TÜRKLERİN ANİMİSTİK İNANÇ SİSTEMİNDE İNSAN KEMİĞİ ve KANININ YERİ

Yıl 2021, Cilt: 4 Sayı: 2, 302 - 320, 28.08.2021

Tuğba Aydoğan , Ahmet Tacetdin Hallaç

Öz

Zaman içerisinde ölüm olgusuyla yüzleşen insanoğlu, yaşamı sağlayan unsurlar üzerinde düşünmeye başlamıştır. Neyin olmaması durumunun ölümü meydana getirdiğini düşünen insan, madde ve ruh dikotomisinin temellerini atar. Genel geçer kanıya göre, ruhu giden varlık canlılığını kaybeder ve maddeye dönüşür. Fakat Animistik görüş, bu kanıya tamamen zıt bir görüş ortaya atmaktadır. Görüşe göre; “ruh, tin, öz, sün, nefes, can” gibi çeşitli şekillerde adlandırılan bu “şey”, istisnasız her türlü varlıkta bulunur, ölmez ya da yok olmaz ya varlığını devam ettirir ya da mekân değiştirir. Kısaca “maddenin de ruhu vardır” der.
Kadim topluluklardan biri olan Türkler, tarih boyunca birçok din ve inanç sistemini benimsemiş, etkisi altında kalmış veya bunları kabul etmişlerdir. Bu inanç sistemleri içerisinde oldukça önemli bir yere sahip olan Animizm, canlı ya da cansız, evrendeki tüm varlıkların, her şeyin ruh sahibi olduğuna inanılması olarak özetlenebilir. Birçok dinin ilkel formunda görülen bu inanç sisteminde; ruhun sadece insanlara özgü olmadığına, hayvanların, bitkilerin doğa unsurlarının hatta cansız nesnelerin bile can taşıdığına inanılır. Tabiat kültlerinin (ağaç, dağ, su, mağara vs.) temelinde de bu inanç yatmaktadır.
Doğa ve cansız nesneler üzerinde dahi bu kadar etkili bir inanış yaratmış olan bu düşünce sistemi, insan, ruh ve hatta geçmiş, gelecek dâhil olmak üzere varlığın tüm safhalarıyla bağlantısı ile ilgili birçok inanış ortaya çıkarmıştır. Ruhun, insan bedenindeki bazı bölümlerle yakından bir ilişki içerisinde olduğuna ve bu bölümlerde ikamet ettiğine inanılmaktadır. Türkler ise, insan bedenindeki ruhun ve buna bağlı olarak madde ötesi pek çok hususiyetin kemik ve kanda olduğuna inanmıştır. Böylece kadim dönemlerden tarihin bilinen dönemlerine ve oradan da günümüze kadar merkezinde kan ve kemik olan inançlar ve bu inançlara bağlı olarak bazı uygulamalar ortaya çıkmıştır. İnancın kutsi hassasiyetinin insandan türemiş olduğu gerçeği, Türk milletinin mensup olduğu her dinde etkisini doğrudan veya dolaylı olarak ortaya çıkmıştır.
Bu çalışmada, eski Altay Türk topluluklarından günümüze kadar olan ruh inancının, Animistik inanç sistemi bağlamında değerlendirmesine yer verilecektir. Özellikle ruhun kemik ve kanda bulunduğu inancına sebep olan unsurlar ve bu inancın geçmişten günümüze hangi uygulamalara sebep olduğu açıklanmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Animizm, kemik, kan, ruh, madde

Teşekkür

Emeği geçen herkese teşekkürlerimi sunuyorum.

Kaynakça

• ADAIR, J. (1775). The History of the American Indians. London: Edward and Charles Dilly.
• ARMSTRONG, E. A. (1944). The Symbolism of the Swan and the Goose. Folklore, 55(2), 54-58.
• ARSLAN, M. (2014). Eski Türk Devlet Anlayışı ve Kutadgu - Bilig. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1(1), 100-111.
• BARING-GOULD, S. (1868). Curious Myths of The Middle Ages (Cilt 2). London: Rivingtons.
• BAUER, S. W. (2013). Antik Dünya "İlk Kayıtlardan Roma'nın Dağılmasına". (M. Moralı, Çev.) İstanbul: Alfa Yayınları.
• BAYAT, F. (2006). Ana Hatlarıyla Türk Şamanlığı. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• BEER, E. S. (1950). The earliest Fellows of the Royal Society. Notes Rec. R. Soc. Lond, 7(2), 172-192.
• BEYDİLİ, C. (2003). Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük. Ankara: Yurt Kitap Yayın.
• BIRRELL, A. (1999). Chinese Mythology: An Introduction. Baltimore, Maryland: The Johns Hopkins University Press.
• BOTHEZAT, G. d. (1936). Back to Newton: A Challenge to Einstein's Theory of Relativity. G. E. Stechert.
• BRINTON, D. G. (1886). The Iconographic Encyclopaedia of the Arts and Sciences (Cilt 1). (D. G. Brinton, Dü., & G. K. Gerland, Çev.) Philadelphia: Iconographic Publishing Company.
• BRINTON, D. G. (1890). Folk-Lore of the Bones. The Journal of American Folklore, 3(8), 17-22.
• BURKE, P. (1996). Yeniçağ Başında Avrupa Halk Kültürü. (G. Aksan, Çev.) Ankara: İmge Kitabevi.
• BYINGTON, C. (1915). A Dictionary of the Choctaw Language. (J. R. Swanton, & H. S. Halbert, Dü) Washington: U.S. Government Printing Office.
• CANER, F. (2017). Büyük Tufan Mitleri ve Atra-Hasis. Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 3(3), 17-26.
• CHERRY, J. L. (1992). Animism in Thought and Language. San Francisco: University of California at Berkeley.
• CICERO. (2012). Tanrıların Doğası. (Ç. Menzilcioğlu, Çev.) İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• ÇORUHLU, Y. (2002). Türk Mitolojisinin Anahatları. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• DIRR, A. (1915). Bozhestva Okhoty i Okhotnichij iazyk u Kavkaztsev. Sbornik Materialov Dlia Opisaniia Mestnostej i Plemen Kavkaza, 44(4), 1-16.
• DIRR, A. (1925). Der kaukasische Wild- und Jagdgott. Anthropos, 20(1-2), 139-147.
• ELIADE, M. (1999). Şamanizm - İlkel Esrime Teknikleri. (İ. Birkan, Çev.) Ankara: İmge Kitabevi.
• ELIADE, M. (2003). Dinler Tarihine Giriş. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• ERÖZ, M. (2013). Kürtlerin Menşei ve Türkmenlerin Kürtleşmesi. Sosyoloji Konferansları(28), 105-120.
• FRAZER, J. G. (2004). Altın Dal (Cilt 1). (M. H. Doğan, Çev.) İstanbul: Payel Yayınevi.
• GÖKALP, Z. (1991). Türk Uygarlığı Tarihi. (Y. Çotuksöken, Dü.) İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• GRAVES, R. (2010). Yunan Mitleri "Tanrılar, Kahramanlar, Söylenceler". (S. Köseoğlu, Dü., & U. Akpur, Çev.) İstanbul: Say Yayınları.
• HALLAÇ, A. T. (2017). Memorat Türü ve Adana Memoratları. Aksaray: Aksaray Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• HERODOTOS. (1973). Herodot Tarihi. (A. Erhat, Dü., & M. Ökmen, Çev.) İstanbul: Remzi Kitabevi.
• HESIODOS. (1977). Hesiodos Eseri ve Kaynakları. (A. Erhat, & S. Eyuboğlu, Çev.) Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• HİSTORY OF THE ROYAL SOCIETY. (Erişim: 25.03.2021). https://royalsociety.org/about-us/history
• İNAN, A. (1976). Eski Türk Dini Tarihi. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• İNAN, A. (1986). Tarihte ve Bugün Şamanizm (Materyaller ve Araştırmalar) (3 b.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• İNAN, A. (1992). Manas Destanı. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• İNAN, A. (1998). Eski Türklerde ve Folklorda "Ant". A. İnan içinde, Makaleler ve İncelemeler I. Cilt (s. 317-330). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• JAMES, L. (1994). The Rise and Fall of the British Empire. New York: St. Martin’s Griffin.
• JOK, K. M. (2010). Animism of the Nilotics and Discourses of Islamic Fundamentalism in Sudan. Leiden: Sidestone Press.
• KORPIOLA, M., & LAHTINEN, A. (2015). Cultures of Death and Dying in Medieval and Early Modern Europe: An Introduction. M. Korpiola, & A. Lahtinen (Dü) içinde, Cultures of Death and Dying in Medieval and Early Modern Europe (s. 1-31). Helsinki: Helsinki Collegium for Advanced Studies.
• KÖPRÜLÜ, M. F. (1983). Türk ve Moğol Sülalelerinde Hanedan Azasının İdamında Kan Dökme Memnuiyeti. M. F. Köprülü içinde, İslam ve Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları ve Vakıf Müessesesi (s. 71-79). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• KUPPER, A. (2005). The Reinvention of Primitive Society: Transformations of a Myth. London: Routledge.
• KÜÇÜKÜSTEL, S. (2020). Rengeyiği Türkleri: Dukhalar. İstanbul: Kolektif Kitap.
• LATHI, D. C. (2009). The Correlated History of Social Organization, Morality, and Religion. E. Voland, & W. Schiefenhövel (Dü) içinde, The Biological Evolution of Religious Mind and Behavior (s. 67-88). Berlin Heidelberg: Springer-Verlag.
• LEEMING, D. A. (2010). Creation Myths of the World An Encyclopedia. Santa Barbara: ABC-CLIO.
• LINCOLN, B. (1975). The Indo-European Myth of Creation. History of Religions, 17(2), 121-145.
• LOGAN, P. M. (2009). Victorian Fetishism: Intellectuals and Primitives. Albany: State University of New York Press.
• MARETT, R. R. (1900). Pre-Animistic Religion. Folklore, 11(2), 162-184.
• MOONEY, J. (1896). The Ghost-Dance Religion (Extract from the Fourteenth Annual Report of the Bureau of Ethnology). Washington: U.S. Government Printing Office.
• MORGAN, L. H. (1994). Eski Toplum Cilt:1. (Ü. Oskay, Çev.) İstanbul: Payel Yayınevi.
• MOXON, D. (2001). Human Relationships. Oxford: Heinemann.
• OCAK, A. Y. (2018). Alevî ve Bektaşî İnançlarının İslâm Öncesi Temelleri. İstanbul: İletişim Yayınları.
• OVID. (2000). Fasti. (A. J. Boyle, & R. D. Woodard, Çev.) London: Penguin Books.
• ÖRNEK, S. V. (1971). Anadolu Folklorunda Ölüm. Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları.
• ÖRNEK, S. V. (1995). 100 Soruda İlkellerde Din, Büyü, Sanat, Efsane. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• PEKER, S. (2006). Türk Ad Verme Geleneği Çerçevesinde Aksaray'dan Bir İsim: Şammaz. Prof. Dr. Saim Sakaoğlu'na Armağan (s. 634-658). içinde Konya: Kömen-Sota Yayınları.
• PIAGET, J. (1971). The Child’s Conception of the World. London: Routledge & Kegan Paul Ltd.
• PINTO, R. (2016). ‘All things are full of gods’: Souls and Gods in Thales. Ancient Philosophy, 36(2), 243-261.
• POTAPOV, L. P. (2012). Altay Şamanizmi. (M. Ergun, Çev.) Konya: Kömen Yayınları.
• PRAET, I. (2014). Animism and the Question of Life. New York & London: Routledge.
• RATNAPALAN, L. (2008). E. B. Tylor and the Problem of Primitive Culture. History and Anthropology, 19(2), 131-142.
• ROSE, J. (1993). The Case of Peter Pan: The Impossiblity of Children’s Fiction. Philadelphia: University of Pennsylvania Press.
• ROSENBERG, D. (1999). World Mythology: An Anthology of the Great Myths and Epics. Lincolnwood: NTC Publishing Group.
• ROSSANO, M. (2009). The African Interregnum: The “Where,” “When,” and “Why” of the Evolution of Religion. E. Voland, & W. Schiefenhövel (Dü) içinde, The Biological Evolution of Religious Mind and Behavior (s. 127-142). Berlin Heidelberg: Springer-Verlag.
• ROUX, J. P. (1994). Türklerin ve Moğolların Eski Dini. (A. Kazancıgil, Çev.) İstanbul: İşaret Yayınları.
• ROUX, J.-P. (1999). Eskiçağ ve Ortaçağda Altay Türklerinde Ölüm. İstanbul: Kabalcı.
• ROUX, J.-P. (2011). Eski Türk Mitolojisi (1 b.). (M. Y. Sağlam, Çev.) Ankara: BilgeSu.
• SWANCUTT, K. (2019, Haziran 25). Animism. doi:http://doi.org/10.29164/19anim
• TANYU, H. (1980). İslamlıktan Önce Türklerde Tek Tanrı İnancı. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• THORPE, B. (1852). Northern Mythology: Comprising the Principal Popular Traditions and Superstitions of Scandinavia, North Germany, and The Netherlands (Cilt 3). London: Edward Lumley.
• TOPDEMİR, H. G. (2014). Bilimsel Devrim Yüzyıllarında Kimya. Bilim ve Teknik, 47(830), 88-89.
• TRYJARSKI, E. (2012). Türkler ve Ölüm. İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
• TYLOR, E. B. (1865). Researches into the Early History of Mankind and the Development of Civilization. London: John Murray.
• TYLOR, E. B. (1871). Primitive Culture: Researches Into the Development of Mythology, Philosophy, Religion, Art, and Custom (Cilt 1). London: John Murray.
• VEYNE, P. (2003). Yunanlılar Mitlerine İnanmışlar Mıydı? (M. Alkan, Çev.) Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
• WHEELER, R. E., & Wheeler, T. V. (1932). Report on the Excavation of the Prehistoric, Roman, and Post-Roman Site in Lydney Park, Gloucestershire. Oxford: Society of Antiquaries of London.
• YÖRÜKAN, Y. Z. (2014). Müslümanlıktan Evvel Türk Dinleri Şamanizm (Şamanizm'ın Diğer Dinler ve Alevilik Üzerindeki Etkileri). (T. Yörükan, Dü.) İstanbul: Ötüken Neşriyat.