İngiltere’nin Hindistan Siyasetinde Herat’ın Rolü: Tehdit Algısı ve Müdahale Stratejileri (1833-1838)

Year 2025, Volume: 20 Issue: 2, 691 - 707, 27.12.2025

Mustafa Tanrıverdi

https://doi.org/10.48145/gopsbad.1750434

Abstract

Bu çalışma, 19. yüzyılın ilk yarısında İngiltere’nin Hindistan siyaseti çerçevesinde Herat’ın stratejik konumunu, tehdit algılarını ve bu bağlamda geliştirilen müdahale stratejilerini ele almaktadır. Özellikle 1833-1838 yıllarındaki Herat Kuşatmaları, İngiltere ile Rusya arasında Büyük Oyun (The Great Game) olarak bilinen jeopolitik rekabetin önemli bir evresi olarak değerlendirilmiştir. Araştırmada, İngiltere'nin Hindistan’daki çıkarlarını koruma amacının, İran’ın Herat üzerindeki egemenlik girişimlerine karşı koymasındaki belirleyici etkisi ortaya konulmuştur. İngiltere, Rusya'nın İran üzerindeki artan nüfuzu karşısında Herat’ı tampon bölge olarak görmüş ve İran’ın kuşatma girişimini Hindistan için doğrudan tehdit olarak algılamıştır. Bu doğrultuda diplomatik baskılar, askerî güç gösterileri ve yerel unsurların desteklenmesi gibi çeşitli müdahale yöntemleri benimsemiştir. İran cephesinde ise Kaçar yönetimi, hem tarihsel hak iddiaları hem de iç siyasi istikrar arayışıyla Herat’ı ele geçirme çabasına girişmiş; ancak İngiltere’nin kararlı müdahalesi ve Rusya'nın desteğini çekmesiyle geri adım atmak zorunda kalmıştır. Çalışma, İngiliz, İranlı ve Rus aktörlerin bölgesel çıkarlarını, diplomatik stratejilerini ve askerî müdahalelerini karşılaştırmalı bir yaklaşımla analiz etmekte; Herat meselesinin yalnızca yerel değil, aynı zamanda küresel güç dengeleri açısından ne denli önemli bir kriz alanı olduğunu vurgulamaktadır. Sonuç olarak, Herat Kuşatması, 19. yüzyıl Asya siyasetinde sömürgeci devletlerarası rekabetin ve İran’ın jeopolitik kırılganlıklarının tipik bir örneği olarak değerlendirilmektedir.

Keywords

İngitere , Rusya , İran , Hindistan , Büyük Oyun

İngiltere’nin Hindistan Siyasetinde Herat’ın Rolü: Tehdit Algısı ve Müdahale Stratejileri (1833-1838)

Abstract

This study analyses the strategic position of Herat, threat perceptions, and the intervention strategies developed in this context within the framework of Britain's Indian policy in the first half of the 19th century. In particular, the Sieges of Herat in 1833-1838 are evaluated as an important phase of the geopolitical rivalry between Britain and Russia known as The Great Game. The study reveals the decisive influence of Britain's aim of protecting its interests in India in countering Iran's attempts to dominate Herat. Britain saw Herat as a buffer zone against Russia's growing influence over Iran and perceived Iran's encirclement attempt as a direct threat to India. Accordingly, it adopted various intervention methods such as diplomatic pressures, displays of military power, and the support of local elements. On the Iranian front, the Qajar administration attempted to seize Herat with both historical claims and a quest for internal political stability; however, it was forced to back down due to Britain's decisive intervention and Russia's withdrawal of support. The study analyses the regional interests, diplomatic strategies, and military interventions of British, Iranian, and Russian actors with a comparative approach, and emphasises how the Herat issue was not only a local but also an important crisis area for the global balance of power. In conclusion, the Siege of Herat is analysed as a typical example of colonial rivalry in 19th century Asian politics and Iran's geopolitical vulnerabilities.

Keywords

Britain , Russia , Iran , India , The Great Game

References

• Ahmedî, F.  Kâimyan, A. (1398). Bazi-i Bozorg ve Mesele-i Herat (1828-1838). Pejuheşha-yı Ulum-ı Tarihî, 11(2), 1-20.
• Andreeva, E. (2007). Russia and Iran in the Great Game. New York: Routledge.
• Atayî, M. İ. (1384). Nigâhi-i Muhtesir be Tarih-i Muasır-ı Afganistan. çev. Cemil Rahman Kamgar, Tahran: Meyvend.
• Avery, P. (1389). Tarih-i İran. C. VII, çev. Timur Kadrî, Tahran: Mehteap, Tahran.
• Bayur. Y. H. (1987). Hindistan Tarihi. C. III, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Bina, A. E. (1383). Tarih-i Siyasi ve Diplomasi-i İran C. II, Tahran: İntişârat-ı Danişgâh-ı Tahran.
• Cronin, S. (2008). Importing Modernity: European Military Missions to Qajar Iran. Comparative Studies in Society and History, 50(1), 197-226.
• Devebakan, M. (2023). İran’da Modernleşmenin Ayak Sesleri Mirza Melkum Han ve Faaliyetleri. İstanbul: Selenge Yayınları.
• Dodwell, H. H. (1931). The Founder of Modern Egypt. A Study of Mohammed Ali. Cambridge: University Press.
• Driault, E. (2010). Şark Mese’lesi. çev. Nâfiz. yay. Emine Erdoğan, Anakara: Berikan Yayınları.
• Ferrier, J. P. (1858). History of the Afghans. Londra: J. Murray.
• Feyz M. K. (1373). Sirâcü’t-tevarih. C. I, yay. Muhammed İbrahim Şeriatî, Tahran.
• Gozîde-i Esnâd-ı Siyasî-i İran ve Afganistan (1374). C. I, yay. Muhammed Nadir Nasîrî Mukaddem, Tahran: Defter-i Mutâle‘ât-ı Siyasi ve Beynelmilelî.
• Hambly, G. (1964). An Introduction to the Economic Organization of Early Qājār Iran. Iran, 2, 69-81.
• Hopkirk, P. (2025). Büyük Oyun: Orta Asya’da Gizli Savaş. çev. Renan Akman, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• İttihâdiye, M. (1380). İnfasal-ı Herat: Guşeha-yı ez Revâbıt-i Harici-i İran (1200-1280). Tahran: Kitab-ı Seyamek.
• İvanov, M. S. (2021). İran Tarihi. çev. Hasan Demiroğlu, İstanbul: Selenge Yayınları.
• Kaçar, C. M. (1384). Tarih-i Nov. Tahran: Neşr-i İlmî.
• Karadeniz, Y. (2020). İtan Tarihi 1700-1925. 2. Baskı. İstanbul: Selenge Yayınları.
• Kashani-Sabet, Firoozeh, “Fragile Frontiers: The Diminishing Domains of Qajar Iran”, International Journal of Middle East Studies, Cilt. 29, Say. 2, 1997, ss. 205-234.
• Kelly, J. B. (1968). Britain and the Persian Gulf 1795-1880. Oxford: Clarendon Press.
• Külünk, F. (2019). İngiliz Doğu Hindistan Şirketi’nin Yerli Birlikleri: Sepoy Ayaklanması. Tarih İncelemeleri Dergisi, 34(1), 139-160.
• Mahmud, M. (1353). Tarih-i Revâbıt-i Siyasi-i İran ve İngiliz. C. II, Tahran: İkbal.
• Markhan, C. (1364). Tarih-i İran der Devre-i Kaçar. çev. Mirza Rahim Ferzane, Tahran: Neşr-i Ferheng-i İran.
• Mohdevî, Abdurrıza Hûşeng, Tarih-i Revâbıt-i Harici-i İran, Emir-i Kebir, Tahran 1392.
• Mosely, P. E. (1954). Russian Diplomacy and the Opening of the Eastern Question. Cambridge: Harvard University Press.
• Norris, J. A. (1967). The First Afghan War 1838-1842. Cambridge: University Press.
• Sepehr, M. T. L. (1390). Nasihü’t-Tevarih Tarih-i Kaçariye. C. II, yay. Cemşid Giyanfer, Tahran: Esatir.
• Sykes, P. (1380). Tarih-i İran. çev. Seyyid Muhammed Takî Fahradaî Gilanî, Tahran: Efsun.
• Şemîm, A. E. (1393). İran der Devre-i Saltanat-ı Kaçar. Tahran: Mudebbir.
• Tâlî, H. (1393). Tarih-i Tecziye-i İran. Tahran: Semerkant.
• Tanrıverdi, M., & Devebakan, M. (2025). Feth Ali Şah Dönemi: İran-İngiltere İlişkilerinde Hindistan ve Hacı Halil Han Kazvinî Olayı. Mavi Atlas, 13(2), 538-548.
• Temperly, H. W. (1936). England and the Near East; The Crimea, Longmans. London: Green and Co.
• Uluerler, S. (2015). Herat Meselesi ve İran-İngiliz Savaşının (1856-1857) Osmanlı Devleti’ne Etkileri. Turkish Studies, 10(2), 803-824.
• Volodarsky, M. (1985). Persia’s foreign policy between the two Herat crises, 1831-56. Middle Eastern Studies, 21(2), 111-151.
• Volodarsky, M. (1984), The Russians in Afghanistan in the 1830s. Central Asian Survey, 2, 63-86.
• Yazıcı, O. (2024). Kuruluştan Bağımsızlığa Afganistan Tarihi 1709-1929. Ankara: Türk Tarihi Kurumu.
• Watson, R. G., (1866). A History of Persia from the Beginning of the Nineteenth Century to the Year 1858. London: Smith and Elder.