DELİ DUMRUL’UN ÖLÜM KARŞISINDAKİ TUTUMUNUN ARKAİK NEDENLERİ

Yıl 2024, , 1248 - 1259, 27.12.2024

İbrahim Özkan

https://doi.org/10.55666/folklor.1498354

Öz

Dede Korkut hikayeleri her okunuşta üzerinde yeni düşünceleri, yeni görüşleri ortaya koyan anlatmalardır. Her anlatma kendi bütünlüğü içinde farklı özellikler gösterir. Deli Dumrul anlatması da anlatmalar içinde en dikkat çekici bir anlatmadır. Anlatma, insanın insan dışı bir varlıkla mücadelesi gibi görünse de daha derin anlamlara sahiptir. Ölüm olgusu etrafında gelişen anlatma bir anlamda Deli Dumrul’un inisiyasyonu ile son bulur. Deli Dumrul, Azrail ve ölüm üçgeninde gelişen anlatma sonunda Deli Dumrul, ölümün kaçınılmazlığı ile yüzleşir. Deli Dumrul yabancısı olduğu ölüm meleği Azrail’i tanımak zorunda kalır. Deli Dumrul, anlatma boyunca Azrail vasıtasıyla gerçekleşen ölümün gizemini anlamaya ve bu ölümü anlamlandırmaya çalışır. Anlam dünyasında ölüm meleği Azrail’in yer almaması ölümü anlamlandırmada Deli Dumrul için bir gizemdir. Deli Dumrul’un anlam dünyasında Azrail, ölümün ilk nedeni değildir. Anlam dünyası geçmişte kalan Deli Dumrul geçmişin anlam dünyasına göre yaşamaktadır. Bu anlam dünyasında ölümün ilk nedeni Tanrı ya da ‘aldacı’dır. Ölümün Tanrı ya da ‘aldacı’dan geldiğine inanan Deli Dumrul için Azrail yabancı bir kavramdır. Mitik dönemin mantığı ile düşünen Deli Dumrul, Azrail vasıtası ile obada ölen gencin ölümüne bir anlam verememektedir. Deli Dumrul’un Azrail ile mücadelesi ve Azrail ile konuşması da anlatmanın bir başka yönünü ortaya koymaktadır. Böyle bir durumun gündelik hayatta bir karşılığı yoktur. Ancak bu durum anlatmanın kurgusuna uygundur. Deli Dumrul’un Azrail ile karşılaşması ve söyleşmesi Deli Dumrul’u geçmişten alıp şimdiye getirecektir. Yeni dönemin ya da çağın ürettiği başat etkenlere yabancı olan Deli Dumrul, şimdinin gerçeği ile yüzleşecek ve canına karşılık can arayacaktır. Anne ve babasının vermediği canı ise eşi verecektir. Azrail vasıtasıyla ölüme yeni bir anlam yükleyen Deli Dumrul ölümü kabullenir ve ölümü içselleştirir. Deli Dumrul’un yaşadığı bu süreç Deli Dumrul’u mitik temelli düşünceden şimdiye getirir. Böylece eskinin ölümü anlamlandırması yerini şimdinin ölümü anlamlandırmasına bırakır. Şimdiye gelen Deli Dumrul böylece zihinsel dönüşümünü tamamlar. Deli Dumrul, ölümü bireysel olarak kendi varlığında tecrübe edilmesi gerektiğini anlamıştır.

Anahtar Kelimeler

Dede Korkut, Deli Dumrul, Azrail, Ölüm, Mitik Düşünce.

Kaynakça

• ABDULLA, K. (2012). Mitten Yazıya veya Gizli Dede Korkut.( Akt. ALİ Duymaz), İstanbul: Ötüken Yayınları.
• ALTUĞ, T. (2008). Dile Gelen Felsefe. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• ASSMAN, J. (2001). Kültürel Bellek. (Çev.: Alaeddin Şenel), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• BAUMAN, Z. (2018). Ölümlülük, Ölümsüzlük ve Diğer Hayat Stratejileri. (Çev.: Nurgül Demirdöven), İstanbul:Ayrıntı Yayınları.
• BIÇAK A. (2013). Felsefe Öncesi Düşünüş. İstanbul Üniversitesi Açık ve Uzaktan Eğitim Fakültesi e-kitap.
• BORATAV, P.N. (1982). Folklor ve Edebiyat C. 2, İstanbul: Adam Yayınları.
• CASSİRER, E. (1980). İnsan Üstüne Bir Deneme. (Çev.: Necla Arat), İstanbul: Remzi Kitabevi Yayınları.
• CASSİRER, E. (2016). Sembolik Formlar Felsefesi-II Mitik Düşünme. (Çev.: Milay Köktürk), Ankara: Hece Yayınları.
• CEVİZCİ, A. (2013). Paradigma Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayıncılık.
• CEVİZCİ, A. (2011). Felsefe Tarihi. İstanbul: Say Yayınları.
• CONNERTON, P. (1999). Toplumlar Nasıl Anımsar?. (Çev.: Alaeddin Şenel), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• DURALI, Ş. T. (2007). Gılgamış Destanı. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• ELİADE, M. (1994). Ebedi Dönüş Mitosu. (Çev.: Ümit Altuğ), İstanbul: İmge Kitabevi.
• ELİADE, M. (2001). Mitlerin Özellikleri. (Çev.: Sema Rifat), İstanbul: Om Kuram Yayınları.
• FRAZER, G. (2014). İnsan, Tanrı ve Ölümsüzlük. (Çev.: Onur Aydın), İstanbul: Altın Bilek Yayınları.
• GENÇ, İ. vd. (2014). Dede Korkut Kitabı Han’ım Hey. Ankara: Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği Yayını.
• HACIYEV, T. (1999). Dede Qorqud: Dilimiz, Düşüncemiz. Bakü: Yeni Neşrler Evi, Elm Neşriyyatı.
• HARVA, U. (2015). Altay Panteonu. (Çev.: Ömer Suveren), İstanbul: Doğukütüphanesi Yayınları.
• LEVI-STRAUSS, C. (1983). Din ve Büyü. (Der. ve Çev.: Ahmet Güngören), İstanbul: Yol Yayınları.
• RADLOFF, W. (2008). Türklük ve Şamanlık. (Çev.: A. Temir, T. Andaç, N. Uğurlu), İstanbul: Örgün Yayınevi.
• ROUX, J.P. (1999). Altay Türklerinde Ölüm. (Çev.: Aykut Kazancıgil), İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• ROUX, J.P. (2002). Türklerin ve Moğolların Eski Dini. (Çev.: Aykut Kazancıgil), İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• SAĞIR, A. (2017). Ölüm Sosyolojisi. Ankara: Phoenix Yayınları.
• SAYDAM, B. (2011). Deli Dumrul’un Bilinci. İstanbul: Metis Yayınları.
• Topaloğlu, B. (1992). “Basar Maddesi”. İslam Ansiklopedisi. C. 5, 102-103, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayını.
• TOPALOĞLU, B. (2009). “Semi Maddesi”. İslam Ansiklopedisi. C. 36, 492, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayını.