TÜRK LEHÇELERİYLE YARATILMIŞ HALK BİLGİSİ ÜRÜNLERİNİN AKTARIMINDA YAŞANAN PROBLEMLER ÜZERİNE BİR İNCELEME

Yıl 2020, Cilt: 3 Sayı: 1, 81 - 98, 30.04.2020

Fatoş Yalçınkaya

Öz

Türkler tarih boyunca geniş coğrafyalara yayılmış, birçok devlet kurmuş, farklı din ve inançlara mensup olmuştur. Karşılaştıkları kültürlerle alış-verişte bulunmuş, onlardan etkilenmiş ve onları etkilemiştir. Hızla çoğalan ve yayılan Türk toplulukları zamanla coğrafi uzaklıklar, siyasi karmaşalar vb. sebeplerden birbirlerinden uzaklaşmıştır. Karşılaşmış oldukları yeni dillerin, dinlerin ve kültürlerin etkisiyle birbirine yabancılaşmışlardır. Siyasi, coğrafi ve tarihi sebeplerden doğan ayrılıklar ana dilden kopuşları hızlandırmıştır. Ortak bir ana dili konuşan topluluklar artık birer lehçe sahibi olmuşlardır. Mekânsal olarak yakın ya da iletişim içinde olan Türk topluluklarının lehçeleri birbirine yakın kalmıştır. Ama uzak olan, baskın kültürlerin etkisi altında kalan lehçeler arasındaki fark ise artmıştır. Türk topluluklarının yaratmış oldukları halk bilgisi ürünleri de bu farklılıklardan etkilenmiştir. Türk dünyasında kültürel birliği sağlamak için birçok bilimsel çalışma yapılmaktadır. Bu çalışmalar yapılırken birçok sorunla karşılaşılmaktadır. Çalışmaların yeterli sayıda olmaması, sözlüklerin az, kaynaklara ulaşımın zor oluşu, üniversiteler arası iletişimin azlığı vb. durumlar sorunların asıl sebepleridir.
Son yıllarda Türkiye’de Türk dünyası topluluklarıyla ilgili çalışmaların arttığı görülmektedir. Üniversitelerde özellikle Türkoloji, Türk Dili ve Lehçeleri, Türk Halk Bilimi vb. bölümlerde çalışmalar artmıştır. Halk Bilimi bölümlerinde Türk lehçeleriyle yaratılmış birçok halk bilgisi ürünü Türkiye Türkçesine aktarılıp Türkiye’de yapılan çalışmalara göre incelenip analiz edilmektedir.
Bu çalışmada “Lehçeler arası aktarım yapan araştırmacının sınır ve sorumlulukları ne olmalıdır?” sorunu üzerinde durulacaktır. “Aktarıcının sınırları ne olmalı, aktarıcı metni aktarırken metne ne kadar müdahale edebilir, aktarıcı yeni bir yaratıcı mıdır?” vb. sorulara cevap aranacak, aktarıcının karşılaştığı sorunlar ve çözümler üzerinde durulacaktır. Bütün bu sorulara ise halk bilgisi ürünlerinden hareketle cevap aranacaktır.

Anahtar Kelimeler

Türk, lehçe, halk bigisi ürünü, aktaran, aktarım

Kaynakça

• Aḳ Boz Ayġir. Yėril Tėşim Yėril. Uyġur Ḫelḳ Çöçekleri (2006). Pilanliġuçilar: Abdurahim Ebey; Eḫmet Emin. Urumçi. Şincan Ḫelḳ Neşriyati, 225- 263. ALPTEKİN, E. (1978). Uygur Türkleri. İstanbul: Boğaziçi Yayınları. ATA, A. ve TULUM, M. M. (2013). Uygur Türkçesi. 2. Baskı. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi. ATSIZ GÖKDAĞ, B. (1997). “Türk Dünyasında İletişim Dili” Yeni Türkiye Dergisi, S. 15, 216-220. Bu Ḳiz Kimge Teeluḳ. Buḳa Mozaylaptu. Uyġur Ḫelḳ Çöçekleri (2006). Pilanliġuçilar: Abdurahim Ebay; Eḫmet Emin. Urumçi. Şincan Ḫelḳ Neşriyati, 111-116. BURAN, A. ve ALKAYA, E. (2013). Çağdaş Türk Lehçeleri. 9. Baskı. Akçağ Yayınları. ÇERİBAŞ, M. (2011). “Kırgız Sözlü Edebiyatında ‘Akıynek’ Türü ile Türk Sözlü Edebiyatındaki Maniler Üzerine”. Kırgızistan: Akademik Bakış Dergisi, S. 27, 1-19. ÇINAR, G. K. (2011). “İki Büyük Türk Hakanı Şah İsmail ve Şeybani Han Arasındaki Söz Düellosu”. History Studies, S. 3/2, 75-87. EKİCİ, M. (2004). Türk Dünyası Köroğlu (İlk Kol). Akçağ Yayınları. ERCİLASUN, A. B. (2015). Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi. 15. Baskı. Akçağ Yayınları. Éyiḳ İslan. Hüvey Batur. Uyġur Ḫelḳ Çöçekleri (2006). Pilanliġuçilar: Abdurahim Ebey; Eḫmet Emin. Urumçi. Şincan Ḫelḳ Neşriyati, 127- 136. GÖMEÇ, S. (2015). Uygur Türkleri Tarihi ve Kültürü. 2. Baskı. Ankara: Akçağ Yayınları. GÜNAY, U. T. (2007). Türlerin Tarihi. -Geçmişten Geleceğe-. 2. Baskı. Ankara: Akçağ Yayınları. İNAYET, A. (2010). “Bir Medeniyet Havzası Olarak Doğu Türkistan” Hür Doğu Türkistan Sempozyumu. İHH Yardım Vakfı,13-26. KAŞGARLI, S. M. (2004). Çağdaş Uygur Türklerinin Edebiyatı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. KAYMAZ, Z. (2006). “Türk Dünyası ve Ortak İletişim Dili Sorunu.” Türkçenin Çağdaş Sorunları. Ed. Gürer Gülsevin; Erdoğan Boz. 2. Baskı. Ankara: Gazi Kitabevi, 223-236. Melike Aytilla Bilen Şehzade Reveydulla. Kiliç Batur. Uyġur Ḫelḳ Çöçekleri (2006). Pilanliġuçilar: Abdurahim Ebey; Eḫmet Emin. Urumçi. Şincan Ḫelḳ Neşriyati, 217- 254. Melike Maral Hékayesi. Ecdiha Yiğit. Uyġur Ḫelḳ Çöçekleri (2006). Pilanliġuçilar: Abdurahim Ebey; Eḫmet Emin. Urumçi. Şincan Ḫelḳ Neşriyati, 52- 90. NASKALİ, E. G. (1997). “Türk Dünyası ve Ortak Dil” Yeni Türkiye Dergisi. S. 15, 196-198. TEMİZKAN, M. ve SOLMAZ, E. ( 2018). “Anadolu ve Özbek Sahası Ninnilerinin Yapı-Şekil, Konu-İçerik ve İşlevi Bağlamında Karşılaştırması Üzerine Bir Deneme” Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, Bahar, S. 45, ss. 239-254. TOGAN, Z V. (1981). Bugünkü Türkili (Türkistan) ve Yakın Tarihi. I. Cilt. 2. Baskı. İstanbul: Enderun Yayınları. YALÇINKAYA, F. (2018) Uygur Sihir Masallarının Tip ve Motif Yapısı Bakımından İncelenmesi. Yayımlanmamış Doktora Tezi. İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. YASİN, Y. (2011). “Uygur Yazısının Tarihî Dönemleri ve Yayıldığı Bölgelere Bir Bakış.” Dil Araştırmaları, Güz, 91-103.