Borsa İstanbul Konaklama İşletmelerinin Finansal Performanslarının TOPSIS, MULTIMOORA ve PROMETHEE Yöntemiyle Belirlenmesi

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 2, 401 - 426, 28.09.2024

Bengü Su Karagöz , Mete Sezgin , Erkan Akgöz , Murat Yurtlu

https://doi.org/10.32572/guntad.1415821

Öz

Ülkelerin kalkınmaları için önemli bir sektör olarak görülen turizmin etkinliği, sektörde faaliyet gösteren işletmelerin finansal performanslarıyla doğrudan ilişkilidir. Bu sebeple turizm işletmelerinin finansal performanslarının analiz edilmesi önemlidir. Bu araştırmanın amacı, BİST konaklama sektöründe işlem gören işletmelerin 2018-2022 yıllarına ait finansal performanslarının belirlenmesidir. Bu kapsamda finansal performans kriteri olarak Kamuyu Aydınlatma Platformu’ndan elde edilen mali tablolardan yararlanılarak 15 finansal oran araştırmacılar tarafından hesaplanmıştır. Elde edilen oranlar TOPSIS, MULTIMOORA ve PROMETHEE çok kriterli karar verme yöntemleri kullanılarak analiz edilmiştir. BİST konaklama sektöründe genel olarak finansal performansı en yüksek işletmelerin KSTUR ve MAALT olduğu belirlenmiş ve yöntemlerin sıralama sonuçlarının farklı olabildiği sonucuna ulaşılmıştır. Araştırma sonuçlarına göre araştırmacılara, işletmelere ve yatırımcılara önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

BİST, ÇKKV, Konaklama Sektörü, Finansal Performans

Determination of The Financial Performance of Borsa Istanbul Accommodation Companies Using TOPSIS, MULTIMOORA and PROMETHEE Method

Öz

The effectiveness of tourism, considered an important sector for the development of countries, is directly related to the financial performance of the enterprises operating within the sector. Therefore, analyzing the financial performance of tourism enterprises is crucial. The purpose of this study is to determine the financial performance of companies listed in the BIST accommodation sector for the years 2018-2022. In this context, 15 financial ratios were calculated by the researchers using the financial statements obtained from the Public Disclosure Platform as financial performance criteria. The obtained ratios were analyzed using the multi-criteria decision-making methods TOPSIS, MULTIMOORA, and PROMETHEE. It was determined that, generally, the highest financial performance in the BIST accommodation sector belonged to KSTUR and MAALT, and the ranking results of the methods could differ. Based on the research findings, recommendations have been made for researchers, businesses, and investors.

Anahtar Kelimeler

BIST, MCDM, Hospitality Sector, Financial Performance

Kaynakça

• Acar, M. (2003). Tarımsal işletmelerde finansal performans analizi. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi(20), 21-37. https://dergipark.org.tr/tr/pub/erciyesiibd/issue/5877/77779
• Akbulut, O. Y. (2019). CRITIC ve EDAS yöntemleri ile iş bankası'nın 2009-2018 yılları arasındaki performansının analizi. Ekonomi, Politika & Finans Araştırmaları Dergisi, 4(2), 249-263. http://doi.org/10.30784/epfad.594762
• Akpınar, M. E., & Metin, İ. (2023). Entropi ve Multi-Moora yöntemlerini kullanarak bir vaka analizi ile uluslararası hedef pazar seçimi. Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi, 58(1), 1-15. http://doi.org/10.15659/3.sektor-sosyal-ekonomi.23.01.1934
• Aksoy, E., Ömürbek, N., & Karaatlı, M. (2015). AHP temelli MULTIMOORA ve COPRAS yöntemi ile Türkiye kömür işletmeleri'nin performans değerlendirmesi. Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 33(4), 1-28. http://doi.org/10.17065/huiibf.10920
• Aktan, B., & Bodur, B. (2006). Oranlar aracılığı ile finansal durumunuzu nasıl çözümlersiniz? Küçük işletmeler için bir rehber. Journal of Yasar University, 1(1), 49-67. http://doi.org/10.19168/jyu.47193
• Alonso-Almeida, M. M., & Bremser, K. (2013). Strategic responses of the Spanish hospitality sector to the financial crisis. International Journal of Hospitality Management, 32, 141-148. http://doi.org/10.1016/j.ijhm.2012.05.004
• Arsu, T., & Ayçin, E. (2020). BIST lokanta ve oteller sektöründeki turizm işletmelerinin finansal performanslarının MACBETH ve EDAS yöntemleri ile incelenmesi. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi (Özel Sayı), 156-178. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ahbvuibfd/issue/55755/698379
• Avcı, T., & Çınaroğlu, E. (2018). AHP temelli TOPSIS yaklaşımı ile havayolu işletmelerinin finansal performans değerlemesi. C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 19(1), 316-335. http://esjournal.cumhuriyet.edu.tr/en/pub/issue/37183/410454
• Balcı Yıldız, N., & Koba, Y. (2023). Turizm sektörünün COVID-19 pandemisi sonrası finansal performans değerlendirmesi. International Congress on Eurasian Economies, İzmir, Türkiye, 19-20 Eylül 2023. http://doi.org/10.36880/C15.02848
• Beller Dikmen, B. (2021). Elektrik enerjisi sektörünün finansal performanslarının oran analizi yöntemi ile incelenmesi. İşletme Araştırmaları Dergisi, 13(1), 912-926. http://doi.org/10.20491/isarder.2021.1174
• Bilici, N. (2019). Turizm sektörünün finansal performansının oran analizi ve TOPSIS yöntemiyle değerlendirilmesi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 23(1), 173-194. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ataunisosbil/issue/43928/538474
• Brauers, W. K., & Zavadskas, E. K. (2006). The MOORA method and its application to privatization in a transition economy. Control and Cybernetics, 35(2), 445-469. http://eudml.org/doc/209425
• Brida, J. G., Gomez, D. M., & Segarra, V. (2020). On the empirical relationship between tourism and economic growth. Tourism Management, 81, 1-11. http://doi.org/10.1016/j.tourman.2020.104131
• Büyük, Ö., & Can, E. (2020). COVID-19 salgınının Türk turizmine etkisi: Seyahat ve konaklama endüstrileri üzerine değerlendirme. AHBVÜ Turizm Fakültesi Dergisi, 23(2), 312-331. http://doi.org/10.34189/tfd.23.02.005
• Ceyhan, İ. F., & Demirci, F. (2017). MULTIMOORA yöntemiyle finansal performans ölçümü: Leasing şirketlerinde bir uygulama. Bartın Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 8(15), 277-296. https://dergipark.org.tr/tr/pub/bartiniibf/issue/30498/329992
• Chen, M. H. (2011). The response of hotel performance to international tourism development and crisis events. International Journal of Hospitality Management, 30(1), 200-212. http://doi.org/10.1016/j.ijh4.23010.06.005
• Costea, C. D., & Hostiuc, F. (2009). The liquidity ratios and their significance in the financial equilibrium of the firms. The Annals of The "Ştefan cel Mare" University Suceava. Fascicle of The Faculty of Economics and Public Administration, 9(1), 252-261.
• Çolak, Z. (2023). BİST’te işlem gören gayrimenkul yatırım ortaklıklarının gri ilişkisel analiz yöntemiyle finansal performanslarının değerledirilmesi. Finans Ekonomi ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(24), 75-96. http://doi.org/10.29106/fesa.1199029
• Ercan, C., Dayı, F., & Akdemir, E. (2013). Kamu sağlık işletmelerinde finansal performans değerlemesi: Kamu hastaneleri birlikleri üzerine bir uygulama . Asia Minor Studies - International Journal of Social Sciences, 1(2), 54-71. https://dergipark.org.tr/tr/pub/asm/issue/56466/784854
• Erdoğan, B., & Aydın, Y. (2023). BİST’te işlem gören sigorta şirketlerinin Performans analizi: MARCOS metodu. Turkish Research Journal of Academiz Social Science, 6(2), 225-232. http://doi.org/ 10.59372/turajas.1394285
• Ezin, Y. (2022). BIST turizm endeksi firmalarının finansal performanslarının gri ilişkisel analiz yöntemi ile değerlendirilmesi. Dicle Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 12(24), 353-367. https://dergipark.org.tr/tr/pub/duiibfd/issue/73541/1134997
• Gitman, L. J., & Zutter, C. J. (2015). Principles of Managerial Finance. Edinburgh: Pearson Education Limited.
• Hoe, L. W., Din, M. A., Siew, L. W., & Wai, C. J. (2018). Evaluation on the performance of suppliers in Malaysia with TOPSIS model. Journal of Fundamental and Applied Sciences, 10(6S), 406-415. DOI: 10.4314/jfas.v10i6s.5
• Hwang, C., & Yoon, K. (1981). Multiple Attribute Decision Making Methods and Applications, Springer Verlag.
• Ishizaka, A., & Siraj, S. (2018). Are multi-criteria decision-making tools useful? An experimental comparative study of three methods. European Journal of Operational Research, 1-26. http://doi.org/10.1016/j.ejor.2017.05.041
• Islam, N., Sarkar, B., Basak, A., Das, P., Paul, I., Debnath, M., & Roy, R. (2022). A novel GIS-based MCDM approach to identify the potential eco-tourism sites in the Eastern Dooars region (Himalayan foothill) of West Bengal, India. Geocarto International, 1-31. http://doi.org/10.1080/10106049.2022.2076917
• Kahveci, M., & Turna, İ. (2016). BİST’te işlem gören turizm işletmelerinin TOPSIS tekniği ile finansal performanslarının analizi ve değerlendirilmesi. Muhasebe ve Denetime Bakış, (48), 99-114.
• Karakaş, A., & Öztel, A. (2020). BİST'te yer alan turizm işletmelerinin finansal performanslarının entropi tabanlı TOPSIS yöntemi ile belirlenmesi: Bir python uygulaması. Dicle Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 10(3), 543-562. https://dergipark.org.tr/tr/pub/duiibfd/issue/57937/803966
• Kaya, P., İpekçi Çetin, E., & Kuruüzüm, A. (2011). Çok kriterli karar verme ile Avrupa Birliği ve aday ülkelerin yaşam kalitesinin analizi. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Ekonometri ve İstatistik Dergisi(13), 80-94. https://dergipark.org.tr/tr/pub/iuekois/issue/8980/112038
• Kazan, H., & Özdemir, O. (2014). Financial performance assessment of large scale conglomerates via TOPSIS and CRITIC methods. International Journal of Management and Sustainability, 3(4), 203-224. http://doi.org/10.18488/journal.11/2014.3.4/11.4.203.224
• Kınalı, F. (2022). İşletmelerin finansal performanslarının mali yapı oranları açısından değerlendirilmesi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, 25(2), 746-756.
• Kıvılcım, B. (2020). Covid-19 (yeni koronavirüs) salgınının turizm sektörüne muhtemel etkileri. USOBED Uluslararası Batı Karadeniz Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 4(1), 17-27. http://doi.org/10.46452/baksoder.727208
• Kitsios, F., & Grigoroudis, E. (2020). Evaluating service innovation and business performance in tourism: A multicriteria decision analysis approach. Management Decision, 58(11), 2429-2453. http://doi.org/10.1108/MD-09-2019-1326/full/html
• Medetoğlu, B., Kavas, Y. B., Öztürk, M., & Türkay, K. (2023). BIST konaklama sektöründeki işletmelerin finansal performanslarının COPRAS ve WASPAS yöntemleriyle ölçümü. Akademik Hassasiyetler , 10(22), 357-376. http://doi.org/10.58884/akademik-hassasiyetler.1276572
• Metin, S., Yaman, S., & Korkmaz, T. (2017). Finansal performansın TOPSIS ve MOORA yöntemleri ile belirlenmesi: BİST enerji firmaları üzerine karşılaştırmalı bir uygulama. KSÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 14(2), 371-394. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ksusbd/issue/31599/319321
• Obuya, D. O. (2017). Debt financing option and financial performance of micro and small enterprises: A critical literature review. International Journal of Business and Management, 12(3), 221-231. http://doi.org/10.5539/ijbm.v12n3p221
• Okay, G., & Köse, A. (2015, August). Financial performance analysis of brokerage firms quoted on the Istanbul stock exchange using the TOPSIS method of analysis. International Journal of Business and Social Science, 6(8), 68-77.
• Onocak, D. (2023). BİST’te işlem gören konaklama işletmelerinin finansal performanslarının CRITIC ağırlıklandırmalı TOPSIS yöntemine göre değerlendirilmesi. Muhasebe ve Finansman Dergisi(97), 79-98. http://doi.org/10.25095/mufad.1177612
• Oral, C., & Şenen, M. (2023). Gri ilişkisel analiz yöntemi ile finansal performans değerlendirmesi: BİST’de işlem gören teknoloji şirketleri üzerine bir uygulama. İşletme Araştırmaları Dergisi, 15(2), 894-906. http://doi.org/10.20491/isarder.2023.1625
• Paça, M., & Karabulut, T. (2019). Finansal rasyolar ile finansal performans: BIST ve turizm. Uluslararası Global Turizm Araştırmaları Dergisi, 3(1), 53-65. https://dergipark.org.tr/en/pub/ijgtr/issue/45045/544508
• Pala, O. (2021). BİST turizm endeksinde yer alan firmaların CILOS ve MAIRCA tabanlı finansal performans analizi. ASBİ Abant Sosyal Bilimler Dergisi, 21(2), 163-185. https://dergipark.org.tr/tr/pub/asbi/issue/64238/974746
• Peker, İ., & Baki, B. (2011). Gri ilişkisel analiz yöntemiyle Türk sigortacılık sektöründe performans ölçümü. International Journal of Economic and Administrative Studies, 4(7), 1-18. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ulikidince/issue/21620/232233
• Roy, S., & Das, A. (2018). Application of TOPSIS method for financial performance evaluation: A study of selected scheduled banks ın Bangladesh. Journal of Commence & Accounting Research, 7(1), 24-29.
• Say, S. (2022). ARAS ve COPRAS yöntemleri ile BIST teknoloji endeksindeki şirketlerin finansal performans analizi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, 25(25.yıl özel sayı), 511-523.
• Sezgin, M., Keleş, A., & Karagöz, B. (2021). Pandemi dönemi temassız otelcilik ve 4-5 yıldızlı oteller üzerine bir araştırma. Journal of Global Tourism and Technology Research, 2(2), 72-86. https://dergipark.org.tr/tr/pub/jgttr/issue/65288/956509
• Sezgin, M., & Yurtlu, M. (2021). Dijital pazarlama yöneticilerinin bakış açısıyla en uygun otel seçimi: analitik hiyerarşi prosesi (AHP) ve PROMETHEE yaklaşımı. Türk Turizm Araştırmaları Dergisi, 5(3), 1756-1784.
• Sümer, H., & Perek, A. A. (2013). Bilançolarda cari oranın önemi ve hesaplaması. Muhasebe ve Vergi Uygulamaları Dergisi, 1, 47-61. https://dergipark.org.tr/tr/pub/muvu/issue/59979/866174
• Süslü, C., Ateş, A., & Gök, M. A. (2019). Turizm şirketlerinin finansal performanslarının değerlendirilmesi: Türkiye örneği. Gastroia: Journal of Gastronomy and Travel Reseach, 3(4), 847-860.
• Türkiye İstatistik Kurumu (2024). Turizm İstatistikleri. https://data.tuik.gov.tr/Kategori/GetKategori?p=egitim-kultur-spor-ve-turizm-105&dil=1%20 adresinden 17.03.2024 tarihinde alınmıştır.
• Weerathunga, P. R., Xiaofang, C., & Samarathunga, M. (2019). Firm-specific and contextual determinants of Sri Lankan corporate hotel performance, International Journal of Economics and Financial Issues, 9(3), 213-224. http://doi.org/10.32479/ijefi.7880
• Urfa, A. M., Can, E., & Yüceol, N. (2021). Covid-19 salgını bağlamında Türkiye’de turizm sektörünün swot. Journal of Travel and Tourism Research, 18, 22-50. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ttr/issue/63499/912847
• Yenisu, E. (2019). Finansal tabloların oran analizi ile incelenmesi: Adese örneği. Aksaray Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (ASED), 3(1), 19-45. http://doi.org/ 10.38122/ased.537634
• Yılmaz, H., & Yakut, E. (2023). COVID-19 pandemisinin BİST turizm endeksi işletmelerinin finansal performanslarına etkisinin CRITIC tabanlı COPRAS ve PROMETHEE yöntemleri ile incelenmesi. Sosyoekonomi, 31(58), 249-276. http://doi.org/ 10.17233/sosyoekonomi.2023.04.13