TÜRKİYE- İRAN AZERBAYCAN BÖLGESİNDE EVLENME VE DÜĞÜN RİTÜELLERİ

Year 2023, Volume: 6 Issue: 1, 95 - 104, 30.04.2023

Esin Eren Soysal Esedullah Vahıd

https://doi.org/10.55666/folklor.1241818

Abstract

İnsan hayatında önemli bir geçiş dönemi olan Evlilik, insanoğlunun çocukluk ve ergenlik döneminden sonra gerçekleştirdiği bir aşamadır. Toplum neslinin devamı ve aile çatısının oluşumu için gerekli bir aşamadır. Bu aşamayı şekillendiren toplumsal, dini ve ekonomik birçok etkeninde şekillendirdiği evlilik kurumu birçok ülkeye göre değişiklik göstermektedir. Bu çalışmada yüzyıllardır sınır komşusu olarak bu coğrafyada ortak tarihe ve kültüre sahip olan Türkiye İran Azerbaycan kültürüne ait evlilik ve düğün ritüelleri ele alınmıştır. İki ülkenin insan hayatında bir geçiş dönemi olan evlilik sürecinde ne tür aşamalar olduğu belirtilmiştir. Çalışmada belirtilen “eş seçimi”, “kız isteme”, “söz kesme”, “nişan”, “çeyiz”, “kına gecesi”, “düğün günü” ve “nikâh ve gerdek” gibi başlıklar altında her iki kültüre ait ritüeller elde edilerek hangi noktalarda benzerlik gösterdikleri, hangi noktada ayrıştıkları somut verilerle ortaya konulmuştur. Toplum içerisinde sosyal ve ekonomik konum, yaşam biçimleri evlilik sürecinde birtakım değişiklikleri de beraberinde getirmektedir; Bu çalışmada her iki ülkenin ritüelleri ana hatlarıyla ele alınmıştır. Çalışmada Türkiye kısmı yapılan çalışmalar üzerinden değerlendirilirken, İran Azerbaycan bölgesi için coğrafyanın genel durumu göz önünde bulundurularak 20 soruluk mülakat soruları kullanılmıştır. Bireylerle yüz yüze görüşülmüştür. Yapılan görüşmelerden elde edilen bilgilerin içerik yorumlamaları yapılmış, evlenme ve düğün ritüeli ile ilgili somut veriler toplanmıştır. Her iki bölgenin evlenme öncesi, düğün süreci ve düğün sonrası yapılan etkinliklere ilişkin bilgiler tespit edilerek ritüeller ortaya çıkarılmıştır. Çalışma sonucunda elde edilen bulgularla, her iki bölgede evlilik sürecine dair okuyucuyu bilgilendirmesi ve başka çalışmalara katkı sağlaması amaçlanmıştır.

Keywords

Türkiye, İran, Ritüel, Düğün, Evlenme

References

• AKSOY, M. (2007). Doğu Anadolu Kültürü Üzerine Bir İnceleme. İstanbul: Yeni İnsan Yayınevi.
• ALTUN, I. (2004). Kandıra Türkmenlerinde Doğum, Evlenme ve Ölüm. İzmit – Kocaeli: Yayıncı Yayınları.
• ANKİŞHAN, G. (2013). Bingöl Geleneksel Kültüründe Evlenme. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ARTUN, E. (1998). “Tekirdağ Halk Kültüründe Geçiş Dönemleri doğum-Ölüm-Evlenme”. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 9-10, 85-107.
• ARTUN, E. (2008). Türk Halk Bilimi. İstanbul: Kitapevi Yayınları.
• BAKIRCI, N. & KATI. Y. (2019). “Malatya Halk Kültüründe Geçiş Dönemleri İnanış ve Uygulamaları/Transitional Periods in Malatya Folk Culture Beliefs and Practices”. Türük Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, S. 18, 1-21.
• BORATAV, P.N. (1973).100 Soruda Türk Folkloru (İnanışlar, Töre ve Törenler, Oyunlar). İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• BORATAV, P.N. (1984).100 Soruda Türk Folkloru (İnanışlar, Töre ve Törenler, Oyunlar). İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• ÇİFTÇİ, E. (2018). “Türk Evlilik Âdet ve İnanışlarının Manilerdeki Yansımaları”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 63, 325-343.
• DEMREN, Ö. & KONAK, A. (2017). “Türk Dünyası Düğün Türkülerinde Anlam ve Bağlam”. I. Uluslararası Türklerin Dünyası Sosyal Bilimler Sempozyumu, 177-198. Antalya.
• DUBAN, N. & YILDIRIM, R. (2017). “Kütahya Düğünlerine İlişkin Bir Anlatı Araştırması”. Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi (TÜBA-KED), S. 15, 187-196.
• EKER, G.Ö. (2000). Karakeçili Türk Düğünü. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• EROL ÇALIŞKAN, Ş. S. & ORAL, Ş. (2016). “Safranbolu'da Evlilik Âdetleri”. Journal of International SocialResearch, C. 9, S.43, 227-240.
• GÜDÜ, D. (2021). Evlenme ve Düğüne Dair: Anadolu Kültüründe Kutsallaştırılmış Ritüeller. Anadolu Halk Kültüründe İnanış ve Ritüeller Teoriden Pratiğe Köken ve Yansımalar. Ankara: Nobel Yayınları.
• KAPUSUZOĞLU, G. (2015). “Çin Kaynaklarına Göre Türk Kültür Çevresinde Evlenme ve Cenaze Gelenekleri”. Tarih Araştırmaları Dergisi, C.34, S.58, 507-522.
• KAYABAŞI, R. G. (2018). “Bahşiş Yörüklerinde Evlilik ile İlgili Adet ve İnanmalar”. Folklor/Edebiyat, C. 24, S.95, 67-93.
• KRAMERS, J.H. (2001). “İran” İslam Ansiklopedisi, C. 5/2, Eskişehir: Etam A.Ş. Matbaa Tesisler.
• NECM, N. (1986). Tahran Ahd-i Nâsirî, Tahran: Attar Yayınları.
• NUTKU, Ö. (1994). Düğün. TDV İslam Ansiklopedisi. C. 10, 16-18.
• ÖRNEK, S. V. (2014). Türk Halkbilimi, Ankara: Bilgesu Yayınları.
• ÖRNEK, S.V. (1977). Türk Halk Bilimi. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• ÖZCAN, N. (2016). Midyat'ta Evlenme Geleneği. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ÖZTÜRK, D. (2019). Ereğli (Zonguldak) İlçesinde Geçiş Dönemleri (Doğum, Evlenme, Ölüm). Yayımlanmamış Yüksek Lisan Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ROOK, D. W. (1985). “The Ritual Dimension of Consumer Behavior.” Journal of Consumer Research, C. 12, S.3, 251-264.
• SANTUR, M.E. (1998). Anadolu'nun Bazı Yörelerinde Gerdek Sabahı Gelinle İlgili Adet ve Uygulamalar Üzerine Bir Atlas Denemesi. Ankara: Türk Halk Kültürü Araştırmaları, TCKB Yayınları.
• TEKELİ, S. (2020). “Rus Kültüründe Düğün Geleneği”. Gelenekler Bağlamında Rus Kültürü. Ankara: Nobel Yayınları. TÜRKÇE SÖZLÜK. (2011). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Sözlü Kaynaklar
• KK-1 Ali Vazife, Verzigan 1939, İlkokul Mezunu, Emekli. (Görüşme:21.12.2022)
• KK-2 Aynullah Vahidi, Nima, Tebriz 1949, İlkokul Mezunu, Ev Hanımı. (Görüşme:25.12.2022)
• KK-3 Haydar Hodâdâdi, Tebriz 1959, Lise Mezunu, Emekli. (Görüşme: 25.12.2022)
• KK-4 Servinaz Alîzâde, Tebriz 1941, İlkokul Mezunu, Ev Hanımı. (Görüşme:25.12.2022)
• KK-5 Rekiye Hâzen, Tebriz 1955, Ortaokul Mezunu, Ev Hanımı. (Görüşme:25.12.2022)
• KK-6 Ali Asgari Hâzen, Tebriz 1958, Ortaokul Mezunu Emekli. (Görüşme:25.12.2022)
• KK-7 Maşallah Cevani Geslaği, Eher 1959, İlkokul Mezunu, Emekli. (Görüşme:10.01.2023)
• KK-8 Gaybali Cevani, Eher 1949, Lise Mezunu, Emekli. (Görüşme:10.01.2023)
• KK-9 Mirmehdi Şerifi, Benan, 1958, Lise Mezunu, Emekli. (Görüşme: 02.01.2023)
• KK-10 Muhammed Rıza Cem, Meraga, 1965, Ortaokul Mezunu, Emekli. (Görüşme: 27.12.2022)
• KK-11 Yunus Muhammedzade, Urumiye 1973, Lise Mezunu, Serbest Çalışan. (Görüşme: 15.01.2023)