The Effects of Persianization Policies of Reza Shah Pahlavi Period on South Azerbaijan

Year 2025, Volume: 35 Issue: 1, 175 - 185, 24.01.2025

Celal Aslan

https://doi.org/10.18069/firatsbed.1550414

Abstract

Turks are one of the nations that have existed in Iranian lands throughout history. They have contributed to the shaping of Iranian history and culture by establishing many states and dynasties in this geography. However, with the end of the Qajar Dynasty of Turkish origin in the country and the coming to power of the Pahlavi Dynasty consisting of Persians, the Turks in Iran have faced a serious assimilation policy. So much so that the Persianisation policies of the Reza Shah Pahlavi period caused the South Azerbaijani Turks living under the rule of Iran to experience serious pressures in areas such as language, education, culture and economy. In this study, the effects of the Persianisation policies of the Reza Shah Pahlavi period on the South Azerbaijani Turks in these areas will be discussed. Again, the attitudes and reactions of the South Azerbaijani Turks against these discriminatory practices will be analysed. Although there are various academic studies on South Azerbaijan Turks, the lack of a detailed study on the effects of the Reza Shah Pahlavi era Persianisation policies on South Azerbaijan Turks has been the main purpose of preparing this article. During the study, academic studies on Iranian Turks and South Azerbaijan were reviewed and utilised.

Keywords

Iranian Turks, South Azerbaijan, South Azerbaijan Turks, Reza Shah Pahlavi, Persianization Policies

Rıza Şah Pehlevi Dönemi Farslaştırma Politikalarının Güney Azerbaycan’a Etkileri

Abstract

Türkler, tarih boyunca İran topraklarında önemli bir varlık göstermiştir. Bu coğrafyada birçok devlet ve hanedanlık kurarak İran tarihinin ve kültürünün şekillenmesine katkıda bulunmuşlardır. Ancak ülkede Türk kökenli Kaçar Hanedanlığının son bulması ve yerine Farslardan müteşekkil Pehlevi Hanedanlığının iktidara gelmesiyle birlikte, İran'daki Türkler ciddi bir asimilasyon politikasıyla karşılaşmışlardır. Öyle ki Rıza Şah Pehlevi döneminin Farslaştırma politikaları, İran hâkimiyetinde yaşayan Güney Azerbaycan Türklerinin dil, eğitim, kültür ve ekonomi gibi alanlarda ciddi baskılar yaşamasına neden olmuştur.
Bu çalışmada Rıza Şah Pehlevi dönemi Farslaştırma politikalarının söz konusu alanlarda Güney Azerbaycan Türkleri üzerindeki etkileri ele alınacaktır. Yine Güney Azerbaycan Türklerinin bu ayrımcı uygulamalara karşı geliştirdikleri tutumları ve tepkileri incelenecektir. Güney Azerbaycan Türkleri üzerine çeşitli akademik çalışmalar bulunsa da Rıza Şah Pehlevi dönemi Farslaştırma politikalarının Güney Azerbaycan Türkleri üzerindeki etkileri ile ilgili detaylı bir çalışmanın yapılmaması makaleyi hazırlamamızın temel amacını olmuştur. Çalışma esnasında İran Türkleri ve Güney Azerbaycan üzerine yapılan akademik çalışmalar taranmış ve bu çalışmalardan yararlanılmıştır.

Keywords

İran Türkleri, Güney Azerbaycan, Güney Azerbaycan Türkleri, Rıza Şah Pehlevi, Farslaştırma Politikaları

References

• Asghari, K. (2022). İran’da Güney Azerbaycan millî hareketi meselesi ve İran-Azerbaycan ilişkilerine etkisi. (Yayımlanmamış doktora tezi). Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Abrahamian, E. (2011). Modern İran tarihi. Çeviri. Dilek Şendil, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Alizada, N. (2021). İran'ın ulus-devlet inşa sürecindeki kimlik politikası: Güney Azerbaycan uygulamalı örneği. (Yayımlanmamış doktora tezi). Hacı Bayram Veli Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Ankara.
• Amanat, A. (2022). Modern İran tarihi. Çeviri. Saner Sarı, Doruk Yayınları.
• Abdullayeva, E. T. (2023). XX əsr Cənubi Azərbaycan poeziyasında milli kimlik mübarizəsinin bədii əksi. (Fəlsəfə doktoru dissertasiyası). Azərbaycan Respublikası.
• Attar, A. (2006). İran’ın etnik yapısı (yakın dönem ve günümüzde). Divan Yayıncılık.
• Ələkbərov, F. (2021). Azərbaycan Türk fəlsəfi və ictimai fikir tarixi (XIX-XX əsrlər). Elm və Təhsil.
• Boz, H. (2014). Bağımsızlık sonrası Azerbaycan-İran ilişkilerinde işbirliği ve çatışma alanları (1991-2013). (Yüksek lisans tezi). Atılım Üniversitesi.
• Celep, Z. N. (2021). Rızâ Şah Pehlevî döneminde İran’da Türk toplulukları. (Yayımlanmamış doktora tezi). Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Çelik, O. (2018). İran’da Türk etnik yapısı ve İran’da Türk milliyetçiliği hareketleri. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü . Antalya.
• Demir, G. (2019). Güney Azerbaycan’da bağımsızlık hareketleri: Güney Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti örneği (1945-1946). (Yüksek lisans tezi). Trakya Üniversitesi.
• Erol, O. (2007). İran iç politikasında Azerbaycan Türkleri (1906–2006). (Yüksek lisans tezi). Kocaeli Üniversitesi.
• Farhadov, A (2023). Azərbaycan Qəzetində (1947-1949) Milli Publisistika və Maarifçiliyə Baxış. BENGİ Dünya Yörük-Türkmen Araştırmaları Dergisi. 2023 (2), 131-149.https://doi.org/10.58646/bengi.1262395
• Genç, A. S. (2021). Güney Azerbaycan millî hükümeti. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Aksaray Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aksaray.
• Gökdağ, B. A. (2015). Jeopolitik açıdan İran Türklüğüne bir bakış. Düşünce Dünyasında Türkiz Siyaset ve Kültür Dergisi, 6(36), 9-32.
• Gökdağ, B. A., & Heyet, R. (2004). İran Türklerinde kimlik meselesi. Bilig/Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 30, 51-82.
• Ghouchi, A. (2024). Güney Azerbaycan Türklerinin kimlik mücadelesi: 20. yüzyıl İran’ında asimilasyon siyasetine karşı milliyetçilik hareketleri. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Karabük Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Karabük.
• Hasanlı, C. (1998). Güney Azerbaycan: Tahran-Bakü-Moskova arasında (1939-1945). Bakı: Bakı, "Diplomat" nəşriyyatı.
• Hasanlı, C. (2005). Soğuk Savaş’ın ilk çatışması İran Azerbaycanı. Çeviri. Ekber N. Necef, Bağlam Yayıncılık.
• Haciyeva, Y.( 2019). 1941-1946-cı illərdə Cənubi Azərbaycanda xalqın milli özünüdərk prosesinin yüksəlişi və Azərbaycan dilinin mövqeyi. https://gadtb.com/yegan%C9%99-haciyeva-1941-1946-ci-ill%C9%99rd%C9%99-c%C9%99nubi-az%C9%99rbaycanda-xalqin-milli-ozunud%C9%99rk-prosesinin-yuks%C9%99lisi-v%C9%99-az%C9%99rbaycan-dilinin-movqeyi/(Erişim tarihi: 31.08.2024)
• Kafkasyalı, A. (2011). İran coğrafyasında Türkler. İstanbul: Bilgeoğuz Yayınları.
• Kalafat, Y. ve Kəskin, A. (2010). Güney Azərbaycan: Tarixi, siyasi və kulturoloji müstəvidə. Bakı, Azərnəşr.
• Kurtuluş, R. (2008). Rızâ Şah Pehlevî. TDV İslam Ansiklopedisi (c. 53, s. 67).
• Mahdian, A. (2010). İran’ın bölgesel politikaları çerçevesinde Güney Azerbaycan’ın sosyoekonomik yapısı (Yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi.
• Malikahmadov, A. (2023). İran’da yaşayan Türklerin özgürlük mücadelesi ve Azerbaycan-İran ilişkilerine etkileri. (Yayımlanmamış doktora tezi). Bursa Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
• Metin, B. (2012). Türk-İran ilişkilerinde Güney Azerbaycan meselesi (1918-1938). Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 16(2), 157-187.
• Mehdîyev, A. (2019). Azerbaycan-İran ilişkilerinde stratejik kültürün rolü. (Yayımlanmamış Yüksek lisans tezi). Sakarya Üniversitesi, Ortadoğu Enstitüsü, Sakarya.
• Niayeş, Ü. (2022). İran tarih öğretiminde Türk algısı (20. yüzyıl). https://www.ttk.gov.tr/wp-content/uploads/2022/01/10.37879-9789751749994.2022.31.pdf (Erişim tarihi: 27.08. 2024)
• Özdemir, S. (2020). Güney Azerbaycan meselesi: Tarihi ve kültürel boyutu. Tarih ve Günce, 7, 359-386.
• Özşahin, M. (2007). Güney Azerbaycan’da bağımsızlık hareketleri ve Güney Azerbaycan’ın Türk dünyası için önemi. (Yüksek lisans tezi). Gebze Teknik Üniversitesi.
• Rahmanifar, M. (2023). Güney Azerbaycan millî hükümeti’nin toplumsal kökleri (1945-1946). (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi).Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. .
• Semercioğlu, M. (2017). Osmanlı-Türk basınında İran Meşrutiyet Devrimi. (Yüksek lisans tezi). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi.
• Sümer, F. (2001). Kaçarlar. TDV İslam Ansiklopedisi (c. 24, ss. 51-53).
• Saray, M. (2010). Kuzey ve Güney Azerbaycan Türklerinin tarihi. Bakü: Azerbaycan Milli İlimler Akademisi Tarih Enstitüsü Yayınları.
• Tutak, E. (2014). Bağımsızlık sonrası Azerbaycan’ın yeniden yapılanması ve bu süreçte Türkiye ile ilişkileri. (Yüksek lisans tezi). Karadeniz Teknik Üniversitesi.
• Topaloğlu, Ö. (1996). Çağdaş İran tarihi (1914-1945). (Yüksek lisans tezi). Fırat Üniversitesi.
• Tekdoğan, M. (2021). İran propagandası: Devrim öncesi ve sonrası Güney Azerbaycan politikalar. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Taş, G. (2014). İran’ın ulusal bütünlüğü ve Güney Azerbaycan sorunu. (Yüksek lisans tezi). Beykent Üniversitesi.
• Ünal, S. (2019). Azerbaycan Milli Hükümeti 1945-1946. TTK Yayınları.
• Yurdakurban, İ. (2024). Meşrutiyetten devrime Güney Azerbaycan bağımsızlık hareketleri (1906-1979). (Yayımlanmamış doktora tezi). Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Yılmaz, C. (2017). İran’da yaşayan Azerbaycan Türkleri ve Azerbaycan-İran ilişkilerine etkileri. (Yüksek lisans tezi). İstanbul Üniversitesi
• Yeşilot, O. (2010). Türkmençay Antlaşması ve sonuçları. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 14(36), 187-199.