İsmet İnönü’nün Cumhurbaşkanlığı Seçimleri

Year 2023, , 173 - 185, 20.06.2023

Taner Lüleci

https://doi.org/10.19060/gav.1315133

Abstract

Türkiye Cumhuriyeti Devleti, binlerce yıllık bir tarihi birikimin ve kurulduğu Türkiye coğrafyasında da bin yıllık vatanlaştırma tecrübesine ait bir sonucun teşekkülüdür. Bu itibarla Türkiye; Hunlar, Göktürkler, Oğuzlar, Selçuklular ve Osmanlılar silsilesinde yönetici hanedanların adlarıyla anılan devletlerin tarihi birikimi ile Türkiye Selçukluları ve Osmanlıların vatanlaştırdığı kültür ve uygarlık birikimleriyle kimlik kazanmıştır. İşte Türkiye Cumhuriyeti bu tarihî birikim, kültür ve uygarlık değerlerinin üzerinde kurulmuştur. 1808 yılında imzalanan Sened-i İttifak, I. Meşrutiyet Meclisi ve 1876 Anayasası, II. Meşrutiyet Meclisi ve 1909 Anayasası ve nihayet 23 Nisan 1920’de Büyük Millet Meclisi’nin açılması ve 1921 Anayasası bu tarihî birikimin yapı taşları olmuştur. 1921 Anayasasının ilk maddesi “Hâkimiyet bilâ kayd u şart milletindir” der. Dolayısıyla Türk İstiklâl Savaşı’ndan sonra 1 Kasım 1922’de Osmanlı saltanatının kaldırılmasını ve 29 Ekim 1923 tarihinde 1921 Anayasasına “Hâkimiyet, bilâ kayd u şart milletindir. İdare usulü halkın mukadderâtını bizzat ve bilfiil idare etmesi esâsına müstenittir. Türkiye Devleti›nin şekl-i hükûmeti, cumhuriyettir” (md.1) maddesinin eklenmesini ve Milli Mücadelenin Başkomutanı Gazi Mustafa Kemal Paşa’nın Türkiye Cumhuriyeti Devletine “Reis-i cumhur” seçilmesini kimse yadırgamamıştır. Bu çalışmada, 29 Ekim 1923’te ilk defa Cumhurbaşkanı seçildikten itibaren 10 Kasım 1938’e kadar üç kere daha Reis-i cumhur seçilen “Ebedi Şef”ten sonra, 11 Kasım 1938 tarihinde Türkiye Cumhuriyeti’nin ikinci cumhurbaşkanı olan Mustafa İsmet İnönü’nün seçimleri incelenecektir. Çalışmada temel kaynak olarak meclis zabıtları, dönemin gazeteleri ve araştırmalar kullanılacaktır.

Keywords

Türkiye Cumhuriyeti, Reis-i Cumhur, İsmet İnönü, Milli Şef

References

• TBMM Zabıtları: TBMM, ZC, 3. Tertip Düstur, Cilt: 4, s.15.
• TBMM, ZC, (20.4.1924) 1. Fasıl, Ahkâm-ı Esâsiye, Kanun Nu: 491.
• TBMM, ZC, (29 Teşrinievvel 1339), Devre: II, Cilt: 3, Pazartesi
• TBMM, ZC, (1 Teşrinisani 1927) Cilt: 1, İnikat: 1, Salı.
• TBMM, ZC, (4.5.1931), Devre: IV, Fevkalade İçtima, Cilt: 1, İnikat: 1, s.6.
• TBMM, ZC, (1.3.1935) Devre: I, Cilt: 1, Fevkalade İçtima, s.3-4.
• TBMM, ZC, Devre: II, Cilt: 3, İçtima: 1.
• TBMM, ZC, Devre: II, Cilt: 3, İçtima: 44, s. 103-104.
• TBMM, ZC, 3. Tertip Düstur, Cilt: 4, s. 16.
• TBMM, ZC, Devre: V, Cilt: 27, İçtima: 4, s.16,17-18.
• TBMM, ZC, Devre: VI, İçtima: F., Cilt:.1, İnikat: 1, (3.4.1939), s.2-4. TBMM ZC, Devre: VI, Cilt: 30, s.216, 249 TBMM, ZC, Devre: VII, İçtima: F., Cilt: 1, İnikat: 1, (8.3.1943), s.1-4.
• TBMM ZC, Devre: V, Cilt: 29, İnikat: 4, 26, 25 Ocak 1939, s. 144.
• TBMM, ZC, Devre VIII, İçtima: O., Cilt: 1, (5.8.1946), s.2-3.
• TBMM, ZC, Devre VIII, İçtima: O., Cilt: 1, (5.8.1946), s.3-4.
• Gazeteler: Akşam, 12 Sonteşrin 1938; 27 Birincikânun 1938; 15 Ocak 1943.
• Anadolu, 6 Kasım 1972; 9 Kasım 1972.
• Cumhuriyet, 11 Sonteşrin 1938; 12 Kasım 1938; 27 Birincikânun 1938; 26 İkincikânun 1939; 11 Mart 1939; 12 Mart 1939; 16 Şubat 1943; 27 Şubat 1943; 7 Şubat 1965; 26 Aralık 1973.
• İkdam, 13 Ocak 1943; İkdam, 15 Ocak 1943; İkdam Gece Postası, 28 Şubat 1943.
• Son Posta, 11 Sonteşrin 1938.
• Tevhid-i Efkâr, 29 Ekim 1923; 1 Kasım 1923.
• Ulus, 11 Sonteşrin 1938; 12 Sonteşrin 1938; 13 Ocak 1943 Ulus, 16 Şubat 1943.
• Araştırma ve İncelemeler: AĞAOĞLU, Samet, Siyasi Günlük: Demokrat Partinin Kuruluşu, İletişim Yay., İstanbul, 1993.
• AKŞİN, Sina, Türkiye’nin Yakın Tarihi., İmaj Yayınları, Ankara 2001, s.170-172; Aydemir, Tek Adam, Cilt: 3, s.172-191.
• ALKAN, Mustafa, “Hüseyin Rauf Orbay’ın Hayatı (1880-1964)”, ATAM, Cilt 20, Sayı 59, (Temmuz 2004), s.618-619.
• ATATÜRK, Mustafa Kemal, Nutuk, I, (1919-1920), Milli Eğitim Basımevi, 10. Baskı, İstanbul 1970.
• Aydemir, Şevket Süreyya, Tek Adam Mustafa Kemal, Cilt: I, Remzi Kitabevi, İstanbul 1975.
• AYDEMİR, Şevket Süreyya, İkinci Adam (1938-1950), cilt I, Remzi Kitapevi, İstanbul 2011.
• ÇETİN, Atilla, “Mustafa İsmet İnönü 1884-1973”, TDV İslam Ansiklopedisi, 22, (İstanbul 2000), s. 315-319.
• DERİNGİL, Selim, Denge Oyunu (İkinci Dünya Savaşı’nda Türkiye’nin Dış Politikası), Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul, 2003.