Ölüm ve Zaman Kavramları Üzerinden Soğuktu ve Yağmur Çiseliyordu Filminin Göstergebilimsel Analizi

Yıl 2023, , 47 - 86, 10.07.2023

Seçil Turan , Kutluhan Meral

https://doi.org/10.26650/Filmvisio.2023.0003

Öz

Bu çalışmanın konusu, yönetmenliğini Engin Ayça’nın yaptığı Soğuktu ve Yağmur Çiseliyordu (1991) adlı filmin, ölüm ve zaman kavramlarının merkeze alınarak çözümlenmesidir. Filme dair alan yazındaki boşluktan ileri gelen çalışmada, felsefi kavramlarla birlikte filmdeki göstergeleri, imgeleri, içeriği çözümlemek ve anlamlı bir bütün hâline getirmek amaçlanmaktadır. Göstergebilimsel yöntemin uygulandığı çalışmanın teorik çerçevesi için başta ölüm ve zaman olmak üzere; yabancılaşma, persona, pişmanlık gibi çeşitli kavramlar felsefi literatürdeki referanslarıyla irdelenmiştir. Ardından bu kavramlar, birer tema ve örüntü olarak da takip edilmiş ve filmin anlatısında yer alan; yan anlam, metafor, metonomi ve çatışkılar eşliğinde analiz edilerek, felsefi kavramların filmin içeriğindeki tezahürleri araştırılmıştır. Araştırmaya göre; Cemal Bey’in ölüm haberinin Leyla Hanım için, Karl Jaspers’in ifadesiyle âdeta bir sınır durum niteliği taşıdığı görülmüştür. Martin Heidegger’in söylediği gibi, Leyla Hanım ölümle karşı karşıya geldiğinde kendisinin kim olduğunu, gayrisahih varoluşunu da sorgulamaya başlamıştır. Yıllardır başkalarının kendisini tanımladığı bir personayla yaşadığını fark eden Leyla Hanım’ı yalnızca Cemal Bey, maskesinin ötesinde görmüştür. Ölüm haberinin ardından gündelik yaşamına karşı bir mesafe alan Leyla Hanım’ın filmde de daha otantik bir varoluşa doğru dönüşümü takip edilmektedir. Filmin hem biçimsel hem içeriksel anlamda parçaladığı çizgisel zaman modeliyle birlikte takip edilen bütünsel zaman anlayışı ve ‘şimdi’ye eklemlenen geçmiş ile edimselleşen anı-imgeler ise anlatı boyunca Bergsoncu süre ve bellek izleklerinin takip edilmesini sağlayan unsurlardır. Sonuç olarak makalede, filmin içeriğinin felsefi bir çözümleme için hem uygun bir zemin sunduğu hem de zengin bir okumayı sağladığı gösterilmektedir..

Anahtar Kelimeler

Ölüm, zaman, göstergebilim, yabancılaşma, persona

Semiotic Analysis of the Movie It Was Cold and Raining Through the Concepts of Death and Time

Öz

The subject of this study is an analysis of the director Engin Ayça’s film It Was Cold and Raining (Soğuktu ve Yağmur Çiseliyordu, 1991) by focusing on the concepts of death and time. This study stems from a gap in the literature on this film and aims to analyze the signs, images, and content in the film using philosophical concepts to make a meaningful whole. The study applies the semiotic method and analyzes through a theoretical framework various concepts such as death and time, alienation, persona, and regret based on their references in the philosophical literature. The study then follows these concepts as themes and patterns; analyzes them in the film’s narrative through connotations, metaphors, metonymies, and conflicts; and investigates the manifestations of philosophical concepts in the content of the film. According to the research, the news of Cemal Bey’s death in the film was observed to be, as Karl Jaspers would say, a limit situation (‘grenzsituation’) for Leyla Hanım. As Martin Heidegger would say, when Leyla Hanım was confronted with death, she started to question who she was and her inauthentic existence and realized that she had been living with a persona defined by other people for years and years. Only Cemal Bey had seen Leyla Hanım behind her mask. Leyla Hanım distanced herself from her everyday life after the news of his death, and the film then follows her transformation toward a more authentic existence. The holistic understanding of time that is followed, as well as the linear time model the film disintegrates both formally and contextually and the memory images that are actualized with the past articulated to the present are the elements that enable the Bergsonian duration (‘durée’) and memory themes to be followed throughout the narrative. In conclusion, the article shows how the content of the film provides a variety of readings for philosophical analysis.

Anahtar Kelimeler

Death, time, semiotics, alienation, persona

Kaynakça

• Adkins, B. (2020). Arzu ve ölüm. (A. K. Gülen, Çev.) Fol Kitap. google scholar
• Andrew, J. D. (2018). Büyük sinema kuramları. (Z. Atam, Çev.). Doruk Yayınları. google scholar
• Aries, P. (2015). Batı'da ölümün tarihi (I. Gürbüz, Çev.). Everest Yayınları. google scholar
• Aristoteles, A., & Heidegger, M. (1996). Zaman kavramı (S. Babür, Çev.). İmge Kitabevi. google scholar
• Aruoba, O. (2011). De ki işte. Metis Yayınları. google scholar
• Atay, T. (2018). Görünüyorum o hâlde varım. Can Sanat Yayınları. google scholar
• Augustinus. (2010). İtiraflar (Ç. Dürüşken, Çev.). Kabalcı Yayınevi. google scholar
• Ayça, E. (2016). Şu sinema dedikleri. Ozan Yayıncılık. google scholar
• Badiou, A. (2015). Filozof Ahmed (A. Erkay, Çev.) Pharmakon Yayınları. google scholar
• Bardon, A. (2021). Zaman felsefesinin kısa tarihi (Ö. Yalçın, Çev.). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. google scholar
• Barrett, W. (2016). İrrasyonel insan (S. Özer, Çev.). Hece Yayınları. google scholar
• Barthes, R. (2021). Göstergebilimsel serüven (M. Rifat, & S. Rifat, Çev.). Yapı Kredi Yayınları. google scholar
• Baudrillard, J. (2018). Tüketim toplumu (F. Keskin, & N. Tutal, Çev.). Ayrıntı Yayınları. google scholar
• Baudrillard, J. (2019). Sessiz yığınların gölgesinde toplumsalın sonu (O. Adanır, Çev.). Doğu Batı Yayınları. google scholar
• Baudrillard, J. (2021). Simgesel değiş tokuş ve ölüm (O. Adanır, Çev.). Doğu Batı Yayınları. google scholar
• Benjamin, W. (2018). Pasajlar (A. Cemal, Çev.). Yapı Kredi Yayınları. google scholar
• Berger, A. A. (1993). Kitle iletişiminde çözümleme yöntemleri (N. Kırmızı, Çev.). Anadolu Üniversitesi Eğitim, Sağlık ve Bilimsel Araştırma Çalışmaları Yayınları. google scholar
• Bergson, H. (1998). Zihin kudreti (M. Katırcıoğlu, Çev.). Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları. google scholar
• Bergson, H. (2019). Metafizik dersleri: Uzay-zaman-madde (B. G. Beşiktaşlıyan, Çev.). Pinhan Yayıncılık. google scholar
• Bergson, H. (2020). Ruh teorileri: İnsan ruhu ve kişiliği (E. B. Altıntas, Çev.). Pinhan Yayıncılık. google scholar
• Bergson, H. (2021a). Yaratıcı tekâmül (M. Ş. Tunç, Çev.). Dergâh Yayınları. google scholar
• Bergson, H. (2021b). Süre ve eşzamanlılık (E. Baykal, Çev.). Fol Kitap. google scholar
• Bergson, H. (2022a). Şuurun doğrudan doğruya verileri (M. Ş. Tunç, Çev.). Dergâh Yayınları. google scholar
• Bergson, H. (2022b). Madde ve bellek (I. Ergüden, Çev.). Fol Kitap. google scholar
• Borges, J. L. (2015). Öteki soruşturmalar (P. B. Charum, & T. Armaner, Çev.). İletişim Yayınları. google scholar
• Butler, A. M. (2011). Film çalışmaları (A. Toprak, Çev.). Kalkedon Yayıncılık. google scholar
• Campbell, J. (2020). Kahramanın sonsuz yolculuğu (S. Gürses, Çev.). İthaki Yayınları. google scholar
• Camus, A. (2017). Sisifos söyleni (T. Yücel, Çev.). Can Sanat Yayınları. google scholar
• Cansever, E. (2011). Sonrası kalır 1. Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık. google scholar
• Dastur, F. (2019). Ölümle yüzleşmek: Felsefi bir soruşturma (S. Oruç, Çev.). Pinhan Yayıncılık. google scholar
• Dastur, F. (2021). Ölüm: Sonluluk hakkında bir deneme (M. Yalçınkaya, Çev.). Pinhan Yayıncılık. google scholar
• Debord, G. (2018). Gösteri toplumu (A. Ekmekçi, & O. Taşkent, Çev.). Ayrıntı Yayınları. google scholar
• Dekkers, W. (1996). Neye "ölüm» deriz? Batı kültüründe yaşamın sonu hakkında bazı düşünceler. Psikiyatri Psikoloji Psikofarmakoloji (3P) Dergisi, 4(3), 8-16. google scholar Deleuze, G. (2004). Proust ve göstergeler (A. Meral, Çev.). Kabalcı Yayınevi. google scholar
• Deleuze, G. (2021a). Bergsonculuk (H. Yücefer, Çev.). Alfa Kitap. google scholar
• Deleuze, G. (2021b). Sinema I: Hareket-imge (S. Özdemir, Çev.). Norgunk Yayıncılık. google scholar
• Deleuze, G. (2021c). Sinema II: Zaman-imge (B. Yalım, & E. Koyuncu, Çev.). Norgunk Yayıncılık. google scholar
• Direk, Z. (2021). Çağdaş kıta felsefesi: Bergson'dan Derrida'ya. Fol Kitap. google scholar
• Duralı, T. (2016, Haziran). Tarih felsefesinin ışığında Martin Heidegger'in rektörlük nutku: "Bu millet kendi kaderini tayin etmektedir." Kutadgubilig Felsefe ve Bilim Araştırmaları - Heidegger Özel Sayısı, 219-233. google scholar
• Eliade, M. (2018). İmgeler ve simgeler (M. A. Kılıçbay, Çev.). Doğu Batı Yayınları. google scholar
• Elias, N. (2023). Ölmekte olanların yalnızlığı üzerine (O. Ekinci, Çev.). İletişim Yayınları. google scholar
• EtimolojiTürkçe. (t.y.). Leyla. Etimoloji Türkçe sözlüğü. https://www.etimolojiturkce.com/kelime/leyla google scholar
• Frankfurt, H. G. (2015). Boktanlık üzerine (G. Gülbey, Çev.). Altıkırkbeş Yayınları. google scholar
• Fromm, E. (2019). Sahip olmak ya da olmak (A. Arıtan, Çev.). Say Yayınları. google scholar
• Gılgamış Destanı. (2016). (S. Maden, Çev.). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. google scholar
• Goffman, E. (2018). Gündelik yaşamda benliğin sunumu (B. Cezar, Çev.). Metis Yayınları. google scholar
• Han, B.-C. (2019). Yorgunluk toplumu (S. Yalçın, Çev.). Açılım Kitap. google scholar
• Hegel, G. W. (2004). Tinin görüngübilimi (A. Yardımlı, Çev.). İdea Yayınları. google scholar
• Heidegger, M. (2019). Varlık ve zaman (K. Ökten, Çev.). Alfa Yayınları. google scholar
• Hilav, S. (2019). Felsefe el kitabı. Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık. google scholar
• Hugo, V. (2019). Sefiller (V. Yalçıntoklu, Çev.). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. google scholar
• Jaspers, K. (2018). Felsefe konuşmaları (A. Aliy, Çev.). Pinhan Yayıncılık. google scholar
• Joyce, J. (2015). Ulysses (N. Erkmen, Çev.). Yapı Kredi Kültür ve Sanat Yayınları. google scholar
• Jung, C. G. (2017). Dört arketip (Z. A. Yılmazer, Çev.). Metis Yayınları. google scholar
• Karagöz, D. (t.y.). Zaman; mühürlenmiş bir mektup. BineviGazete. https://binevigazete.com/kultur-sanat/zaman-muhurlenmis-bir-mektup/ google scholar
• Kellner, D. (2013). Medya gösterisi (Z. S. Doğruer, Çev.). Açılım Kitap. google scholar
• Levinas, E. (2014). Ölüm ve zaman (N. Başer, Çev.). Ayrıntı Yayınları. google scholar
• Marx, K. (2018). 1844 el yazmaları (M. Belge, Çev.). İletişim Yayınları. google scholar
• Monaco, J. (2021). Bir film nasıl okunur? (T. Göbekçin, Çev.). Alfa Yayınları. google scholar
• Montaigne, M. D. (2018). Denemeler (birincikitap) (E. Sunar, Çev.). Say Yayınları. google scholar
• Oskay, Ü. (2016). Yıkanmak istemeyen çocuklar olalım. İnkılâp Kitabevi Yayınları. google scholar
• Ökten, K. H. (2019). Varlık ve zaman bir okuma rehberi. Alfa Yayınları. google scholar
• Parodi, M. (2020). Augustinus. U. Eco, & R. Fedriga (Ed.), Felsefe tarihi2: Helenizmden Augustinus'a (L. T. Basmacı, Çev.) (s. 265-287). Alfa Kitap. google scholar
• Platon. (2012). Diyaloglar (S. K. Yetkin, & H. R. Atademir, Çev.). Black Swan Yayınları. google scholar
• Platon. (2022). Timaios: Doğa üzerine (Ö. Orhan, Çev.). Fol Kitap. google scholar
• Postman, N. (2017). Televizyon: Öldüren eğlence (O. Akınhay, Çev.). Ayrıntı Yayınları. google scholar
• Rilke, R. M. (2012). Malte Laurids Brigge'nin notları (B. Necatigil, Çev.). Can Yayınları. google scholar
• Russell, B. (1973). Batı felsefesi tarihi 3: Modern çağ yeni çağ (M. Sencer, Çev.). Bilgi Yayınevi. google scholar
• Ryan, M. (2012). Eleştiriye giriş (E. S. Onat, Çev.). De Ki Yayınları. google scholar
• Sartre, J. P. (1965). Gizli oturum (B. Onaran, Çev.). De Yayınevi. google scholar
• Sartre, J. P. (2019). Varoluşçuluk (A. Bezirci, Çev.). Say Yayınları. google scholar
• Savaş, H. (2015). Sinema insanı anlatır. A. O. Ersümer (Ed.), Sinema neyi anlatır (s. 21-39). Hayalperest Yayınevi. google scholar
• Scheler, M. (2020). Pişmanlık ve yeniden doğuş (S. Oruç, Çev.). Pinhan Yayınları. google scholar
• Shakespeare, W. (2016). Hamlet (S. Eyüboğlu, Çev.). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. google scholar
• Shinn, R. L. (1963). Egzistansiyalizmin durumu (Ş. Tiner, Çev.). Amerikan Bord Neşriyat Dairesi. google scholar
• Solomon, R. C. (2020). Akılcılıktan varoluşçuluğa (R. Kuldaşlı, Çev.). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. google scholar
• Sütcü, Ö. Y. (2021). Sinematografik imge ya da gerçekliğin dolaysız sunumu: Bergsoncu bir bakış. Norgunk Yayıncılık. google scholar
• Tanpınar, A. H. (2017). Bütün şiirleri. Dergah Yayınları. google scholar
• Topçu, N. (2002). Bergson. Dergâh Yayınları. google scholar Tunç, M. Ş. (2021). Bergson'un felsefesi. H. Bergson, Yaratıcı Tekâmül (s. 15-62). Dergâh Yayınları. google scholar
• Wartenberg, T. (2018). Yeni başlayanlar için varoluşçuluk (N. Soysal, Çev.). Say Yayınları. google scholar