Yazar, araştırma sürecinde etik ilkelere ve kurallara uymuştur. Yazarların katkı düzeyleri: Birinci yazar %100. Etik komite onayı: Bu çalışma için etik kurul onayı gerekmemektedir. Finansal destek: Bu araştırma için herhangi bir finansal destek alınmamıştır. Çıkar çatışması: Bu çalışma ile ilgili herhangi bir çıkar çatışması bulunmamaktadır.

A Woman’s Biography: Fatma Aliye Hanım or The Emergence of an Ottoman Woman of Letters

Öz

From the mid-19th century onwards, measures taken to include women in the
modernization project began to bear fruit only at the end of the century. The
participation of women as writers in the world of literature and the press can
be considered as a result of this modernization movement. In such a period, the
presentation of Fatma Aliye Hanım’s biography has multiple meanings in terms
of both its writing and its content. Fatma Aliye Hanım or the Emergence of an
Ottoman Woman of Letters, written by Ahmet Mithat Efendi, was published in
1896. It is known as the first biography by a female author in the Ottoman world.
It has maintained this characteristic for many years.
In this study, in order to define the text, first of all, the writing, publication and
features of Fatma Aliye Hanım or the Emergence of an Ottoman Woman of
Letters are emphasized. Meanwhile, some issues were clarified based on the
correspondence between Fatma Aliye Hanım and Ahmet Mithat Efendi. However,
the main problematic of the study is to reveal the subject matter of a woman in
biography, which was a completely masculine genre at the time it was written.
In this context, the text was analyzed as a biography of a woman written by a
male author in a period with masculine characteristics, and an evaluation was made
based on its possibilities, impossibilities, limitations and achievements.

Anahtar Kelimeler

Biography , women’s biographies and autobiographies , Ahmet Mithat Efendi , Fatma Aliye Hanım , Fatma Aliye Hanım or the Emergence of an Ottoman Woman of Letters

Kaynakça

• Ahmet Mithat. (1311/1896). Fatma Aliye Hanım Yahut Bir Muharrire-i Osmaniye’nin Neş’eti. Kırkanbar. Ahmet Mithat Efendi (2011). Fazıl ve feylesof kızım Fatma Aliye’ye mektuplar. Samime İnceoğlu – Z. S., Berktaş (Haz.) Klasik.
• Argunşah, H (2022a). Kadınların edebiyat tarihindeki yersizliklerine Zafer Hanım ve Aşk-ı Vatan üzerinden bakmak, Prof. Dr. Nâzım H. Polat’a Armağanı. Türk Edebiyatı Vakfı, 451-472.
• Argunşah, H (2022b). Kadın yazarın Türkçedeki yolculuğu, Türkiye’de kadın. E. Özdaşlı (Ed.) TASAV. 223-251.
• Argunşah, H. E. (2024). Fatma Aliye’nin Udî romanının yayımı ve yazımı üzerine bazı notlar. Sadettin Bayrak Armağanı. Kesit, 369-397.
• Aşa, H. E. (1993). Fatma Aliye Hanım hayatı-eserleri-fikirler [Yayımlanmamış doktora tezi] İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ateş, Ö. F. (2025). Bir yaşamı yazmanın yollarını aramak. Hece/Biyografi Özel Sayısı, 342-343-344, 90-107.
• Berktay, F. (2006). Tarihin cinsiyeti. Metis.
• Chandler, D.(2018). Tür Kuramına giriş, Tür Kuramı (J. Özata Dirlikyapan, Çev.) Doğu Batı.
• Davidoff, L. (2002). Feminist tarih yazımında sınıf ve cinsiyet (Z. Ateşer, S. Somuncuoğlu, Çev.) İletişim.
• Fatma Aliye (1309/1894). Muhadarat. Matbaa-i Ebuzziya.
• Gökalp Alpaslan, G. (2016). Özyaşam öyküsünde yazarın yeniden doğuşu. Ürün.
• Gökalp Alpaslan, G. (2025). Özyaşamöyküsü: Kuram, sınırlar, geçişlilikler, tarihçe. Hece/Biyografi Özel Sayısı, 342-343-344. 21-79.
• Gökpınar, B. (2013). Bir yaratma biçimi olarak biyografi: Bulgu’dan kurgu’ya, mektupları ışığında Ayşe Leman Karaosmanoğlu. Otur Baştan Yaz Beni. Küre, 9-89.
• Halaçoğlu, Y., İnan, M.A. (1993). Ahmet Cevdet Paşa. İslâm Ansiklopedisi, TDV. 7, 443-450.
• Heilbrun, C. (1992). Kadının özyaşamını yazarken (Y. Salman-G. Aygen, Çev.) YKY.
• Kırmızı, A.(2013). Oto/biyografik vebal: Tutarlılık ve kronoloji sorunları. Otur Baştan Yaz Beni. Küre, 11-27.
• Kızıltan, M.- Gençtürk, T. (Haz.) (1993). Atatürk Kitaplığı Fatma Aliye Hanım Evrakı Kataloğu 1, İBB.
• Lässing, S. (2013). Modern tarihte biyografi-biyografide modern tarihyazımı. Otur Baştan Yaz Beni (C. Özkılıç Çev.) Küre, 29-58.
• Öcal, Oğuz (2024). Muhadarat romanında özgürlüğüyle kararsızlığın tezahürü: Kendinden vazgeçme durumu, cumhuriyet’in 100. yılında yeni Türk edebiyatı incelemeleri. D. Çetindaş, D. Oylubaş Kat-far, B. Sayak ( Ed.) Kapadokya Üniv., 123-136.
• Tekeli, İ. (2010). Bireyin yaşamı nasıl tarih oluyor? Birlikte Yazılan ve Öğrenilen Tarihe Doğru, Tarih Vakfı,183-202.