Hedonik Tüketim, Bencillik ve Dindarlık Arasındaki İlişki Üzerine Nicel Bir Araştırma

Yıl 2024, Cilt: 13 Sayı: 26, 446 - 481, 15.07.2024

İbrahim Furkan Güven

https://doi.org/10.53683/gifad.1459937

Öz

Bu çalışma hedonik tüketim, bencillik ve dindarlık arasındaki ilişkiyi ele almaktadır. Bu kapsamda hedonik tüketim ve bencillik, hedonik tüketim ve dindarlık, bencillik ve dindarlık arasındaki ilişki ve dindarlığın hedonik tüketim ve bencillik ilişkisi üzerindeki yordayıcı etkisi incelenmektedir. Öncelikle hedonik tüketim ve bencilliğe ait teorik altyapı ele alınmış, bunun yanı sıra dindarlığın bu iki olgu üzerindeki etkisi de bu çerçevede ortaya konulmaya çalışılmıştır. Nicel bir araştırma olarak tasarlanan ve ilişkisel tarama yöntemini kullanan bu çalışma, 18 yaş ve üzerindeki 895 katılımcıdan oluşan bir örneklemi kapsamaktadır. Araştırmada Kişisel Bilgi Formu, Hedonik Tüketim Ölçeği, Bencillik Ölçeği ve Dindarlık Ölçeği’nden oluşan bir anket formu kullanılmıştır. Araştırma bulguları hedonik tüketim ile bencillik arasında olumlu, bencillik ile dindarlık arasında ise olumsuz ilişkiler olduğunu ortaya koymuştur. Ayrıca dindarlığın, hedonik tüketim ile bencillik ilişkisi üzerinde yordayıcı bir değişken olmadığı tespit edilmiştir. Araştırma sonuçları kapsamında, katılımcıların yüksek dindarlık seviyesine sahip olduğu, buna istinaden bencillik düzeylerinde azalma görüldüğü; ancak post modern yaşam tarzı, sosyal çevre ve sosyal medya kullanımı gibi sebeplere bağlı olarak hedonik tüketimden uzak kalmadıkları ifade edilebilir.

Anahtar Kelimeler

Din Psikolojisi, Tüketim, Hedonik Tüketim, Bencillik, Dindarlık

A Quantitative Study on the Relationship between Hedonic Consumption, Selfishness and Religiosity

Öz

This study examines the associations among hedonic consumption, selfishness, and religiousness. In this regard, it focuses on the associations between hedonic consumption and selfishness, hedonic consumption and religiousness, religiousness, and selfishness, and the moderating role of religiousness on the association between hedonic consumption and selfishness. First, the study addresses the theoretical background of hedonic consumption and selfishness and the role of religiousness on these two concepts. This study, designed as quantitative research and using a survey method, comprises a random probability sample of 895 participants over age 18 living in Türkiye. The cross-sectional data was collected via a survey, which included a personal information sheet, the Hedonic Consumption Scale, the Selfishness Scale, and the Religiousness Scale. The study results demonstrated a statistically positive relationship between hedonic consumption and selfishness, and selfishness was adversely linked to religiousness. Also, the findings indicated that religiousness did not moderate the exacerbating effect of hedonic consumption on selfishness. Taken together, the participants demonstrated a high level of religiousness and a low level of selfishness; however, they kept having hedonic consumption behaviors and attitudes due to post-modern lifestyle, social environment, and social media usage.

Anahtar Kelimeler

Psychology of Religion, Consumption, Hedonic Consumption, Selfishness, Religiousness.

Kaynakça

• Akarsu, Bedia. Mutluluk Ahlâkı: Ahlâk Öğretileri-I. İstanbul: İnkılap Kitabevi, 1998.
• Alam, S.S. “Dindarlık Malezya’daki Müslüman Tüketici Davranışında Önemli Bir Belirleyici mi?” İslami Pazarlama Dergisi 2/1 (2011), 83-96.
• Aras Dönmez, Yeliz. Din Görevlilerinin Sigara İçme Alışkanlığı ve Dindarlık İlişkisi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2023.
• Arli, Denni - Tjiptono, Fandy. “Selfishness and Consumer Ethics: Does (non)religiosity Matter?” Journal of Philanthropy and Marketing 27/4 (2022), 1-13. https://doi.org/10.1002/nvsm.1751
• Arnold, Mark J. - Reynolds, Kristy E. “Hedonic Shopping Motivations”. Journal of Retailing 79/2 (2003), 259-268. https://doi.org/10.1016/S0022-4359(03)00007-1
• Arslandere, Murat. “Küresel Tüketici Kültürüyle Özdeşleşmenin Hedonik ve Faydacı Alışveriş Değeri Üzerindeki Etkisi”. ODÜ Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi 11/2 (2021), 699-714.
• Avcı, İbrahim - Hacıkeleşoğlu, Hızır. “The Effect of Religiosity on Hedonic Consumption and Wasteful Consumption Behavior”. İlahiyat Tetkikleri Dergisi 55 (2021), 353-378. https://doi.org/10.29288/ilted.871339
• Aydar, Ayşe. 18-30 Yaş Arası Genç Yeti̇şki̇nlerde Bi̇reyci̇li̇k, Toplumculuk ve Di̇ndarlık İli̇şki̇si̇. Ankara: Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Aydın, Rıfat. Tüketim Sosyolojisi: Kültür, Kimlik, Medya. İstanbul: Çizgi Kitabevi, 2022.
• Aygül, Hasan Hüseyin - Öztürk, Özgür. “Dini Çoğulculuk ve Kamusal Alanda Dindar Tüketim Kültürü”. Moment Dergi 3/1 (2016), 190-206.
• Babin, Barry J. vd. “Work and/or Fun: Measuring Hedonic and Utilitarian Shopping Value”. Journal of Consumer Research 20/4 (1994), 644-656. https://doi.org/10.1086/209376
• Balıkçı, Üsame. Bilgelik, Bilinçli Farkındalık ve Dindarlık Arasındaki İlişkisi. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2023.
• Baron, Reuben M. - Kenny, David A. “The Moderator–Mediator Variable Distinction in Social Psychological Research: Conceptual, Strategic, and Statistical Considerations.” Journal of Personality and Social Psychology 51/6 (1986), 1173-1182. https://doi.org/10.1037/0022-3514.51.6.1173
• Batu, Mikail - Tos, Onur. “Tüketim Kültürü Odağında Modernizm ve Postmodernizmşn Karşılaştırılması”. Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi 5/2 (2017), 991-1023.
• Baudrillard, Jean. Tüketim Toplumu. çev. Ferda Keskin - Hazal Deliçaylı. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2010.
• Belk, Russell W. vd. “The Fire of Desire: A Multisited Inquiry into Consumer Passion”. Journal of Consumer Research 30/3 (2003), 326-351.
• Bocock, Robert. Tüketim. çev. İrem Kutluk. Ankara: Dost Kitabevi, 2014.
• Campbell, Colin. The Romantic Ethic and the Spirit of Modern Consumerism: New Extended Edition. Cham: Springer International Publishing, 2018.
• Chang, Eunyoung. The Mediating Role of Hedonic Shopping Value in Apparel Shopping Satisfaction. Corvallis: Oregon State University, PhD Thesis, 2002.
• Çelik, Sabahattin. Hazsal ve Faydacı Tüketim. İstanbul: Derin Yayınları, 2009.
• Delener, Nejdet. “Religious Differences in Cognitions concerning External Information Search and Media Usage”. Proceedings of the Southern Marketing Association, 64-68.
• Delener, Nejdet. “The Effects of Religious Factors on Perceived Risk in Durable Goods Purchase Decisions”. Journal of Consumer Marketing 7/3 (1990), 27-38.
• Demirezen, İsmail. “Tüketim Toplumunun Oluşumu ve Din ile Etkileşimi”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 10/1 (2010), 97-109.
• Demirezen, İsmail. “Türki̇ye’de Muhafazakâr Kesi̇mi̇n Deği̇şen Hayat Tarzı”. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 9/2 (2016), 547-560.
• Doğan, Hasan Gökhan vd. “Hedonik Tüketim Alışkanlıkları Üzerine Etkili Faktörlerin Değerlendirilmesi: Tokat İli Örneği”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 7/30 (2014), 69-77.
• Doğan, Hümeyra Ahsen. Dengeli Yaşam ve Dindarlık İlişkisi. Ankara: Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Douglas, Mary vd. Tüketim Antropolojisi. Ankara: Dost Kitabevi, 1999.
• Duman, M. Zeki. Tüketim Toplumu: Eleştirel Bir Bakış. İstanbul: Kadim Yayınları, 2014.
• Erkmen, Turhan - Yüksel, Cenk. “Tüketicilerin Alışveriş Davranış Biçimleri ile Demografik ve Sosyo Kültürel Özelliklerinin İncelenmesine Yönelik Bir Araştırma”. Ege Akademik Bakış 8/2 (2008), 683-727.
• Essoo, Nittin - Dibb, Sally. “Religious Influences on Shopping Behaviour: An Exploratory Study”. Journal of Marketing Management 20/7-8 (2004), 683-712. https://doi.org/10.1362/0267257041838728
• Evanschitzky, Heiner vd. “Hedonic Shopping Motivations in Collectivistic and Individualistic Consumer Cultures”. International Journal of Research in Marketing 31/3 (2014), 335-338. https://doi.org/10.1016/j.ijresmar.2014.03.001
• Featherstone, Mike. Postmodernizm ve Tüketim Kültürü. çev. Mehmet Küçük. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2013.
• Freud, Sigmund. “The Ego and the Id”. Standard Edition 19 (1923), 12-66.
• Fromm, Erich. Erdem ve Mutluluk: Ahlâk Psikolojisi Üzerine Bir İnceleme. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 3. Basım, 1995.
• Fromm, Erich. Sahip Olmak Ya Da Olmak: İki Varoluş Biçimi Üzerine Bir İnceleme. çev. Aydın Arıtan. İstanbul: Say Yayınları, 2017.
• Furqani, Hafas. “Consumption and Morality: Principles and Behavioral Framework in Islamic Economics”. Journal of King Abdulaziz University: Islamic Economics 30/Özel Sayı (2017), 89-102.
• Gabriel, Yiannis - Lang, Tim. The Unmanageable Consumer. London ; Thousand Oaks, California: SAGE, 3. Basım, 2015.
• Gliner, Jeffrey A. vd. Uygulamada Araştırma Yöntemleri: Desen ve Analizi Bütünleştiren Yaklaşım. ed. Selahattin Turan. Ankara: Nobel Akademik, 2. Basım., 2015.
• Güven, Ebru Özlem. “Hedonik Tüketim: Kavramsal Bir İnceleme”. Anadolu Bil Meslek Yüksekokulu Dergisi 13 (2009), 65-72.
• Harvey, David. Postmodernliğin Durumu: Kültürel Değişimin Kökenleri. çev. Sungur Savran. İstanbul: Metis Yayınları, 2014.
• Hirschman, Elizabeth C. “American Jewish Ethnicity: Its Relationship to Some Selected Aspects of Consumer Behavior”. Journal of Marketing 45/3 (1981), 102-110. https://doi.org/10.1177/002224298104500308
• Hirschman, Elizabeth C. - Holbrook, Morris B. “Hedonic Consumption: Emerging Concepts, Methods and Propositions”. Journal of Marketing 46/3 (1982), 92-101.
• Hudson, Laurel A. - Murray, Jeff B. “Methodological Limitations of the Hedonic Consumption Paradigm and a Possible Alternative: A Subjectivist Approach” 13 (1986), 343-348.
• İnce, Abdullah vd. “Tüketim Dinamikleri Ölçeği: Kurumsal Din Eğitimi Almış Bireylerde Tüketim Eğilimleri”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 22/1 (2018), 73-106. https://doi.org/10.18505/cuid.377688
• Jafari, Aliakbar - Süerdem, Ahmet. “An Analysis of Material Consumption Culture in the Muslim World”. Marketing Theory 12/1 (2012), 61-79. https://doi.org/10.1177/1470593111424184
• Jones, Carla. “Materializing Piety: Gendered Anxieties About Faithful Consumption in Contemporary Urban Indonesia”. American Ethnologist 37/4 (2010), 617-637. https://doi.org/10.1111/j.1548-1425.2010.01275.x
• Kağıtçıbaşı, Çiğdem - Cemalcılar, Zeynep. Dünden Bugüne İnsan ve İnsanlar: Sosyal Psikolojiye Giriş. İstanbul: Evrim Yayınevi, 16. Basım., 2014.
• Karaca, Faruk. Din Psikolojisi. Trabzon: Eser Ofset Matbaacılık, 2015.
• Karaca, Faruk. “Din Psikolojisinde Metot Sorunu ve Bir Dindarlık Ölçeğinin Türk Toplumuna Standardizasyonu”. EKEV Akademi Dergisi - Sosyal Bilimler - 3/1 (2001), 187-201.
• Karaduman, İlkay. “The Role of Religious Sensibilities on the Relationship Between Religious Rules and Hedonic Product Consumption Behavior in Turkey”. International Journal of Humanities and Social Science Invention 5/4 (2016), 12-20.
• Karataş, Ezgi. Hedonic Consumption: Confirmation of the Scale and Analyzing the Effects of Demographic Factors and an Application in Izmir by Using Lisrel. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
• Keçe, A. Cem. Sevemez Kimse Beni Benim Sevdiğim Kadar- Farklı Yönlerden Narsisizm Narsisistik Yapı ve Narsisistik Kişilik Bozukluğu. Ankara: Pusula Yayınevi, 2011.
• Kesikbaş Yavşan, Merve. Sosyal Medya Paylaşımlarında Mahremi̇yet Bi̇li̇nci̇ ve Di̇ndarlık. Çanakkale: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2023.
• Kırcı, Hülya. “Hedonik Tüketim Davranışları ve Toplumsal Etkileri”. Paradoks Ekonomi Sosyoloji ve Politika Dergisi 10/1 (2014), 80-100.
• Köker, Nahit Erdem - Maden, Deniz. “Hazcı ve Faydacı Tüketim Bağlamında Tüketicinin Ürün Temelli Yenilikçiliği Algılaması: Amprik Bir Araştırma”. İşletme Araştırmaları Dergisi 4/2 (2012), 94-121.
• Köroğlu, Cemile Zehra. Tüketim Kültürü ve Din. Gümüşhane: Gümüşhane Üniversitesi Yayınları, 2012. Labyt, Christopher. How Autonomy Affects Hedonic Consumption. Belgium: Ghent University, Phd Thesis, 2015.
• Lin, Ying-Ching - Chang, Chiu-chi Angela. “Exploring Wasteful Consumption”. Journal of Environmental Psychology 49 (2017), 106-111. https://doi.org/10.1016/j.jenvp.2017.01.001
• Odabaşı, Yavuz. Tüketim Kültürü: Yetinen Toplumun Tüketen Topluma Dönüşümü. İstanbul: Sistem Yayıncılık, 6. Basım, 2019.
• O’Shaughnessy, John - O’Shaughnessy, Nicholas Jackson. “Marketing, the Consumer Society and Hedonism”. European Journal of Marketing 36/5/6 (2002), 524-547.
• Önal, Nevzat Evrim. “Burjuvazinin ‘İnsan Bencildir’ Tezinin Eleştirisine Doğru”. Madde, Diyalektik ve Toplum 3 (2018), 212-225.
• Penpece, Dilek. Tüketici Davranışlarını Belirleyen Etmenler: Kültürün Tüketici Davranışları Üzerindeki Etkisi. Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Raine, Adrian - Uh, Stepheni. “The Selfishness Questionnaire: Egocentric, Adaptive, and Pathological Forms of Selfishness”. Journal of Personality Assessment 101/5 (2019), 503-514. https://doi.org/10.1080/00223891.2018.1455692
• Sancar, Esma. Yeni Medya ve Tüketim Alışkanlıkları: İstanbul Örneğinde Kadınların Giyim-Kuşam Tüketimi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2017.
• Sarı, Betül. “Modernizmden Postmodernizme Tüketimin Evrimi ve Ekonomi Politiğini Anlamak”. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi 18/70 (2019), 554-568. https://doi.org/10.17755/esosder.404495
• Seyyar, Ali. İnsan ve Toplum Bilimleri Terimleri: Ansiklopedik Sosyal Bilimler Sözlüğü. İstanbul: Değişim Yayınları, 1. Basım, 2007.
• Sezen, Abdulvahid. “Tüketici Davranışları ve Dindarlık İlişkisi”. Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi 20 (2012), 99-115.
• Sungur, Erol. Postmodern Tüketim Anlayışında Dindar Yaşam Biçimleri. Ankara: Araştırma Yayınları, 2016.
• Şahiner, Tuba. İnanç Turizmi Potansiyeli ve Halkın İnanç Turizmine Bakışı Açısından Karaman. Karaman: Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
• Şekerci Güler, Rabia. Yeni Medya ve Tüketim: Çevrimiçi Tüketim Alışkanlıklarının Elazığ Örneğinde Analizi. Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Şimşek, Muhammet Emin. Hedonik Tüketim ve Bireysel Anarşizm Bağlamında Reklam: Kültürlerarası Bir Araştırma. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Tabachnick, Barbara G. - Fidell, Linda S. Using Multivariate Statistics: Pearson New International Edition. New York: Pearson Higher Ed, 7. Basım, 2013.
• Tai, Susan. “Shopping Styles of Working Chinese Females”. Journal of Retailing and Consumer Services 12/3 (2005), 191-203.
• Taşkaya, Merih - Güneş, Selda Saral. “Post-Modern Belirsizlik Ortamında ‘Tüketime Sunulan Güven’: Sigorta Reklamları Üzerine Bir Analiz”. Global Media Journal 7/14 (2017), 223-228.
• Topay, Gülnihal. Muhafazakâr Kadınların Gösterişçi Tüketim Pratikleri Üzerine Nitel Bir Araştırma. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Torlak, Ömer vd. Postmodern Dünyada Tüketimi Yeniden Anlamlandıracak Yeni Müşteri. İstanbul: Hayat Yayınları, 2007.
• Turan, Yahya. “Yalnızlıkla Başa Çıkma: Yalnızlık, Dini Başa Çıkma, Dindarlık, Hayat Memnuniyeti ve Sosyal Medya Kullanımı”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 22/1 (2018), 395-434. https://doi.org/10.18505/cuid.406750
• Ünal, Serap. Üni̇versi̇te Öğrenci̇leri̇nde Sosyal Medya Bağımlılık Düzeyleri̇ni̇n, Yalnızlık, Algılanan Sosyal Destek ve Stresle Başa Çıkma Arasındaki̇ İli̇şki̇si̇. İstanbul: Üsküdar Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Wakefield, Kirk L. - Barnes, James H. “Retailing Hedonic Consumption: A Model of Sales Promotion of a Leisure Service”. Journal of Retailing 72/4 (1996), 409-427.
• Yanıklar, Cengiz. “Postmodern Tüketim, Tüketim Kültürü ve Toplumsal Kimliğin İnşası”. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 35 (2018), 231-252.
• Yanıklar, Cengiz. Tüketimin Sosyolojisi. İstanbul: Birey Yayıncılık, 2006.
• Zeybek, Ecrin. Sosyal Medya Kullanımının Yalnızlık Algısına Olan Etkisinin Değerlendirilmesi. İstanbul: İstanbul Gelişim Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Zorlu, Abdülkadir. Tüketim Sosyolojisi. Ankara: Glocal Yayınları, 2006.