İBN YA‘KÛB EL-MAĞRİBÎ’NİN BELAGAT ANLAYIŞINDA ARAP DİL KAYNAKLARINA YAKLAŞIMI

Yıl 2019, Cilt: 24 Sayı: 2, 99 - 118, 01.12.2019

İrfan Kaya

Öz

Arap dil ilimleri, oluşum ve gelişim aşamasında başta Kur’ân-ı Kerim olmak üzere Hz. Peygamberin hadislerini, Arapların nazım ve nesir olarak miras bıraktıkları sözleri kaynak olarak kullanmıştır. Bu dilsel veriler belagat çalışmalarında da sıklıkla kendilerine müracaat edilen unsurlardır. Bu çalışmada belagat literatürünün en önemli eserlerinden biri olarak kabul edilen Hatib el-Kazvinî’ye ait Telhîsu’lMiftâh isimli esere yazılmış şerhlerden biri olan İbn Ya‘kûb el-Mağribî’nin Mevâhibu’l-fettâh fî şerhi Telhîsi’l-Miftâh isimli eserinde bu dilsel kaynaklardan ne derece ve ne şekilde yararlandığı ele alınmıştır. Ayrıca daha geniş bir perspektif sunması amacıyla İbn Ya‘kûb’dan önce kaleme alınmış belagat kitaplarında zikri geçen kaynaklardan ne denli istifade edildiğine de değinilmiştir

Anahtar Kelimeler

Belagat, Kur’ân-ı Kerim, Hadis, Arap şiiri, Şevâhid

Ibn Ya‘Kûb Al-Magribi’s Approach to Arabic Language Sources in His Rhetoric Understanding

Öz

Arabic language sciences used the hadiths of Hz. Muhammad, the wordings that Arabs had handed down as verse and prose, and especially the Koran as sources during the phases of formation and development. These linguistic data are the elements that have often been applied to in the rhetoric studies. In this study, how much and in what way these linguistic sources are benefited in Ibn Ya‘kûb el-Mağribî’s Mevâhibu’l-fettâh fî şerhi Telhîsi’l-Miftâh, one of the annotations written for Hatib elKazvinî’s Telhîsu’l-Miftâh which is accepted as one of the most important works of rhetoric literature, is discussed. Besides, to what extent the rhetoric books written before İbn Ya‘kûb make use of the mentioned sources is addressed with the intention of providing a broader perspective

Anahtar Kelimeler

Rhetoric, the Quran, Hadith, Arabic Poetry, Shahid.

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Müsned, thk. Şuayb Arnavûd, Adil Mürşid, Müessesetü’r-Risale, 1421/2001.
• el-Alevî, Yahya b. Hamza b. Ali b. İbrahim, et-Tırâzu’l-mütedammin li esrâri’l-belâğati ve hakâiki’l-i‘câz, Matba‘atü’l-Muktataf, Mısır, 1914.
• el-Âmidî, Ebu’l-Kâsım el-Hasan b. Bişr, el-Muvâzene beyne şi‘ri Ebî Temmâm ve’l-Buhturî, thk. es-Seyyid Ahmed Sakar, Dâru’l-Ma‘ârif, Kahire, 2009.
• el-Askerî, Ebû Hilâl, Kitâbu’s-sınâ‘ateyn, thk. Ali Muhammed el-Bicâvî, Muhammed Ebu’l- Fadl İbrahim, Dâru İhyâ-i Kütübi’l-Arabî, 1371/1952.
• Avcı, Necati, “Arap Belagatinde Hadisin Etkisi”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2015, S. 56/1.
• el-Bağdâdî, Abdülkadir b. Ömer, Hızânetü’l-edeb ve lübbü lübâbi lisâni’l-Arab, thk. Abdüsselam Muhammed Harun, Mektebetü’l-Hancî, Kahire, 1986.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail, Sahih, thk. Muhammed Zübeyr b. Nasır, Tavku’n-Necât, 1422. el-Câhız, Ebû Osman Amr b. Bahr, el-Beyân ve’t-tebyîn, thk. Abdusselam Muhammed Harun, Mektebetu’l-Hancî, Kahire, 1418/1998. el-Cürcânî, Abdülkâhir, Delâilü’l-i‘câz, thk. Muhammed Rıdvan ed-Dâye, Fâyuz ed-Dâye, Dâru’l-Fikr, Dimaşk, 2007.
• ----------, Esrâru’l-belâğa, thk. Mahmud Muhammed Şâkir, Dâru’l-Medenî, Necde, trs.
• el-Cürcânî, el-Kâdî Ali b. Abdülaziz, el-Vesâta beyne’l-Mütenebbî ve husûmihi, thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim, Ali Muhammed el-Becâvî, Mektebeü’l-Asriyye, Beyrut, 2006.
• Dayf, Şevki, el-Belâğatu tetavvurun ve târîhun, Dâru’l-Maârif, Kahire, 1965.
• el-Efgânî, Sa‘îd, Fî usûli’n-nahv, yy., 1994.
• Ferîd, Aişe Huseyn, Menhecü’l-bahsi’l-belâğî, Dâru Kuba, Kahire, 1997.
• el-Hafâcî, İbn Sinan, Sırru’l-fesâha, thk. İbrahim Şemsuddîn, en-Nâşirûn, Beyrut, 2010.
• el-Halebî, Necmuddin Ahmed b. İsmail b. el-Esîr, Cevheru’l-kenz, thk. Muhammed Zağlul Sellâm, Menşeetü’l-Maârif, İskenderiye, trs.
• el-Hâtemî, Ebû Ali Muhammed b. el-Hasan b. el-Muzaffer, Hılyetü’l-muhâdara fî sınâ‘ati’ş- şi‘r, thk. Ca‘fer el-Kittânî, Dâru’r-Reşîd, yy., 1979.
• el-Heysemî, Nureddin Ali b. Ebî Bekr, Mecma‘u’z-zevâid ve menba‘u’l-fevâid, thk. Muhammed Abdulkadir Ahmed Atâ, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 2001.
• Huseyn, Abdülkadir, el-Muhtasar fî târîhi’l-belâğa, Dâru Ğarîb, Kahire, 2001.
• İbnü’l-Esîr, Diyâudîn, el-Meselü’s-sâir fî edebi’l-kâtibi ve’ş-şâ‘r, thk. Ahmed el-Hûfî, Bedevî Tıbâne, Dâru Nehdati Mısr, Kahire, trs.
• İbn Haldun, Veliyyüddin Abdurrahman b. Muhammed, Mukaddime, thk. Abdullah Muhammed ed-Dervîş, Dâru’l-Belhî, Dimaşk, 2004.
• İbn Mu‘tezz, Ebu’l-Abbas Abdullah, Kitâbu’l-Bedi‘, thk. İrfan Matricî, Müessesetü’l- Kütübi’s-Sekâfiyye, Beyrut, 2012.
• İbn Reşîk, Ebu’l-Hasan el-Kayravânî, el-‘Umde fî mehâsini’ş-şi‘ri ve âdâbihi ve nakdih, thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid, Dâru’l-Cîl, 5. Baskı, Beyrut, 1401/1981.
• İbn Tabâtabâ, Ebu’l-Hasan Muhammed b. Ahmed el-Alevî, ‘Iyâru’ş-şi‘r, thk. Abdülaziz b. Nâsır el-Mâni‘, Dâru’l-Ulûm, Riyad, 1985.
• İbn Ya‘kûb, Ebu’l-Abbas Ahmed b. Muhammed b. Muhamed b. Ya‘kûb el-Mağribî, Mevâhibu’l-fettâh fî şerhi Telhîsi’l-miftâh, thk. Halil İbrahim Halil, Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, Beyrut, 1424/2003.
• Kâdî İyaz, eş-Şifâ ta‘rîfi hukuki’l-Mustafa, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, trs.
• el-Kazvinî, Muhammed b. Abdurrahman, Telhîsu’l-miftâh, Mektebetü’l-Büşrâ, Karaçi, 2010.
• Kudâme b. Ca‘fer, Ebu’l-Ferec, Nakdu’ş-şi‘r, thk. Muhammed Abdülmün‘im Hafâcî, Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, trs.
• Matlub, Ahmed, el-Bahsu’l-belâğî ınde’l-Arab, Dâru’l-Câhız, Bağdat, 1982. el-Mencûr, Ebu’l-Abbas Ahmed b. Ali, Merâki’l-mecd li âyâti’s-Sa‘d, thk. Mübârek b. Şetevî, el-Câmi‘atu’s-Su‘ûdiyye, Medine, 2009. er-Radî, eş-Şerîf Muhammed b. Huseyn, el-Mecâzâtu’n-nebeviyye, thk. Mehdî Hoşmend, Dâru’l-Hadîs, Beyrut, 1422/2001. er-Râfi‘î, Mustafa Sadık, İ‘câzu’l-Kur’ân, el-Mektebetü’l-Asriyye, Beyrut, 2010.
• -------, Târîhu âdâbi’l-Arab, Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, Beyrut, 2012.
• er-Râzî, Fahruddin Muhammed b. Ömer, Nihâyetü’l-îcâz fî dirâyeti’l-i‘câz, Matba‘atü’l- Âdâb, Kahire, 1900.
• es-Sekkâkî, Ebû Ya‘kub Yusuf b. Muhammed b. Ali, Miftâhu’l-ulûm, thk. Abdülhamîd Hindâvî, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 2014.
• es-Suyûtî, Câmi‘u’l-ehâdîs, thk. Abbas Ahmed Sakr, Ahmed Abdulcevved, Dâru’l-Fikr, Beyrut, 1994.
• ---------, ‘Ukûdu’l-zeberced ale’l-müsnedi’l-imâm Ahmed, thk. Selmân el-Kudât, Dâru’l- Ciyl, Beyrut, 1994.
• ---------, el-İktirâh fî usûli’n-nahv, Dâru’l-Beyrûtî, Beyrut, 2006.
• et-Teftazânî, el-Mutavvel şerhu telhîsi’l-Miftâh, thk. Ahmed İnâye, Dâru İhyâi Turâsi’l-Arabî, Beyrut, trs.
• Ubeyd, Haydar Huseyn, el-Menhecü’l-belâğî ınde’l-Cürcânî ve’l-Kazvinî fî kitâbeyhimâ el- Esrâr ve’l-telhîs, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 2013. el-Vakfî, Nâdir Abdurrahman Muhammed, el-İblâğiyyetü
• fi’ş-şâhidi’l-belâğî
• Yayımlanmamış Doktora Tezi, Mu’te Üniversitesi, el-Kerke, 2007.
• Yavuz, Yusuf Şevki, “İ‘câzü’l-Kur’ân”, DİA, 2000, XXI/404-406.
• Zihnî, Mehmet, el-Kavlu’l-ceyyid fî şerhi ebyâti’t-telhîs ve şerhayhi ve hâşiyeti’s-Seyyid, Dâru’t-tıbâ‘ati’l-Âmire, 1327/1909.