Mü’minûn Sûresinde Beyân, Meânî ve Bedîʿ İlimlerinin Yansımaları

Year 2025, Volume: 6 Issue: 4, 820 - 851, 20.12.2025

Cemal Sandıkçı

Abstract

Bu çalışmanın amacı, Kur’ân-ı Kerîm’in 23. sûresi olan Mü’minûn Sûresi’ni belâgat ilimleri perspektifinde inceleyerek, sûrenin dil ve üslup özelliklerinin iʿcâz boyutunu ortaya koymaktır. Araştırmada, sûrenin içerdiği ahlâkî erdemler, insanın yaratılış süreci, geçmiş peygamber kıssaları ve tevhid inancına dair vurgular, belâgatın üç temel disiplini olan meânî, beyân ve bedîʿ açısından tahlil edilmiştir. Çalışmada yöntem olarak, klasik belâgat kaynaklarından hareketle sûre içerisinden seçilen âyetler örneklem alınmış ve bu âyetler semantik, retorik ve üslup çözümlemelerine tabi tutulmuştur. Analiz sürecinde hem klasik tefsir literatürü hem de modern belâgat araştırmalarından yararlanılarak, sûredeki dilsel ve üslûbî derinlik ortaya konmuştur.Elde edilen bulgular, Mü’minûn Sûresi’nin dönemin edebî standartlarını aşan bir ifade kudreti taşıdığını ve kullanılan belâgat sanatlarının metnin anlam derinliğini artırarak, okuyucu üzerinde güçlü bir zihinsel ve ruhsal etki bıraktığını göstermektedir. Ayrıca sûre, tevhidî mesajın pekiştirilmesi ve toplumsal dönüşüme katkı sağlaması bakımından da dikkat çekmektedir. Sonuç olarak, Mü’minûn Sûresi’nin belâgat yönü, Kur’ân’ın iʿcâzını somut biçimde yansıtan güçlü bir örnek teşkil etmektedir. Bu bağlamda çalışma, Kur’ân metinlerinin hem bilimsel hem de edebî yöntemlerle incelenmesinin önemini vurgulamakta ve ilgili literatüre özgün bir katkı sunmaktadır.

Keywords

Arap Dili ve Belâgatı , Kur’ân , Mü’minûn Sûresi , Belâgat , Meânî , Beyân , Bedîʿ.

Reflections of the Sciences of Ma‘ānī, Bayān, and Badīʿ in Sūrat al-Mu’minūn

Abstract

The present study aims to analyze Sūrat al-Mu’minūn (23rd chapter of the Qur’ān) from the perspective of Arabic rhetorical sciences (balāgha), highlighting the inimitable eloquence of its language and style. The research focuses on selected verses of the sūrah, examining them through the three primary disciplines of balāgha: ma‘ānī (semantics), bayān (clarity and expression), and badī‘ (rhetorical embellishments). The sūrah addresses themes such as individual moral virtues, the process of human creation, narratives of past prophets, and the principles of monotheistic faith. The study employs a qualitative methodology, drawing on classical balāgha sources to analyze the selected verses in terms of semantic, rhetorical, and stylistic features. Both classical tafsīr literature and modern balāgha studies are utilized to reveal the linguistic and stylistic richness of the sūrah. Findings indicate that Sūrat al-Mu’minūn demonstrates a level of eloquence surpassing the literary norms of its time. The application of balāgha techniques enhances the depth of meaning, strengthens the sūrah’s rhetorical impact, and leaves a lasting impression on the reader’s intellectual and spiritual perception. Furthermore, the sūrah contributes to reinforcing the message of monotheism and fostering societal transformation. In conclusion, the rhetorical dimension of Sūrat al-Mu’minūn serves as a concrete example of the Qur’ān’s miraculous eloquence (i‘jāz). The study underscores the importance of examining Qur’ānic texts through both scientific and literary approaches, offering an original contribution to the field of Qur’ānic studies.

Keywords

Arabic Language and Rhetoric , Qur’ān , Sūrat al-Mu’minūn , Rhetoric , Ma‘ānī , Bayān , Badī‘

References

• Abdurrahmân Hasan Habenneke el-Meydânî. el-Belâğatü’l-‘arabiyye, usûsuhâ ve funûnuhâ, 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kalem, 1996.
• Abdülazîz ‘Atîk,‘İlmü’l-Bedî‘. Beyrut: Dâru’n-Nahdati’l-‘Arabiyye. 1985
• Ahmed Matlûb. Mu’cemü’l-Mustalahâti’l-Belâğıyye. Beyrut: Mektebetü Lübnân en-Nâşirûn, 1996.
• Besyûnî, Abdü’l-Fettâh Feyud. ‘İlmü’l-Beyân. Kahire: y.y. 2004.
• Bilgegil, M. Kaya. Edebiyat Bilgi ve Teorileri Belâgat. Ankara: y.y., 1980.
• Bulut, Ali. Belâgat Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Marmara Üniversitesi Yayınları, 1. Basım, 2015.
• Bulut, Ali. Belâgat-Meânî-Beyân-Bedi’. İstanbul: İFAV., 4. Basım, 2015.
• Cârim, Ali el-Emîn, Mustafa. el-Belâğatü’l-Vâzıha. Mısır: y.y., 1959.
• Cürcânî, Abdü’lkâhir. Esrârü’l-Belâğa. Kâhire: Matbaatü’l-Medenî, 1992.
• Cürcânî, Abdülkâdir, Delâilü’l-İ’câz. Kâhire: Matbaatü’l-Medenî, 1992.
• Durmuş, İsmail, “Seci”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Erişim 1 Ocak 2025)
• ez-Zevzenî, Ebû Abdillâh Hüseyin b. Ahmed. Şerhu’l-Muallkati’l-‘Aşr. Beyrut: y.y., 1918.
• Fazl Hasan Abbâs, el-Belâğa Funûnuhâ ve Efnânuhâ ‘İlmü’l-Meânî. Ammân: y.y. 2004.
• Firûzâbâdî, Mecduddin Muhammed b. Ya’kûb, el-Kâmûsu’l-Muhît. Beyrut: Mektebetü tahkiki’t-türâs fî müesseseti er-Risâle.ts.
• Hacımüftüoğlu, Nasrullah, “Beyan”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Erişim 31 Aralık 2024).
• Hâşimî, Seyyid Ahmed. Cevâhirü’l-Belâğa fi’l-Meânî ve’l-Beyân ve’l-Bedî’. thk. Yusuf es- Sameylî Beyrut: el-Mektebetü’l-‘Asrıyye, 1999.
• İbn Manzûr, Ebû’l-Fadl Muhammed b. Mükrîm. Lisânü’l-‘Arab. 15 Cilt. Beyrut: y.y., ts.
• İbn Râşik, Ebu Ali Hasan el-Kayravânî el-Ezdî. el-‘Umde fî mehâsini’ş-Şi’r ve âdâbih ve nakdih. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, 1988.
• İbnü Fâris, Ebû’l-Hüseyin ez-Zekeriyya. Mu’cemü’l-mekâyıs fi’l-Luğa. 2. Basım, Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1998.
• İnam Fevvâl Akkâvî. el-Mu’cemü’l-Mufassal fî ‘Ulumi’l-Belâğa. Beyrut: y.y,. 1. Basım, 1996.
• İrfân Matrâcî. el-Câmi’ li Funûni-Lügati’l-‘Arabiyye ve’l-‘arûz. Beyrut: y.y., ts.
• İsbir, Muhammed Said-Cüneydî, Bilâl. eş-Şâmil. Beyrut: y.y.,1998.
• Kazvînî, Hatip Muhammed b. Abdurrahmân. el-İzâh fî ‘Ulûmi’l-belâğa. Beyrut: y.y., 5. Basım, 1980.
• Kur’an Yolu Meâli. çev. Hayrettin Karaman-Mustafa Çağrıcı-İbrâhim Kâfi Dönmez-Sadrettin Gümüş. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2. Basım, 2014.
• Mecdi Vehbe Kâmil el-Mühendis. Mu’cemü’l-Mustalahati’l-‘Arabiyye. Beyrut: Mektebetü Lübnân en-Nâşirûn, 2. Basım, 1984
• Mehmed Zihnî Efendi. el-Kavlü’l-Ceyyid. İstanbul: Dersaadet, 1327.
• Mehmet Rıfat, Mecâmi’ul-Edeb ‘İlmi meânî. İstanbul: Dersaadet, 1890.
• Merâği, Ahmed Mustafa.‘Ulûmu’l-Belâğa. Beyrut: y.y. 1984.
• Münavi, Abdurrauf. Feyzü’l-Kadîr Şerhü’l-Câmi’s-sağîr. 6. Cilt. Beyrut: y.y.,1938. (No: 4044)
• Nâyif Ma’rûf, el-Mu’cezü’l-Kâfî fî ‘Ulûmi’l-Belâğa. Beyrut: y.y., 1997.
• Râzi, Fahruddin, Nihâyetü’l-i’câz fî Dirâyeti’l-i’câz. Beyrut: Dârü’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 1985.
• Sâbûnî, Muhammed Ali. Safvetü’t-Tefâsîr. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l- Kur’âni’l-Kerîm, 1986.
• Sandıkcı, Cemal. Muhammed Ali sâbûnî ve Safvetü’t-Tefâsir’de Belâgat İlmi. Samsun: Üniversite Yayınları, 2015.
• Saraç, Yekta. Klâsik Edebiyat Bilgisi Belâgat. İstanbul: Gökkubbe, 8. Basım, 2010.
• Sekkâkî, Ebû Ya’kûb Yusuf . Miftâhü’l-‘Ulûm. Beyrut: Dârü’l- Kütübi’l-‘İlmiyye, 1407/1987.
• Subkî, Behâuddin Ahmed. ‘Arûsu’l-efrâh. thk., Abdulhamid Hindâvi, 2 Cilt. Beyrut: y.y. 2003.
• Suyûti, Celâlüddin. Mu’terekü’l-akrân fî İ’câzi’l-Kur’ân. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l ‘İlmiyye, 1988.
• Tâhirü’l-Mevlevî. Edebiyat Lügatı. İstanbul: Enderun Kitabevi, 1994.
• Teftâzâni, Sadruddîn. el-Mutavvel ‘ale’t-Telhîs. İstanbul: Matbaa-i amire, 1891.
• Tehânevî, Muhammed b. Ali, Keşşâfü Istılâhati’l-Fünûn. thk. Ahmed Hasan Besec. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, 1999.