Sağlık Hizmetlerinde Kusursuz Sorumluluk İlkesi: Bir Adalet Yaklaşımı

Year 2025, Volume: 14 Issue: 3, 1063 - 1074, 25.09.2025

Neslihan Z. Akkanat

https://doi.org/10.37989/gumussagbil.1729337

Abstract

Bu makale Türkiye’de sağlık hizmetlerinden doğan zararların tazmininde kusursuz sorumluluk ilkesinin hukuki zemini ve uygulama alanını konu almaktadır. Rawl’un “hakkaniyet”, Sen ve Nussbaum’un “yapabilirlik” yaklaşımları doğrultusunda sağlık hakkının kamusal niteliği vurgulanmış; risk ve tehlike ilkesi ile birlikte kusursuz sorumluluğun adil bir çözüm üretebileceğinin esası ifade edilmeye çalışılmaktadır. Anayasanın temel hak ve hükümleri, Türk Borçlar Kanunun’da yer bulan tehlike sorumluluğu düzenlemelerine, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin ilgili maddeleri incelenmiş ve Danıştay’ın az sayıdaki kararlarına değinilerek kusursuz sorumluluğun kusur aranmaksızın idarenin tazmin yükümlülüğünü hangi durumlarda öne çıktığı gösterilmeye çalışılmıştır. Bu çalışma, komplikasyon riski tıbbi müdahalelerde ve organizasyon, eksikliklerinde doğan zararlar bakımından, kusursuz sorumluluğun hasta haklarını güvence altına alan tamamlayıcı bir mekanizma olduğu ortaya konulmaya çalışılmaktadır.

Keywords

Adalet , Kusursuz Sorumluluk , Risk İlkesi , İdarenin Sorumluluğu

The Principle of Strict Liability in Healthcare: A Justice Approach

Abstract

This article focuses on the legal basis and application of the principle of strict liability in the compensation of damages arising from health services in Turkey. In line with Rawl's “equity” and Sen and Nussbaum's “capability” approaches, the public nature of the right to health is emphasized, and the principle of strict liability together with the principle of risk and hazard is tried to be expressed as the basis for a fair solution. The fundamental rights and provisions of the Constitution, the hazard liability provisions in the Turkish Code of Obligations, the relevant articles of the European Convention on Human Rights, and the few decisions of the Council of State are examined to show in which cases the liability of the administration to indemnify without fault is emphasized. This study tries to demonstrate that strict liability is a complementary mechanism that guarantees patient rights in medical interventions with high risk of complications and damages arising from organizational deficiencies.

Keywords

Justice , Risk Principle , Strict Liability , Administrative Liability

References

• 1.Çağlayan, R., Tarihsel, Teori ve Pratik Yönleriyle İdarenin Kusursuz Sorumluluğu, (1. Baskı), Ankara: Asil Yayınları, 2007.
• 2 Rawls, J., Bir Adalet Teorisi, (Çev. Coşar V, A), Ankara: Phoenix Yayınevi, 2017.
• 3 Yayla, A., Adalet Teorilerine Bir Bakış, Sosyal ve Siyasal Teori Seçme Yazılar, Ankara: Siyasal Kitapevi, 1999.
• 4 Ray, C. B., The Essential Robert Nozıck, Canada: Fraser Institute, 2020, p. 34-36.
• 5 Rawls, John, A Theory of Justice (Revised Edition), Cambridge: Harvard University Press, 1999.
• 6 Fleischacker, S. (2013). Dağıtıcı Adaletin Kısa Tarihi, (Çev: Murteza G.), İstanbul: Pinhan Yayıncılık. s. 208.
• 7 Berlin, İ., “İki Özgürlük Kavramı” Çev. Mete Tuncay ve Zeynep Mertoğlu, Kirpi ile Tilki, İstanbul, Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2008,s. 101-106.
• 8 Gaus, F.G., (1999), Siyaset Kavramları ve Siyaset Kuramları, (Çev. Akdere, N.), Ankara: Phoenix, 2016.
• 9 Rawls J., (2020), Hakkaniyet Olarak Adalet, (Çev: Baş O), İstanbul: Pinhan Yayıncılık 163-168.
• 10 Güven, E., Adalet Kuramları, Akkurt, M. ve Hanoğlu, D.S. (Ed.), John Rawls’un Adalet Teorisi, İstanbul: Çizgi Kitapevi, 2024, s. 410.
• 11 Aydın İ., Başlangıç Durumu, Bilgisizlik Peçesi: Rawls, Habermas ve Sandel, Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi, Güz, s.20, 2016, s.80.
• 12 Özçelik, M., Sağlıkta Hakkaniyet, Hemşirelik Bilimi Dergisi, 5(3), 2022, s. 203.
• 13 Başoğlu, B., Sözleşme Dışı Kusursuz Sorumluluk Hukuku ve Özellikle Tehlike Sorumluluğuna İlişkin Değerlendirmeler, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 6(2), 2015, s. 32.
• 14 Brighouse, H., Adalet Teorileri, (Çev: Yılmaz, İ.) Ankara: Fol Yayınları, 2004.
• 16 Nussbaum, M., Creating Capabilities: The Human Development Approach. Cambridge: Harvard University Press., 2011, 42-55.
• 17 Nussbaum, M., Yapabilirlikler Yaratmak, (Çev. Somuncuoğlu, S.), İstanbul: İletişim Yayınları, 2018,
• 18 Erçin, S.N., Altenatif Bir Kalıkınma Ekonomisi Ölçüt, Martha Nussbaum’un Yapabilirlikler Yaklaşımı,Sakarya Hukuk Fakültesi Dergisi, 2020, 8(1-2), s. 29-34.
• 19 Sandel, M.J., Liberalizm ve Adaletin Sınırları, (Çev: Zeybekoğlu A. E.), Ankara: Dost Yayınları, 2014.
• 20 Arun, O. M., Yapabilirlikler Yaklaşımı ve Değerli Yapabilirliklerin Tanımlanması Sorunsalı Yanlış Bilinç Mi, Yapısal Eşitsizlikler Mi?, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16(Özel Sayı), 2016, s.15., s.a.9-24.
• 21 İmre, Z., Doktrinde ve Türk Hukukunda Kusursuz Mesuliyet Halleri, İstanbul: İsmail Akgün Matbaası,1949. 22 Cengiz, S., Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararları. Işığında Yaşam Hakkı, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, S.93., 2011, s. 383-404.
• 23 Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nun 16 Aralık 1966 tarihli ve 2200 A(XXI) sayılı kararıyla kabul edilmiş imza, onay ve katılıma açılmıştır. 3 ocak 1976’da yürürlüğe girmiştir. “1. Bu Sözleşmeye Taraf Devletler, herkesin erişilebilir en yüksek bedensel ve ruhsal sağlık standardından yararlanma hakkını tanır. 2. Bu Sözleşmeye Taraf Devletlerce bu hakkı tam olarak gerçekleştirmek ¸üzere yapılacak girişimler;
• Ölü doğum oranı ve çocuk ölümlerinin azaltılması ve çocuğun sağlıklı gelişmesi için önlemler alınması; b- çevre ve endüstri sağlığının her bakımdan iyileştirilmesi; c- Salgın ve yöresel hastalıklarla, meslek hastalıkları ve öteki hastalıkların önlenmesi, bakımı ve denetlenmesi; d- Hastalık durumunda herkese tıbbi hizmet ve bakım sağlayacak koşulların yaratılması; için gerekli olan önlemleri içerir.”
• 24 Durkal. M. E. , İdarenin Sorumluluğunun Ortaya Çıkış ve Temeli, Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, XXII (1), 2019, 159-189.
• 25 Atay, E. E., İdare Hukuku, Cilt: 2, Ankara: Gazi Yayınları, 2006.
• 26 Odyakmaz, Z. Ve Keskin, B., Anayasa Mahkemesi ve Danıştay Işığında Sağlık Hizmetlerinde İdarenin kusursuz Sorumluluğunun Gerekliliği, Ankara: Yetkin Yayınları, 2020.
• 27 Yaşar, H, N., İdarenin Sorumluluğu Üzerine Düşünceler, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, LXVI (1), 2008, s.a. 201-220.
• 28 https://karararama.danistay.gov.tr/ (Esas 2024/3121 Karar 2024/5436) 22.04.2025.
• 29 Türk Borçlar Kanunu Resmi Gazete: 4/2/2011, R.G. sayısı: 27836, 2011, “Adam çalıştıran, çalışanın, kendisine verilen işin yapılması sırasında başkalarına verdiği zararı gidermekle yükümlüdür. Adam çalıştıran, çalışanını seçerken, işiyle ilgili talimat verirken, gözetim ve denetimde bulunurken, zararın doğmasını engellemek için gerekli özeni gösterdiğini ispat ederse, sorumlu olmaz.
• Bir işletmede adam çalıştıran, işletmenin çalışma düzeninin zararın doğmasını önlemeye elverişli olduğunu ispat etmedikçe, o işletmenin faaliyetleri dolayısıyla sebep olunan zararı gidermekle yükümlüdür. Adam çalıştıran, ödediği tazminat için, zarar veren çalışana, ancak onun bizzat sorumlu olduğu ölçüde rücu hakkına sahiptir.”
• 30 Özel, Ç., ve Leblebici, N.D.,Organizasyon Kusurundan Doğan Zarar Açısından Özel Hastane ve Hekimler, Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 10(2), 2007, s.a. 177-200.
• 31 Hızal, A. ve Çınarlı, S., (2015), Hatalı Tıbbi Müdahaleden Kaynaklanan Tam Yargı Davalarında Tazmin Borcunun Kapsamı, İstanbul Medipol Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2(1), 2015, s.a. 143-184.
• 32 Danıştay 10. D, 9.02.2000, E. 1998/4977, K. 2000/380. “Konuya ilişkin bir diğer somut örnekte, Tıp Fakültesi Kardiyoloji Anabilim Dalı’nda uzmanlık yapmakta olan davacı, acil müdahale için hızla giderken koridordaki muz kabuğunun üzerine basarak düşmüş ve sakatlanmıştır.
• Söz konusu olayla ilgili açılan tam yargı davasının temyiz incelemesinde Danıştay, idarenin burada gerekli olan aydınlatma, temizlik vb. faaliyetleri yapmadığının açık olduğunu belirtmiş ve doğan zararın tazmininin gerektiği yolunda karar vermiştir. Danıştay 10. D, 20.10.2006, E. 2003/4153, K. 2006/5848. Söz konusu kararın en dikkat çekici yönü, Danıştay’ın somut olayda ağır hizmet kusuru şartını aramamış olması ve bu konuda kusur derecelendirmesi yapmadan zararın tazmin edilmesi gerektiği yolunda karar vermiş olmasıdır.” 33 Ersöz, A.K., Anayasa Mahkemesi’nin İdarenin Sağlık Hizmetlerinden Kaynaklanan Sorumluluğuna İlişkin Bireysel Başvuruya Konu Kararlarının Değerlendirilmesi, Akdeniz Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 12(2), 2022, s. 457-478.
• 34 Güran, S., Hekimin Faaliyetlerinden Devletin Sorumluluğu, S. 46-47, 1982, s.a. 16-22.; Baş, Z.B., Sağlık Hizmetleri Dolayısıyla İdarenin Sorumluluğu, Sorumluk ve Tazminat Hukuku Sempozyumu, 2009, s. 647.
• 35 Çınarlı, S. ve Aykın, A. C., Sağlık Personelinin Hukuki Sorumluluğu, Ankara: Seçkin Yayınları, 2016.
• 36 Işıklar, C., Danıştay Kararlarında İdarenin Kusursuz Sorumluluğunu Kaldıran ve Azaltan Hâller, Yıldırım Beyazıt Hukuk Dergisi, 4(1), 2019, s.a.115-158.