A Poetry Translation by an Annotator: Şem’î’s Terceme-i Kasîde-i Emâlî

Year 2017, Issue: 10 - Autumn, 171 - 204, 29.12.2017

Taner Gök

https://doi.org/10.16947/fsmia.372623

Abstract

Kasîde-i Emâlî, written by Ûşî in 569/1173, have attracted notable interest to the present

day and been translated into and annotated in many languages including Arabic, Persian

and Turkish. Şem‘î Şem‘ullâh, an acclaimed annotator of the 16th century, is among

the translators of this eulogy, dealing with basic considerations of the Islamic catechism.

The present study firstly provides a critical evaluation of this translation, which consists

of 72 quadrant and penned in a prosodic (aruz) versification called “müzdevic murabba”

(i.e. rhyming four lines), and then offers some formal and contentual information. One of

the prominent characteristics of this work, standing out among the Turkish translations of

the eulogy with its peculiar features, is its loyalty to the source text’s metric and rhyming

properties. There are few Turkish translations of the eulogy having observed these two

features. It was found out that Şem‘î, as a translational style, chose to provide details in

several couplets rather than preserve the couplets as they are. In other words, he translated

each couplet in two couplets. One of the interesting features of the work is the fact

that the translator refers to its practice as both a “translation” and an “annotation” in the

epilogue, thusly uses these two terms as synonyms. Relatedly, this study reveals the facts

concerning this characterization by discussing the underlying reasons.

Keywords

Şem‘î Şem‘ullâh, translation, Ûşî, Kasîde-i Emâlî

Şârihin Manzum Tercümesi: Şem‘î’nin Terceme-i Kasîde-i Emâlî’si

Abstract

569/1173 yılında Ûşî tarafından yazılan Kasîde-i Emâlî, yazıldığı dönemden günümüze

kadar büyük bir ilgi görerek Arapça, Farsça ve Türkçe olmak üzere birçok tercüme

ve şerhe konu olmuştur. İslâm akaidinin temel konularını işleyen bu kasidenin

mütercimlerinden biri 16. asrın tanınmış şârihlerinden Şem‘î Şem‘ullâh’tır. Çalışmamızda

72 bentten oluşan ve müzdevic murabba nazım şekliyle yazılan bu tercümenin öncelikle

tenkitli metni oluşturulmuş sonrasında ise biçim ve içeriğine dair bilgiler verilmiştir.

Eserin öne çıkan özelliklerinden biri vezin ve kafiye konusunda ana metne sadık kalınmasıdır.

Çünkü kasidenin Türkçe tercümelerinde bu iki unsurun muhafaza edildiği örnek

sayısı çok azdır. Tercüme usulü açısından Şem‘î (ö. 1602’den sonra), her bir beytin tercümesi

için dört mısralık bir bend kullanmıştır. Yani tercümesini eserin aslına göre genişletmiştir.

Eserde ilgi uyandıran durumlardan biri de tercümenin hatimesinde mütercimin,

yaptığı işi hem “tercüme” hem de “şerh” olarak niteleyerek bu iki kavramı aynı anlama

gelecek şekilde kullanmasıdır. Çalışmamızda bu nitelemenin temelinde yatan sebeplere

değinilerek gerekçeleri ortaya konmuştur.

Keywords

Şem‘î Şem‘ullâh, tercüme, Ûşî, Kasîde-i Emâlî

References

• Ayverdi, İlhan, Misalli Büyük Türkçe Sözlük, c. 3, 4. bs., İstanbul, Kubbealtı Yayınları, 2011. Çınarcı, Mehmet Nuri, “Mustafa Şemʿî’nin Şerh-i Divan-ı Şâhî Adlı Eseri: İnceleme-Tenkitli Metin-Sözlük”, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Yüzüncü Yıl Üniversitesi SBE Türk Dili ve Edebiyatı Anbilim Dalı, Van, 2011. Dağlar, Abdülkadir, “Şemʿî Şemʿullâh Şerh-i Mesnevî (I. Cilt) (İnceleme- Tenkitli Metin Sözlük)”, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Erciyes Üniversitesi, Kayseri, 2009. Gök, Taner, “Şem’î Şem’ullâh ve Şerh-i Subhatü’l-Ebrâr’ı (İnceleme- Tenkitli Metin)”, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çanakkale, 2014. İlhan, Mevlüt, “Kaside-i Emâlî’nin Türkçe Tercümeleri”, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Rize, 2016. _________, “Mütercimi Belli Olmayan Mensûr Bir Kasîde-i Emâlî Tercümesi”, Journal of Turkish Language and Literature, v. 1, issue: 1, Summer 2015. Kara, İsmail, İlim Bilmez Tarih Hatırlamaz, 2. bs., İstanbul, Dergâh Yayınları, 2013. Kâtib Çelebi, Keşfü’z-Zunûn, 2. bs., İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2013. Kürkçüoğlu, Kemâl Edîb, “Lâmiyye-i Kelâmiyye”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. 3, s. 1, 1954. Levend, Agâh Sırrı, Türk Edebiyatı Tarihi, 3. bs., Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1988. Mert, Muhit, “Oşlu Din Âlimi Ali B. Osman ve Bed’ü’l-Emâlî Adlı Eseri Bağlamında İtikadî Görüşleri”, Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. IV, s. 7-8, 2005/1-2. Mütercim Âsım Efendi, “et-tercemet”, el-Okyânûsu’l-Basît fî-Tercemeti Kâmûsi’l-Muhît V, yay. haz. Mustafa Koç, Eyyüp Tanrıverdi, İstanbul, 2013. Özbek, Durmuş, “El-Ûşî ve ‘Kasidetü’l-Emalî”, Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, s. 5, 1995. Sinan İzzî, Terceme-i Kaside-i Emâlî, Süleymaniye Ktp. Şehid Ali Paşa, 1391. Toprak, Mehmet Sait, “Ûşî”, TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 42, Ankara, 2012. _________, “Hadîste Derlemecilik Devrinin Başlaması ve Ûşi'nin Nisâb'ül-Ahbâr'ı”, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir, 2005. Turan, Muhittin, “Şemʿî Şemʿullâh Şerh-i Mantıku’t-Tayr”, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Çukurova Üniversitesi, Adana, 2014. Ülken, Hilmi Ziya, Uyanış Devirlerinde Tercümenin Rolü, İstanbul, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2011. Ünver, İsmail, “Şemʿî Şemʿullâh”, Türk Dili, c. XLIX, yıl 34, sayı: 397, Ocak 1985. Yahya Kemal, Rubâîler ve Hayyam Rubâîlerini Türkçe Söyleyiş, 3. bs., İstanbul, İstanbul Fetih Cemiyeti, 1998. Yazıcı, Tahsin “Fergana”, TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 12, Ankara, 1995.