EŞARÎ GELENEKTE KERRÂMİYYE TENKİDİ: İBN FÛREK, BAĞDÂDÎ VE İSFERÂYÎNÎ ÖRNEĞİ

Yıl 2017, Cilt: 22 Sayı: 1, 183 - 211, 01.06.2017

Zeynep Alimoğlu Sürmeli Ahmet Bağlıoğlu

Öz

Kerrâmiyye, iman anlayışı ve Allah tasavvuru nedeniyle makâlât ve kelam eserlerinde adından sıkça söz edilen bir fırka olmuştur. İmanı salt ikrara indirgediği ve Allah anlayışında teşbihe düştüğü gerekçesiyle bu fırka, farklı dini-toplumsal grupların eleştirilerine muhatap olmuş ve pek çok muhalif gruba karşı aynı anda mücadele etmek zorunda kalmıştır. Eşariler ile Kerrâmiler arasındaki muhalefetin boyutu ise diğer geleneklerden biraz farklı olmuştur. İki mezhep arasındaki muhalefet, İbn Fûrek ö.406/1015 , Bağdâdî ö.429/1037 ve Ebu’l Muzaffer el-İsferâyînî ö.471/1078 ile önde gelen Kerrâmi isimler arasında vuku bulan münazaralar çerçevesinde tarihi kaynaklara yansımıştır. Bu makalede KerrâmiyyeEşariyye muhalefetinin birer örneği olmak üzere İbn Fûrek, Bağdâdî ve İsferâyînî’nin eserlerinde Kerrâmî isimlere ve görüşlerine yönelttiği tenkitler; tarihî, siyasî ve sosyal bağlamları ile birlikte ele alınmıştır

Anahtar Kelimeler

Kerrâmiyye, Eşariyye, İbn Fûrek, İsferâyînî, Bağdâdî

Karrâmiyya Criticism in Ashari Tradition: The Example of Ibn Furak, Baghdâdî and Isfarâyînî

Öz

Kerrâmiyye has become a group mentioned frequently in maqalat and kalam works due to its faith understanding and thought of God. This sect has faced several criticisms by different religious-social groups by claiming that they reduce the faith to confession by word without the inner conviction and make personification about Allah and had to fight against many opposing groups. The dimension of the controversy between Asharis and Karrâmis was different from the others. The controversy between two sects has been reflected in historical sources within the scope of the discussions that take place between Ibn Furek, d. 406/1015 , Baghdâdî ö.429/1037 , Ebu’l Muzaffer el-Isferâyînî d. 471/1078 and the prominent Karrâmi names. In this article, critisims that directed Karrâmî names and ideas in the works Ibn Fûrek, Baghdâdî and Isferâyînî as a sample of opposition of Karrâmiyya-Ashariyya was dealt in terms of historical, political and social relation

Anahtar Kelimeler

Karrâmiyya, Ashariyye, Ibn Fûrak, Isfarâyînî, Baghdâdî

Kaynakça

• Ahmed Emîn, Zahru’l-İslâm, Müessesetu’l-Hindâvî, Kahire 2012.
• Bağdâdî, ‘Abdulkâhir b. Tâhir b. Muhammed (429/1037), Mezhepler Arasındaki Farklar, çev. Ethem Ruhi Fığlalı, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2011.
• _______, el-Fark beyne’l-Fırak, thk. Muhammed Muhyiddîn ‘Abdulhâmîd, el-Matbaatu’l- ‘Asriyye, Beyrut 1995.bkz
• _______, Kitâbu Usûlu’d-Dîn, thk. Ahmed Şemsuddîn, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 2002.
• Bulliet, Richard W. , The Patricians of Nishapur: A Study in Mediavel Islamic Social History, Harvard Middle Eastern Studies, Harvard University Press, Cambridge 1972.
• Doğan, Hüseyin, Horasan ve Maveraünnehir’de Ilımlı Bir İslam Politikası: Kerrâmî Söylem ve Yansımaları, Rağbet Yayınları, İstanbul 2015.
• Ebû Bekir el-Hallâl, Ahmed b. Muhammed b. Hârun (ö.311/923), es-Sunne, thk. Atiyye ez- Zehrânî, Dâru’r-Râyye, Riyad 1989.
• Ebû Ömer el-Cüzcânî, Minhâcuddîn Osman b. Muhammed b. Osman (ö.660/1262), Tabakât-ı Nâsırî: Târîh-i İran ve İslâm, tsh. Abdulhay Habîbî, Tahran 1984.
• Eş‘arî, Ebu’l-Hasan Ali b. İsmail (ö.330/942), Makâlâtu’l-İslamiyyîn ve İhtilâfu’l-Musallîn, thk. Hellmut Ritter, Wiesbaden 1980.
• Gölcük, Şerafettin, “Cehmiyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, VII/234-236.
• Hakîm es-Semerkandî, Ebû Kâsım İshak b. Muhammed (342/952), es-Sevâdu’l-A‘zam, Matbaatu’l-Cemâl, İstanbul trz.
• İbn ‘Asâkir, Ebu’l-Kâsım Ali b. el-Hasen b. Hîbetullah b. Abdillah b. Şafi‘î (ö.571/1175), Târîhu Medineti Dımeşk, thk. Ebû Saîd Ömer b. Ğarame el-Amravî, Dâru’l-Fikr, Beyrut 1995.
• İbn Hacer el-‘Askalânî, Ebu’l-Fazl Şihâuddîn Ahmed b. ‘Alî b. Muhammed (ö.852/1449), Tabsîru’l-Müntebih bi Tahrîri’l-Müştebeh, nşr. Muhammed Ali en-Neccâr-Ali Muhammed el-Becavî, Kahire 1964.
• _______, Lisânu’l-Mîzân, thk. Abdulfettâh Ebû Ğudde, Mektebetu’l-Matbûati’l-İslâmiyye, Lübnan 2002.
• İbn Hazm, Ebu Muhammed Ali b. Ahmed ez-Zâhirî (ö.406/1064), el-Fasl fi’l-Milel ve’l-Ehvâ’ ve’n-Nihal, thk. Muhammed İbrahim Nasr, Abdurrahmân Umeyre, Dâru’l-Ceyl, Beyrut t.y.
• İbn Fûrek, Ebu Bekir Muhammed b. El-Hasan el-İsfehânî en-Nîsâbûrî (ö.406/1015), Mucerredu Makâlâti’ş-Şeyh Ebi’l-Hasan el-Eş‘arî, thk. Daniel Gimaret, Beyrut 1987.
• _______, Şerhu’l- Âlim ve’l-Müteallim, thk. Ahmed Abdurrahîm es-Sâyih-Tevfîk Ali Vehbe, Mektebetu’s-Sekâfeti’d-Dîniyye, Kahire 2008.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmail b. Amr (ö.774/1372), el-Bidâye ve’n-Nihâye, thk. Ali Şîrî, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, y.y. 1988.
• İsferâyînî, Ebu’l-Muzaffer Tâhir b. Muhammed (ö.471/1078), et-Tabsır fi’d-Dîn ve Temyîzu’l- Fırkati’n-Nâciye an’il-Fıraki’l-Halikîn, thk. Kemal Yusuf el-Hût, ‘Âlemu’l-Kutub, Lübnan 1983.
• Kalaycı, Mehmet, Tarihsel Süreçte Eş‘arilik-Matûrîdîlîk İlişkisi, Yayınlanmış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2011.
• Kutlu, Sönmez, “Kerrâmiyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XXV/294-296.
• Makdîsî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed (381/991), Ahsenu’t-Tekâsîm fi Ma‘rifeti’l- Ekâlîm, Mektebetu Medbûli, Kahire 1991.
• Malamud, Margaret, “Ortaçağ Horasanında Sapkın bir Politika: Nişabur Kerrâmiyyesi”, çev. Hüseyin Doğan, Kelam Araştırmaları Dergisi, XIII, S.1 (2015), 533-552.
• Merçil, Erdoğan, “Simcûriler” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XXXVII/210-211.
• Meşkûr, Cevad, Mezhepler Tarihi Sözlüğü, çev. Mahfuz Söylemez-Mehmet Ümit-Cemil Hakyemez, Ankara Okulu Yay., Ankara 2011.
• Nesefî, Ebû’l-Muin Meymun b. Fazl (508/1115), Tabsıratu’l-Edille fi Usûli’d-Dîn, I. cilt thk. Hüseyin Atay, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2004; II. cilt thk. H. Atay- Ş.A. Düzgün, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2003.
• _______, Kitabu’t-Temhîd li Kavâidi’t-Tevhîd, thk. Cîbullah Hasan Ahmed, Dâru’t-Tıbâet’il- Muhammediyye, Kahire, 1986.
• Pezdevî, Ebû’l-Yusr Muhammed (493/1099), Usûlu’d-Dîn, thk. Hans Peter Linss, el- Mektebetu’l-Ezheriyye, Kahire 2003.
• Piyadeoğlu, Cihan, Büyük Selçuklular Döneminde Horasan, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2008.
• Safedî, Salâhuddîn Halîl b. İzziddîn Aybek (ö.764/1363), el-Vâfî bi’l-Vefeyât, thk. Ahmed Arnavûd-Türkî Mustafa, Dâru İhyâi’t-Turâs, Beyrut 2000.
• Saffâr, Ebû İshak İbrahim b. İsmail el-Buhari (534/1139), Telhîsu’l-Edille likavâi‘di’t-Tevhîd, thk. Angelika Brodersen, Muessesetu’l-Beyân, Beyrut, 2011.
• Sayrafînî, Takiyyuddîn Ebu İshak İbrahim b. Muhammed (ö.641/1244) el-Müntehâb min Kitâbi’s-Siyak li Târîhi Nisabur, thk. Halid Haydar, Dâru’l-Fikr, Beyrut 1994.
• Sem‘ân‘î, Ebû Sa‘d Abdulkerim b. Muhammed b. Mansur et-Temîmî (ö.562/1166), el-Ensâb, Dâru’l-Cenân, Beyrut 1988.
• Subkî, Tacuddîn Ebû Nasr Abdulvehhâb (ö.771/1380), Tabakâtu’ş-Şâfi‘îyyeti’l-Kübrâ, thk. Mahmûd Muhammed et-Tanahî, Abdulfettâh Muhammed el-Hulv, y.y. 1964.
• Şehristânî, Ebu’l-Feth Muhammed b. Abdilkerîm (ö.548/1154), el-Milel ve’n-Nihâl, thk. Ahmed Fehmi Muhammed, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Lübnan 2009.
• ‘Utbî, Ebu Nasr Muhammed b. Abdilcebbâr (ö.427/1036), el-Yemînî, thk. Abdullatif es- Sâmirî, Dâru’t-Tuley‘a, Beyrut 2004.
• Yavuz, Yusuf Şevki, “İbn Fûrek”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XIX/495-498.
• Zehebî, Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Kaymâz (ö.748/1347), Târîhu’l-İslâm ve Vefeyâtu’l- Meşâhîri’l-A‘lâm, thk. Beşşâr ‘Avvâd, Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, y.y. 2003.
• _______, Mîzânu’l-İ‘tidâl fi Nakdi’r-Ricâl, thk. Ali Muhammed Muavvez, A’dil Ahmed Abdulmevcûd, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Lübnan 1995.
• _______, Siyeru A‘lami’n-Nubelâ, Beytu’l-Efkâri’d-Devliyye, Lübnan 2004.
• _______, el-‘İber fî Haberi men Ğaber, thk. Ebû Hacer Muhammed b. Ahmed es-Saîd b. Beysûmî Zağlûl, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut t. y.
• Ziriklî, Hayruddîn b. Mahmûd b. Muhammed b. Ali b. Fâris (ö.1396/1976), el-A‘lâm, Dâru’l- ‘İlm, y.y. 2002.