The Connection of Money with State Authority in Islamic Law -An Evaluation from Metal to Digital-

Yıl 2022, Cilt: 27 Sayı: 2, 53 - 71, 31.12.2022

Nurten Zeliha Şahin

Öz

Money has changed and evolved along with the advancements in technology. The process that started with commodity money has undergone a change and transformation towards more abstract money with digitalization. For this reason, anonymous coins that are not connected to any center and have a unique structure are being talked about today. The most frequently asked question for these decentralized currencies is how a stateless currency can be. How to legally control an area where there is no state monopolizing the legal regulations or how money can perform its functions in such an area has been some of the questions for which the answers are sought. These questions about money are not actually questions that are sought for answers only in this age. In Islamic law, the jurists also asked these questions for the coins in circulation in their own time. In this context, this study aims to evaluate the answers to these questions in terms of how they found answers in Islamic law from past to present. From this point of view, the theory of Islamic law, which reveals the connection of money with the state and social consensus, will also be able to explain the archetype of different perspectives in the approach of Islamic legists and economists towards cryptocurrencies. In this study, while the monetary theory of Islamic law is discussed in the context of historical classical views, it is also evaluated in the context of this theory whether crypto, which is one of the outputs of the decentralized structure created by the digital world, can be qualified as money.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Government, Money, Digital, Crypto

İslâm Hukuku’nda Paranın Devlet Otoritesi ile Bağlantısı -Metalden Dijitale Bir Değerlendirme-

Öz

Para, teknolojideki gelişmeler ile birlikte değişmiş ve gelişmiştir. Mal para ile başlayan süreç dijitalleşme ile birlikte daha soyut paralara doğru bir değişim ve dönüşüm geçirmiştir. Bu nedenle bugün için hiçbir merkeze bağlı olmayan anonim ve kendine özgü yapısı olan paralardan konuşulur olmuştur. Merkeziyetsiz yapıdaki bu paralar için en çok sorulan soru ise devletsiz bir paranın nasıl olabileceğidir. Yasal düzenlemeleri tekelinde bulunduran devletin bulunmadığı bir alanın, yasal olarak nasıl denetlenebileceği veya böyle bir alanda paranın fonksiyonlarını nasıl gerçekleştirebileceği, cevabı aranan sorulardan olmuştur. Paraya dair bu sorular aslında bu çağa ait cevabı aranan sorular değildir. İslâm hukukunda fakihler bu soruları kendi zamanlarındaki tedavülde olan paralar için de sormuşlardır. Bu yönü ile bu çalışma bu soruların cevabını İslâm hukuku zemini içinde dünden bugüne nasıl cevap bulduğu noktasında değerlendirmeyi amaçlamaktadır. Bu açıdan bakıldığı zaman İslâm hukukunun paranın devlet ve toplumsal uzlaşı ile bağlantısını ortaya koyan nazariyesi, İslâm hukukçu ve iktisatçılarının kripto paralara yönelik yaklaşımındaki farklı bakış açılarının arketipini de açıklayabilecektir. Bu çalışma, öncelikle İslâm’ın para teorisine ilişkin tarihsel klasik görüşlere odaklanırken, dijital dünyanın ortaya çıkardığı merkeziyetiz yapının çıktılarından birisi olan kriptonun para vasfı kazanıp kazanamayacağı da bu teori bağlamında değerlendirilmiş olacaktır.

Anahtar Kelimeler

İslâm Hukuku, Devlet, Para, Dijital, Kripto, Islamic Law, Government, Money, Digital, Crypto

Kaynakça

• Abdullah, Adam “ Classical Islamic Perspectives on Monetary Theory”, JKAU: Islamic Econ., 35/1, (January 2022), 3-22
• Abdurrahman Candan - Halil İbrahim Yaşlak, “Bitcoin Örneği Üzerinden Fıkhın Kripto Paralara Bakış Açısı”, İslâm İktisadında Para Bakırdan Dijitale, ed.. Cem Korkut, (Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2020), 257-292.
• Abu-Bakar, Mufti Muhammad, “Shariah Analysis of Bitcoin, Cryptocurrency, and Blockchain” erişim: 03.Nisan.2022, https://islamic bankers. files. wordpress.com/2019/02/2017-shariah-analysis-of-bitcoin-crypto currency-blockchain.pdf, 1-21.
• Adam, Mufti Faraz ,“Bitcoin: Shariah Compliant?”, Shariah Consultant Amanah Finance Consultancy Ltd, erişim: 18 Haziran 2022, https://afinanceorg.files.wordpress.com/2017/08/research-paper-on-bitcoin-mufti-faraz-adam.pdf, 1-55.
• Adevî, Şeyh Muhammed Haseneyn Mahlûf el-Adevî et-Tibyân fi Zekâti’l-Esmân, Kahire: Matbaatü’l-Maahed, 1344.
• Akbaş, Adalet Canlı, Kripto Para Basımı ve Devlet Otoritesi, İstanbul: On İki Levha Yayıncılık A.Ş.2021.
• Akyıldız, Ali, “Para”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Ankara: TDV Yayınları, 2007, 34/163 – 166.
• Ali Haydar Efendi, Küçük, Dürerü’l-hükkâm şerhu Mecelleti’l-ahkâm, Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 2003/1423.
• Aliyu, Ahmed vd., “Review of Some Existing Shariah-Compliant Cryptocurrency”, Journal of Contemporary Islamic Studies, 6/1 ( June 2020) 28 pp. 22-43,
• Alkış, Alparslan, “Para Olabilme Yönüyle İslâm Hukuku Açısından Kripto Para”, İslâmî Finans ve Finansal Teknolojiler (Fintech) Blockzincir - Akıllı Sözleşmeler – Kripto Paralar- , ed. Murat Şimşek - Mahmut Samar, Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Yayınları, 2020, 177-198
• Alkış, Alpaslan, “İslâm Hukukunda Faizin İlleti”, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 16/31, (Haziran 2018) 113-160.
• Alkin, Emre “Kripto Para - Blockchain - Anonimlik Para Piyasası”, erişim: 15 Haziran 2022, https://www.youtube.com/watch?v=5AQiGtfouJw.
• Alzubaidi, Ibrahim Bassam – Abdullah, Adam “Developing a Digital Currency from an Islamic Perspective: Case of Blockchain Technology” İnternational Business Research, 10/ 11 (2017), 78-87.
• Artuk, İbrahim,“Fels”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Ankara: TDV Yayınları, 1995, 12 / 309-311.
• Ayub, Muhammad, İsâmî Finansı Anlamak, çev. Suna Aktan Çürük & Raif Parlakkaya, İstanbul: İktisad Yay.,2017.
• Bayındır, Abdulaziz, “Başlangıçtan Günümüze Kadar İsâm Toplumunda Madeni Paralar ve Kağıt Paralar”, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sy.2 (Nisan 2000) 15-36.
• Belâzürî, Ebü’l-Hasen Ahmed b. Yahyâ b. Câbir b. Dâvûd, Fütûhu’l-büldân Dimeşk: Vizerâtü''s-Sekâfe, 1997.
• Beyhakī, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî, es-Sünenü’l-kübrâ, Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1424/2003.
• Buhûtî, Mansûr b. Yûnus b. Salâhiddîn, Keşşâfü’l-ḳınâʿ ʿan (metn)i’l-İḳnâʿ, Beyrut: Âlemü'l-Kütüb, 1983/1403.
• Buti, Muhammed Tevfik Ramazan, el-Büyuü'ş-şaia ve eseru davabiti'l-mebi' ala şer'iyyetiha, Beyrut: Darü’l-Fikr, 2010/1431.
• Canbaz, Muhammet Fatih, “Kripto Para Teknolojisi ve İslâmî Finans Açısından Meşruiyeti” Uluslararası Bankacılık, Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, 4/1 (Haziran 2021), 98-133.
• Candan, Abdurrahman - Yaşlak Halil İbrahim, “Fıkhın Kripto Paralara Bakışı: Bitcoin Örneği” Van İlahiyat Dergisi, 9/15 (Aralık 2021), 1-39.
• Cem Somel, Makroiktisada Giriş, İstanbul: Yordam Kitap, 2014.
• Cem, Korkut, “İslâm İktisadında Para ve Para Politikası Uygulamaları”, İsâm İktisadında Para Bakırdan Dijitale I, ed. Cem Korkut, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2020, 1-27.
• Chapra, Muhammad Umer, “Monetary Management in an Islamıc Economy”, Islamic Economic Studies, 4/1, (December 1996), 3-21.
• Civelek, Aslı, İslâm Hukuku Açısından Kripto Paralar, Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi 2020.
• Çetin, Abdurrahman, “İslami̇ Esaslara Uygun Kri̇pto Para Öneri̇si̇: İslami̇ Coi̇n (Iscoin)” Finansal Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi, 12/22 (Ocak 2020), 63-89.
• Doğan, Hasan, “İslâm Hukuku Açısından Kripto Paralar ve Blockhain Şifreleme Teknolojisi”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 26/2 (Eylül 2018), 225-253
• Doğan, Hasan, Kripto Paralar ve Blockchain Teknolojisi, Ankara: Kadim Yayınlar, 2021.
• Döndüren, Hamdi, “İslâm’da Para-Kredi Faiz Enflasyon İlişkileri”, İslâmî Araştırmalar, 1/3, (Ocak 1987) ,56-70.
• Eagleton, Catherine - Williams, Jonathan, Paranın Tarihi, çev. Fadime Kahya, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2011.
• Ebû Ya‘lâ, Muhammed b. el-Hüseyn b. Muhammed b. Halef el-Ferrâ’ el-Aḥkâmü’s-sulṭâniyye, nşr. Muhammed Hâmid el-Fıkı, Kahire: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 2000/1421.
• el-Fetâva’l-ʿÂlemgîriyye, i’dad Burhanpurlu Şeyh Nizam, Bulak: Matbaatü’l-Kübra’l-Emiriyye, 1310.
• el-Mevsuatü'l-fıkhiyye, (Kuveyt: Vizaretü'l-Evkaf ve'ş-Şuuni’l-İslâmiyye, 2002/1423) 41/178
• Erkal, Mehmet, “İslâm’ın İlk Devirlerinde Para ve Zekat Nisabının Hesaplanması”, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sy. 3 (Aralık 1985), 79-101.
• Erkan, Hasan – Kazak, Hasan – Çeker, Orhan, “Kripto Paraların İslâm Para Sistemi Açısından Uygunluğu: Türkiye İçin Uygulanabilir İslâmî Kripto Para Modeli Önerisi” Journal of Accounting, Finance and Auditing Studies 6/3 (Haziran 2020), 58-92.
• Erkoçoğlu, Fatih, “Abdülmelik b. Mervân’ın Para Reformu”, İstem, 4/8 ( Aralık 2006), 171 – 186.
• Fatarib, Husnul - Sali, Meirison Alizar, “Cryptocurrency And Dıgıtal Money In Islamıc Law: Is İt Legal?” Jurisdictie: Jurnal Hukum dan Syariah, 11/2 (December 2020), 237-261.
• General Authority of Islamic Affairs & Endowments, “Hükmü te’amülü bitcoin”, erişim: 12 Haziran 2022, https://www. awqaf.gov .ae/ar/Pages/FatwaDetail.aspx?did=89043.
• Gözübenli, Beşir, “İslâm Hukuk Kültüründe Para” , Para, Faiz ve İslâm Tartışmalı ilmi Toplantı 03.03.1984- 25-27.05.1984,haz.İsmail Kurt (İstanbul : Ensar Neşriyat - İslâmî İlimler Araştırma Vakfı (İSAV), 2015).85-132.
• Gözübenli, Beşir, “Semen”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Ankara: TDV Yayınları, 2009) 36/465-467.
• Gündogdu, Ahmet Suayb, a Modern Perspectıve of Islamıc Economıcs And Fınance, Bingley: Emerald Publishing Limited, 2019.
• Güney, Necmeddin, “İslâm Hukukunda Para Kavramına Genel Bir Bakış”, İslâmî Finans ve Finansal Teknolojiler (Fintech) Blockzincir - Akıllı Sözleşmeler – Kripto Paralar- . ed. Murat Şimşek - Mahmut Samar, Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Yayınları, 2020, 1-17.
• Güven, Vedat - Şahinöz, Erkin, Blokzincir Kripto Paralar Bitcoin Stoshi Dünyayı Değiştiriyor, İstanbul: Kronik Kitap, 2021.
• Habib, Farrukh, “ A Critical Analysis of Bitcoin from an Islamic Legal Perspective”, Fintech, Digital Currency and the Future of Islamic FinanceStrategic, Regulatory and Adoption Issues in the Gulf Cooperation Council, (Switzerland, Palgrave Macmillan, 2021), 9-29.
• Hacak, Hasan, “Mal”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Ankara: TDV Yayınları, 2003, 27/461-465.
• Hacak, Hasan, “Urûz”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Ankara: TDV Yayınları, 2012) 42/181-183.
• Haddad, Heysem b. Cevad, “Hükmü’t-taâmüli bi’l-Umle’l-ilektroniyye’l-müşefferah:(el-Bitkovîn) ve Ahavêtühe”,erişim: 18 Haziran 2022, الدرر السنية (dorar.net).
• Halil Sahillioğlu, “Dinar”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Ankara: TDV Yayınları, 1994, 9/352 -355.
• Halil Sahillioğlu, “Dirhem”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Ankara: TDV Yayınları, 1994, 9/268-371.
• Halil, Reyyan Tevfik, Nazariyyetü’n-nukûd fi’l-fıkhi’l-İslamiyyi’l-mukâren, Amman:Darü’l-Feth, 2014/1435.
• Hançerlioğlu, Orhan, Ekonomi Sözlüğü Türkçe, Osmanlıca, Fransızca, Almanca, İngilizce, Ekonomi terimleri ve Ekonomi ile İlgili Ticaret ve Hukuk Terimleri, 5. Baskı (İstanbul: Remzi Kitabevi, 1993.
• Haneef, Muhammad Aslam - Barakat, Emad Rafıq, “Must Money Be Limited to Only Gold and Silver? A Survey of Fiqhi Opinions and Some Implications” Journal of King Abdulaziz University: Islamic Economics, 19/ 1, (2006), 21-34.
• Ḫaraşî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh b. Alî, ʿalâ Muḫtaṣarı Ḫalîl, Bulak: Matbaatü’l-Kübra’l-Emiriyye, 1617.
• Hasan, Zubair ,“Money Creation and Control from Islamic Perspective” Journal of Islamic Business and Management, 1/1, (2011), 49-68.
• Hasan, Zubair, “Ensurıng Exchange Rate Stability: is Return to Gold (Dinar) Possible?”, JKAU: Islamic Economics, 21/1 (January 2008), 1-21.
• Hatîb eş-Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed, Muġni’l-muḥtâc ilâ maʿrifeti meʿânî elfâẓi’l-Minhâc, (Bayrut: Dârü'l-Ma'rife, 1997/1418) 2/34
• Hayreddin Karaman, “Kripto para ve dijital sistem”, erişim: 1.Haziran .2022, https://www.yenisafak.com/yazarlar/hayrettin-karaman/kripto-para-ve-dijital-sistem-2059381
• Hukuk Düzenlemeler ve Kamu İlişkileri Çalışma Grubu, Blokzinciri Teknolojisi Terminoloji Çalışması, İstanbul: Türkiye Bilişim Vakfı, 2019.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz el-Hüseynî ed-Dımaşkī, “Tenbîh'ür-rükûd alâ mesâil'in-nükûd”, Resâil-i İbn Abidîn, İstanbul: y.y., 1319.
• İbn Hacer el-Heytemî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Muhammed es-Sa‘dî, el-Fetâva’l-kübra’l-fıḳhiyye, Kahire: Abdülhamid Ahmed Hanefi, ts., 2/186.
• İbn Haldûn, Ebû Zeyd Veliyyüddîn Abdurrahmân b. Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Hasen el-Hadramî el-Mağribî et-Tûnisî, Mukaddime, Beyrut: Dârü'l-Kalem1981
• Kahveci, Nuri – Bilginer, Yahya, “Yahya Çağdaş İslâm Hukukçularının Kripto Paraların Meşruiyetine Dair Görüşlerin Analizi” Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 12/26, (Haziran 2021), 257-285.
• Kal’aci, Muhammed Revvas. el-Muamelatü’l-maliyyetü’l-muasıra fî dav’i’l-fıkhi ve’ş-şeria. Beyrut: Dârü'n-Nefâis, 2002/1423.
• Kaplanhan, Fatih, “Para Sistemlerindeki dönüşüm Dünü, Bugünü ve Geleceği”, İslâm İktisadında Para Bakırdan Dijitale I, edit, Cem Korkut, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., 2020, 101-137.
• Karacan, Ali İhsan - Karacan, Erişir. Kripto Varlıklar. İstanbul: Scala Yayıncılık, 2021.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd b. Ahmed. Bedaiü's-sanai' fî tertibi'ş-şerai'. thk. Ali Muhammed Muavvaz, Adil Ahmed Abdülmevcut, Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 2003/1424.
• Keleş, Ali, “İslâm’a Göre Para Politikası Kavramı” (Tarihi Bir Bakı§ ve Günümüzle Mukayese)”, İLAM Araştırma Dergisi 2/2, (Temmuz-Aralık1997), 105-130.
• Kirchner, Irene K. F., “Are Cryptocurrencies ḥalāl? On the Sharia-Compliancy of Blockchain-Based Fintech”, Islamic Law and Society, 28/1-2 (2020) 1-37,
• Korkut, Cem, İslâm iktisadında Sermaye, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2021.
• Korkut, Cem, “İslâm İktisadında Para ve Para Politikası Uygulamaları”, İslâm İktisadında Para, Bakırdan Dijitale I 1-27.
• Kurtubî’, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh. el-Câmiʿ li-aḥkâmi’l-Ḳurʾân. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 2006/1427.
• Makrîzî, Ebû Muhammed (Ebü’l-Abbâs) Takıyyüddîn Ahmed b. Alî b. Abdilkādir b. Muhammed, “el-Nukud el-kadime ve’l-İslâmiye”, çev. İbrahim Artuk, Türk Tarih Kurumu Belleten, 17/67 (Temmuz 1953), 367-391.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. Teshîlü’n-naẓar ve taʿcîlü’ẓ-ẓafer. Beyrut: Dârü'l en-Nahza el-Garbiyye, 1998 .
• Kahf, Monzer, “Fatawa Money, Currencıes, Gold, Sarf 2000-2021” erişim: 20 Nisan 2022, http:// monzer. kahf. com/ fatawa/ FATAWA_CURRENCIES_GOLD_COMMODITIES.pdf.
• Hanif, Muhammad ,“Developing a fair currency system”, ISRA International Journal of Islamic Finance, 12/3, (2020) 325-345.
• Muhammed b. Hasan Şeybânî, bû Abdillâh Muhammed b. el-Hasen b. Ferkad. el-Aṣl. nşr. Mehmet Boynukalın, Beyrut: Daru İbn Hazm, 2012/1433.
• Murat Fidan – Serkan Dilek, “Dünden Bugüne Paranın Tarihi ve Türkiye’de Kağıt Paranın Kullanımı”, Sosyal Bilimler Dergisi, 9/18 (Aralık 2019 ), 141-162.
• Müfti Faraz Adam - Müfti Abdul Kadir Barkatulla, “Currency in Islamic law a Shari’ah Analysis of Bitcoin” , Fıntech in Islamıc Fınance Theory and Practice, ed. Umar A. Oseni - S. Nazim Ali, London: Routledge Taylor & Francis Group, 2019, 120-131.
• Neccâr, Abdülhadi Ali. el-İslâm ve'l-iktisad. Safât: el-Meclisü’l-Vatani li’s-Sekafe ve’l-Fünun ve’l-Adab, 1983.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî, el-Mecmûʿ şerḥu’l-Müheẕẕeb, Cidde: Mektebetü’l-İrşad, ts..
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî, Ravżatü’ṭ-ṭâlibîn ve ʿumdetü’l-müttaḳīn, Rıyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 2003/1423.
• Onur, Mehmet, “Sanal (Kripto) Para Birimlerinin İslâm Hukuku Açısından Değerlendirilmesi” Türkiye İlahiyat Araştırmaları Dergisi, 5/2 (Aralık 2019), 289-310.
• Oziev, Gapur - Yandiev, Magomet, “Cryptocurrency from Shari’ah perspective”, SSRN Electronic Journal, https://www. researchgate.net/ publication/ 322849429_Cryptocurrency_from_Shariiah_Perspective, s.9
• Özdemir, Mücahid – Orhan, Zeynep Hafsa - Burgazoğlu, Hüseyin, “ İslâm İktisad Perspektifinden Kripto Paralar: Tartışmalar ve Sunduğu Fırsatlar”, İslâm İktisadında Para, ed.Taha Eğri - Zeynep Hafsa Orhan, Ankara: İktisad Yayınları, 2020), 301-338.
• Özden, Fatih. Fıkhî Açıdan Kripto Para Sistemi-Bitcoin Örneği- .Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2019.
• Özsoy, İsmail, “Faiz”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Ankara: TDV Yayınları, 1995, 110-126.
• Pamuk, Şevket. Osmanlı imparatorluğunda Paranın Tarihi. 2. Bask, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1994.
• Rafii, Raha “ Fatwās on Cryptocurrency: Egypt’s Dār al-Iftā” erişim: 25 Nisan 2022, https://islamiclaw.blog/2022/05/05/fatwas-on-cryptocurrency-egypts-dar-al-ifta%ca%be/
• Ruhaybânî, Mustafa b. Sa'd b. Abdeh es-Suyûtî, Metâlibu uli'n-nuhâ fî şerhi Gâyeti'l-müntehâ, (Dimeşk:Kütübi'l-İslâmiyye, ts.) 3/185
• Sahnûn, Ebû Saîd Abdüsselâm b. Saîd b. Habîb et-Tenûhî, el-Müdevvenetü’l-Kübrâ, Beyrut, Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1994/1415.
• Sebhânî, Abdülcebbâr, “en-Nukûdü’l-İslâmiyye kemâ yenbeğî en tekûn”, Mecelletü’lİktisâdi’l-İslâmî, 10 (1998), 3-38.
• Senami, Ömer b. Muhammed, Nisabü'l-ihtisab, thk. Merizen Saîd Merizen Asiri, Mekke: Mektebetu Talibi'l-Câmii, 1406/1986.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed, el-Mebsût, Beyrut: Dârü'l-Ma'rife, ts.
• Shaban , Furkan, “İslâm Hukukuna Göre Kripto Paralar: Bitcoin Örneği”, İslâmî Finans ve Finansal Teknolojiler (Fintech) Blockzincir - Akıllı Sözleşmeler – Kripto
• Paralar- . ed. Murat Şimşek - Mahmut Samar, (Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Yayınları, 2020), 201-229.
• Shaban, Furkan. İslâm Hukukuna Göre Kripto Para Biriminin Para Olma Keyfiyeti: Bitcoin Örneği. Bursa Uludağ Üniversitesi, Bursa, 2019.
• Shariyah Review Bureau, “The Shariah factor in Cryptocurrencies and Tokens” Sharıah Advısor Lıcensed by The Central Bank of Bahraın, erişim: 01.Haziran.2022, https://afinanceorg.files. wordpress.com/2017/ 08/research-paper-on-bitcoin-mufti faraz -adam.pdf
• Şenel, Muhammet Mustafa. İslâm İktisadında Kripto Paraların Yeri. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi 2019.
• Tahâvî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. Selâme el-Ezdî el-Hacrî el-Mısrî. Şerḥu müşkili’l-âs̱âr. Beyrut: Müessesetü'r-Risâle, 1994/1415.
• Takıyyüddin İbn Teymiyye, Ahmed b. Abdilhalîm b. Mecdiddîn Abdisselâm el-Harrânî. Mecmûʿu fetâvâ. Medine: Vezaretü’ş-Şuuni’l-İslâmiyye ve’l-Evkaf ve’d-Da’ve ve’l-İrşad , 2004/1425.
• Tekin, Oğuz, “Sikke”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Ankara: TDV Yayınları, 2009, 37/179-184.
• Timur, Hıfzı “Paranın Hukuki Mahiyeti”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 14/1-2 (Eylül 1948), 231-247.
• Türkmani, Adnan Hâlid. es-Siyasetü'n-nakdiyye ve'l-masrafiyye fi'l-İslâm. Amman: Müessesetü'r-Risâle, 1988
• Uslu, Rıfat, “İslâm Hukukunda Para Birimleri”, İslâmî Araştırmalar Dergisi, 25/1 (Nisan 2014), 28-38.
• Yaz, Dursun Ali. Paranın yazılmamış Tarihi Antik Çağdan Geleceğe. İstanbul: Timaş Yay., 2020.
• Yazıcı, Abdurrahman, “Kripto Paralarla İlgili Fetvalar ve Fıkhi Hükmü”, İslâmî Finans ve Finansal Teknolojiler (Fintech) Blockzincir - Akıllı Sözleşmeler – Kripto Paralar- . ed. Murat Şimşek - Mahmut Samar, Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Yayınları, 2020, 247-265.
• Yıldız, Seraceddin, “İslâm Hukuku Açısından Kripto Paraların Fıkhi Hükmü ile İlgili Tartışmalar” , İslâmî Finans ve Finansal Teknolojiler (Fintech) Blockzincir - Akıllı Sözleşmeler – Kripto Paralar- . ed. Murat Şimşek - Mahmut Samar, Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Yayınları, 2020, 233-243.
• Yurtseven, Muhammed, “Bilgi Teknolojisine Dayalı Finansal Ürünlerin İslâmî Finans İlkeleri Bağlamında Değerlendirilmesi: Kripto Para ve Blokzincir Örneği”, İslâmî Finans ve Finansal Teknolojiler (Fintech) Blokzincir-Akıllı Sözleşmeler-Kripto Paralar, Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Yayınları, 2020, 145-174.
• Yusuf Erdem Gezgin, “Fıkhî Açıdan Altının Para veya Metâ‘ Olma Niteliği”, Uluslararası İslâm Ekonomisi ve Finansı Araştırmaları Dergisi, 6/2, (Temmuz 2020) 156-179.
• Zambaur, E.V., “Dinar”, İslâm Ansiklopedisi, Eskişehir: MEB,1997, 3/591.
• Zebîdî, Ebü’l-Abbâs Zeynüddîn (Şihâbüddîn) Ahmed b. Ahmed b. Abdillatîf eş-Şercî. et-Tecrîdü’ṣ-ṣarîḥ li-eḥâdîs̱i’l-Câmiʿi’ṣ-ṣaḥîḥ. Mütercimi ve Şârihi, Şerh, Kamil Miras, 4.baskı, Ankara: Başkanlık Basımevi, 1978.
• Zebîdî, Ebü’l-Feyz Muhammed el-Murtazâ b. Muhammed b. Muhammed b. Abdirrezzâk el-Bilgrâmî el-Hüseynî, Tâcü’l-ʿarûs min cevâhiri’l-Ḳāmûs, “Râce”, thk. Mustafa Hicazi, (Kuveyt: Matbaatu Hükümeti'l-Kuveyt,1969/1389), 5/600.
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh et-Türkî el-Mısrî el-Minhâcî. Ḫabâya’z-zevâyâ. thk. Abdulkadir Abdullah el-Ânî, Kuveyt: Vizaretü'l-Evkaf ve'ş-Şuuni’l-İslâmiyye, 1986/1406.
• Zeylaî, Ebû Muhammed Fahruddîn Osmân b. Alî b. Mihcen b. Yûnus es-Sûfî el-Bâriî. Tebyînü’l-ḥaḳāʾiḳ fî şerhi Kenzi’d-deḳāʾiḳ. Bulak: el-Matbaatü'l-Kübra'l-Emiriyye, 1314.
• Ziyaad Mahomed - Shamsher Mohamad “Crypto Mania: The Sahriah Verdicts”, erişim: 15 Nisan 2022, https://inceif.org/archive/wp-content/uploads/2018/04/Crypto-Mania-The-Shariah-Verdicts.pdf.
• Zühaylî, Vehbe. el-Muamelatü’l-maliyyeti’l-muasıra. Dımaşk: Darü’l-Fikr, 2016/1437.