Te’vîlâtü’l-Kur'ân’da Siyasi Tefsir

Year 2024, Volume: 5 Issue: 2, 291 - 325, 14.06.2024

Mustafa Maden

Abstract

ÖZET
Kur’ân âyetlerini siyasal amaçlar doğrultusunda yorumlamanın kökeni sahabe dönemine kadar dayanmaktadır. Özellikle Hulefâ-yi Râşidîn döneminde ortaya çıkan fikrî ayrılıklar, sahabenin, savunduğu görüşleri karşı tarafa kabul ettirmek için bazı âyet ve hadisleri kendi görüşleri doğrultusunda tefsir etmesine ve karşı tarafın da aynı metodu uygulamasına neden olmuştur. Bu durum ilerleyen zamanlarda Kur'ân’ın kullandığı bazı kavramların siyasallaşmasına ve belirli ideoloji ve mezheplerin sloganı haline gelmesine zemin hazırlamıştır.
Bu çalışmanın amacı Kur'ân’ın bazı kavramlarının kullanılmasıyla yapılan siyasi yorumların Mâtürîdî’nin (ö. 333/944) Te'vîlâtü’l-Kur'ân isimli eserindeki yansımalarını araştırmaktır.
Araştırmada öncelikle siyasal ve ideolojik yorumlara açık âyet ve kavramların tespiti yapılmış sonrasında bu âyet ve kavramları kendi ideolojilerinin merkezine oturtan mezhepler tespit edilerek Mâtürîdî’nin aynı âyet ve kavramlara yüklediği anlamlara ulaşılmaya çalışılmıştır.
İmam Mâtürîdî’nin tefsiri incelendiğinde tefsir tarihi sürecinde Kur'ân tefsiriyle ilgili kendisine kadar gelen siyasal ve mezhepsel yorum farklılıklarından habersiz olmadığı anlaşılacaktır. O, sahabe döneminden beri ihtilafa konu olan durumları ve bu durumlara konu olan Kur'ânî kavramları kendi düşünce dünyasını şekillendiren sünnî gelenek çerçevesinde yorumlamış ve zaman zaman özellikle kendi döneminde faaliyetlerini sürdüren mezhep mensuplarıyla ateşli tartışmalara girişmiştir. Fakat o, yaşadığı dönemde yönetimi elinde bulunduran siyasi şahıs ve yapılarla ilgili herhangi bir görüş beyan etmemiştir.

Keywords

Siyasi Tefsir, Kur'ân, Mâtürîdî, Te'vîlâtü'l-Kur'ân, Mezhep

Ethical Statement

Genç Mütefekkirler Dergisi Te'lif Hakkı Devir Formu'nda beyan edilen etik kurallara uygun hareket ettiğimi taahhüt ederim.

Thanks

Çalışmalarınızda başarılar dilerim.

POLITICAL TAFSIR IN TA'WÎL AL-QUR'ÂN

Abstract

ABSTRACT
The origin of interpreting Qur'anic verses for political purposes dates back to the time of the Companions. The intellectual differences that emerged especially during the period of Hulefah-yi Rashidîn caused the Companions to interpret some verses and hadiths in line with their own views in order to impose their views on the other side, and the other side applied the same method. This situation paved the way for the politicization of some of the concepts used by the Qur'an and the slogans of certain ideologies and sects.
The aim of this study is to investigate the reflections of the political interpretations made by using some of the concepts of the Qur'an in Mâturîdî's (d. 333/944) work titled Tâ'wîl al-Qur'ân.
In this study, firstly, the verses and concepts open to political and ideological interpretations were identified, then the sects that placed these verses and concepts at the center of their ideologies were identified and the meanings that Mâturîdî attributed to the same verses and concepts were tried to be reached.
When Imam al-Mâturîdî 's tafsîr is analyzed, it will be understood that he was not unaware of the political and sectarian differences in interpretation of the Qur'ân in the history of tafsir. He interpreted the situations that had been the subject of dispute since the time of the Companions and the Qur'anic concepts that were the subject of these situations within the framework of the Sunnî tradition that shaped his world of thought, and from time to time he engaged in heated debates, especially with the members of the sects that continued their activities in his time. However, he did not express any opinion about the political figures and structures that ruled in his time.

Keywords

Political Tafsir, Qur'ân, Mâturîdî, Ta'wîl al-Qur'ân, Sect

References

• Ahmed b. Hanbel, E.A., el-Müsned, Müessesetü'r-Risâle, b.y. 2001.
• Ahmed b. Hanbel, E.A., es-Sünne, Dâru İbni'l-Kayyyim, ed-Dammâm 1986.
• Ahmed b. Hanbel, E.A., Fezâʾilü's-sahâbe, Müessesetü'r-Risâle, Beyrût 1983.
• Ak, A., Büyük Türk Âlimi Mâturîdî ve Mâturîdîlik, Ensar Yayınları, İstanbul 2017.
• Akyüz, V., Kur'an’da Siyasî Kavramlar, Kitabevi Yayınları, İstanbul 1998.
• Altıntaş, Ramazan., “İmam-ı Mâturîdî’de Din-Siyaset İlişkileri”, Milel ve Nihal, (7), 2 2010, 53–66.
• Bebek, A., “Kebîre”, DİA, TDV İslâm Ansiklopedisi, Ankara 2022.
• Buhârî, E.A., el-Câmiʿu’s-sahîh, Dâru Tavkı'n-Necât, b.y., 1422.
• Buhârî, E.A., et-Târîhu'l-kebîr, Dâiretü'l-Meârifi'l-Osmâniyye Haydarâbâd ts.
• Câhiz, E.O., el-ʿOsmâniyye, Dâru'l-Cîl, Beyrût 1991.
• Çalışkan, İ., Siyasal Tefsirin Oluşum Süreci, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2016.
• Çetin, M., “Te'vîlâtü'l-Kur'an Ekseninde Mâtürîdî’nin Siyaset Olgusuna Yaklaşımı”, Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum 2008.
• Dârimî, E.S., en-Nakz ʿale’l-Merîsî, Mektebetü'r-Rüşd, Kâhire 1998.
• Düzgün, Ş.A., Mâtürîdî’nin Düşünce Dünyası, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 2011.
• Eş’arî, E.H., Makâlâtü’l-İslâmiyyîn ve ihtilâfü’l-musallîn, b.y.: el-Mektebetü'l-Asriyye, 1416.
• Fığlalı, E.R., “Hâricîler”, DİA, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 1997.
• Güncel Türkçe Sözlük. Türk Dil Kurumu, 2024. (https://sozluk.gov.tr/).
• İbn Ebî Hâtim, E.M., Tefsîrü’l-Kurʾâni’l-ʿazîm müsneden ʿani’r-Resûl ve’s-sahâbe ve’t-tâbiʿîn, Mektebetü Nezâr Mustafa el-Bâz, Suûdiyye 1419.
• İbn Ebû Şeybe, E.B., el-Kitâbu'l-musannef fi'l-ehâdîsi ve'l-âsâr, Mektebetü'r-Rüşd, Riyâd 1409.
• İmamoğlu, M.R., İmam Ebû Mansûr el-Mâtürîdî ve Te’vîlâtu’l-Kur'an’daki Tefsir Metodu, DİB Yayınları, Ankara 1991.
• Karaman vd., H., Kur’an Yolu Türkçe Meal ve Tefsir, DİB Yayınları, Ankara 2012.
• Kırca, C., “Ebû Mansûr el-Mâtürîdî’nin Tefsir Ve Te'vil Anlayışı”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (3), 1989, 281-295.
• Koloğlu, O.Ş., İmam Mâtürîdî ve Mâtürîdiyye Mezhebi, TDV Yayınları, Ankara 2018.
• Korkmaz, S., İmam Mâtürîdî ve Mezhep Eleştirileri, İz Yayıncılık., İstanbul 2017.
• Kutlu, S., İmam Mâturîdî ve Mâturîdîlik, Otto Yayınları, Ankara 2017.
• Ma‘mer b. Râşid, E.U., el-Câmiʿ, el-'Azamî, el-Meclisü'l-İlmi, Pakistan 1403.
• Mâtürîdî, E.M., Te’vîlâtü’l-Kur’ân, Mizan Yayınları, İstanbul 2010.
• Mâtürîdî, E.M., Kitâbü't-Tevhîd, Merkezü'l-Buhûsi'l-İslâmiyye, İstanbul 1440.
• Mukâtil b. Süleymân, E.H., Tefsîru Mukâtil b. Süleymân, Dâru İhyâi't-Türâs, Beyrût 1423.
• Nehhâs, E.C., İ'râbu'l-Kur'ân, Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrût 1421.
• Nesefî, E.M., Tebsıratü’l-Edille fî Usûli’d-Dîn, el-Ma'hedü'l-İlmiyyü'l-Fransiyyü li'd-Dirâsâti'l-Arabiyye, Dımaşk 1993.
• Özdeş, T., İmam Mâturîdî’nin Te’vîlâtü Ehli’s-Sünne Adlı Eserinin Tefsir Metodolojisi Açısından Tahlil ve Tanıtımı, Doktora Tezi, Kayseri 1997.
• Özen, Ş., “Matürîdî”, DİA, TDV İslam Ansiklopedisi, Ankara 2003.
• Sâbûnî, E.M., el-Kifâye fi’l-hidâye, Merkezü'l-Buhûsi'l-İslâmiyye İstanbul 1435/2014.
• Süyûtî. E.F., ed-Dürrü'l-mensûr, Dâru'l-Fiker, Beyrût ts.
• Taberî, E.C., Câmiʿu’l-beyân ʿan teʾvîli âyi’l-Kurʾân, Müessesetü'r-Risâle, b.y. 2000.
• Tayâlisî, E.D., Müsnedü Ebî Dâvûd et-Tayâlisî, Dâru'l-Hicr, Mısır 1999.
• Topaloğlu, B., “Mâtürîdî”, DİA, TDV İslam Ansiklopedisi, Ankara 2003.
• Türcan, T., “Ülü’l-Emr”, DİA, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 2012.
• Tuğlu, N., Mâturîdîlik ve Hadîs -Mâturîdî Kelâm Ekolü Çerçevesinde Kelamî Hadislerin Değerlendirilmesi-, Rağbet Yayınları, İstanbul, 2016.
• Ulrich, R., Semerkant’ta Ehl-i Sünnet Kelamı -Mâturîdî-, Litera Yayıncılık, İstanbul 2017.
• Ünverdi, M., “Mâtürîdî’de Siyaset Düşüncesi”, İlahiyat Akademi (16), 2022, 1-24.
• Yahyâ b. Sellâm, E.S., Tefsîru Yahyâ b. Sellâm, Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrût 2004.
• Yahyâ b. Sellâm, E.S., et-Tesârîf li-tefsîri'l-Kurʾân mimme’ştebehet esmâʾühû ve tasarrafet meʾânîh, eş-Şirketü't-Tûnîsiyye li't-tevzî', yy. 1979.
• Yavuz, Y.Ş., “Halku’l-Kur'ân”, DİA, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 1997.
• Yazıcıoğlu, M.S., “Fiil”, DİA, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 1996.
• Yeşilyurt, T., “Rü’yetullah”, DİA, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 2008.