E- SAĞLIK OKURYAZARLIĞININ KARARLARA KATILIMA ETKİSİNDE HASTA HAKLARI FARKINDALIK DÜZEYİNİN ARACI ROLÜ

Yıl 2022, Cilt: 25 Sayı: 4, 725 - 740, 27.12.2022

Özgün Ünal , Ayhan Durmuş , Rabia Kutlu

Öz

E-sağlık (elektronik sağlık) okuryazarlığının hastanın kararlara katılımına etkisinde hasta hakları farkındalığının aracı etkisinin olup olmadığını belirlemek amaçlanmaktadır. Çalışmanın evreni, Sakarya ilinde ikamet eden, aynı hastaneden en az iki kere aynı doktordan hizmet almış olan 18 yaş üstü bireyleri kapsamaktadır. Çalışmanın örneklemini ise, 01/07/2021-01/08/2021 tarihler arasında araştırmaya katılmayı kabul eden 386 kişi oluşturmaktadır. Araştırmada veri toplama aracı olarak dört bölümden (Sosyo-Demografik Bilgi Formu, E-Sağlık Okuryazarlığı Ölçeği, Hasta Hakları Farkındalığı Ölçeği ve Kararlara Katılım Ölçeği) oluşan bir anket formu kullanılmıştır. Verilerin analizinde SPSS ve Smart PLS 3 programları kullanılmış olup, SPSS programında tanımlayıcı istatistiksel yöntemler ve güvenilirlik analizleri gerçekleştirilmiş ve Smart PLS programında ise yapısal eşitlik modeli analizi yapılmıştır. Hastaların e-sağlık okuryazarlık düzeyleri hasta hakları farkındalık düzeylerini pozitif yönlü etkilerken, kararlara katılımlarını etkilememektedir. Ayrıca hasta hakları farkındalık düzeyleri kararlara katılımlarını etkilemektedir. E-sağlık okuryazarlık düzeylerinin kararlara katılımlarına etkisinde hasta hakları farkındalık düzeylerinin aracı rolü bulunmaktadır. Bireylere sağlıkla ilgili bilgileri internet kaynaklarından doğru ve güvenilir bir şekilde nasıl elde edeceklerine yönelik bilgilendirme yapılmalı, hasta haklarına ilişkin bilgi ve becerileri geliştirilmeli, sağlık bakım hizmetindeki kararlara katılım konusunda duyarlı hale getirilmelidir.

Anahtar Kelimeler

E-sağlık okuryazarlığı, kararlara katılım, hasta hakları, hasta

Teşekkür

Yazarlar, tüm katılımcılara katkılarından dolayı teşekkür eder.

MEDIATING ROLE OF PATIENT RIGHTS AWARENESS LEVEL IN THE EFFECT OF E-HEALTH LITERACY ON DECISION PARTICIPATION

Öz

It is aimed to determine whether patient rights awareness has a mediating effect on the effect of e-health (electronic health) literacy on patient participation in decisions. The universe of the study includes individuals over the age of 18 who reside in Sakarya and have received service from the same doctor at least twice in the same hospital. The sample of the study consists of 386 people who agreed to participate in the research between 01/07/2021 and 01/08/2021. A questionnaire form consisting of four parts (Socio-Demographic Information Form, E-Health Literacy Scale, Patient Rights Awareness Scale, and Participation in Decisions Scale) was used as a data collection tool in the research. SPSS and Smart PLS 3 programs were used in the analysis of the data, descriptive statistical methods and reliability analyzes were performed in the SPSS program, and structural equation model analysis was performed in the Smart PLS program. While e-health literacy levels of patients positively affect their awareness of patient rights, it does not affect their participation in decisions. In addition, patient rights awareness levels affect their participation in decisions. Patient rights awareness levels have a mediating role in the effect of e-health literacy levels on their participation in decisions. Individuals should be informed about how to obtain health-related information from internet sources accurately and reliably, their knowledge and skills on patient rights should be developed, and they should be sensitized about participation in decisions in health care services.

Anahtar Kelimeler

E-health literacy, participation in decisions, patient rights, patient

Kaynakça

• Abou Zeina, H. A., El Nouman, A. A., Zayed, M. A., Hifnawy, T., El Shabrawy, E. M., & El Tahlawy, E. (2013). Patients’ rights: A hospital survey in South Egypt. Journal of Empirical Research on Human Research Ethics, 8(3), 46-52.
• Akbolat, M., Amarat, M., Ünal, Ö., & Şantaş, G. (2021). A survey of health information seeking by cancer patients indicates some problems over medical explanations and terminology. Health Information & Libraries Journal, 1-13.
• Batte, A., & Odoi-Adome, R. (2006). Patient involvement in treatment decision making among women with breast cancer: Creating person centered and equitable health services system. Makerere University.
• Bautista, J. R. (2015). From solving a health problem to achieving quality of life: Redefining eHealth literacy. Journal of Literacy and Technology, 16(2), 33-54.
• Berkman, N. D., Sheridan, S. L., Donahue, K. E., Halpern, D. J., & Crotty, K. (2011). Low health literacy and health outcomes: An updated systematic review. Annals of Internal Medicine, 155(2), 97-107.
• Bollen, K. A. (2002). Latent variables in psychology and the social sciences. Annual Review of Psychology, 53(1), 605-634.
• Bulduklu, Y. (2015). Hastalarla iletişim. Çizgi Kitabevi.
• Carman, K. L., Dardess, P., Maurer, M., Sofaer, S., Adams, K., Bechtel, C., & Sweeney, J. (2013). Patient and family engagement: A framework for understanding the elements and developing interventions and policies. Health Affairs, 32(2), 223-231.
• Cengiz, H., & Özkara, B. Y. (2016). Materyalizm, öz-benzeşim ve bireyselciliğin kişiselleştirilmiş reklam kampanyalarına yönelik tutumlar ve bu kampanyaları sosyal ağlarda paylaşma niyeti üzerindeki etkileri. Business & Management Studies: An International Journal, 4(1), 24-47.
• Chan, J., Leung, A., Chiang, V., Li, H. C. W., Wong, E. M., Liu, A. N. C., & Chan, S. S. C. (2009). A pilot project to build e-health literacy among university students in Hong Kong. 10th International Congress on Medical Librarianship. Australia.
• Chervin, C., Clift, J., Woods, L., Krause, E., & Lee, K. (2012). Health literacy in adult education: A natural partnership for health equity. Health Promotion Practice, 13(6), 738-746.
• Choi, W., & Stvilia, B. (2015). Web credibility assessment: Conceptualization, operationalization, variability, and models. Journal of the Association for Information Science and Technology, 66(12), 2399-2414.
• Chou, W. Y. S., Hunt, Y. M., Beckjord, E. B., Moser, R. P., & Hesse, B. W. (2009). Social media use in the United States: Implications for health communication. Journal of Medical Internet Research, 11(4), 1-12.
• Coşkun, S., & Bebiş, H. (2015). Adolesanlarda e-sağlık okuryazarlığı ölçeği: Türkçe Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Gülhane Tıp Dergisi, 57(7), 378-384.
• Coulter, A., & Ellins, J. (2006). Patient-focused interventions: a review of the evidence (Vol. 1). Health Foundation
• Dashti, S., Peyman, N., Tajfard, M., & Esmaeeli, H. (2017). E-Health literacy of medical and health sciences university students in Mashhad, Iran in 2016: A pilot study. Electronic Physician, 9(3), 3966-3973.
• Davis, R., Sevdalis, N., & Vincent, C. (2012) Patient involvement in patient safety: The healthcare professional’s perspective. Journal of Patient Safety, 8, 182-188.
• Değerli, M., & Tolon, M. (2016). Teknoloji transfer ofisleri için kritik başarı faktörleri. Bilişim Teknolojileri Dergisi, 9(2), 197-220.
• Deniz, S., Akbolat, M., Çimen, M., & Ünal, Ö. (2021). The Mediating role of shared decision-making in the effect of the patient–physician relationship on compliance with treatment. Journal of Patient Experience, 8, 1-5.
• Erdoğan, M., & Kırılmaz, H. (2020). Hasta merkezlilik ve hasta merkezli bakım. İnsan ve İnsan, 7(24), 97-126.
• Er-Koçoğlu, N. (2020). COVID-19 pandemisinde bilgiye erişimin önündeki büyük engel: Sayısal bölünme/bilgi uçurumu. Türk Kütüphaneciliği, 34(3), 373-376.
• Fage-Butler, A. M., & Nisbeth Jensen, M. (2016). Medical terminology in online patient–patient communication: Evidence of high health literacy?. Health Expectations, 19(3), 643-653.
• Fox, S. (2011). The social life of health information, 2011. California Healthcare Foundation.
• Gazmararian, J. A., Williams, M. V., Peel, J., & Baker, D. W. (2003). Health literacy and knowledge of chronic disease. Patient Education and Counseling, 51(3), 267-275.
• Gillon R. (1994). Medical ethics: Four principles plus attention to scope. BMJ (Clinical research ed.), 309(6948), 184-188.
• Gilstad, H. (2014). Toward a comprehensive model of eHealth literacy. PAHI, 63-72.
• Hamilton, A., Lamey, P., Ulhaq, A., & Besi, E. (2021). Commonly used terminology in oral surgery and oral medicine: The patient's perspective. British Dental Journal, 230(12), 823-830.
• Han, X., Wu, Y., & Zheng, J. (2020). Patient engagement in healthcare ındustry digital transformation. In Disruptive Innovation through Digital Transformation (pp. 85-97). Springer.
• Hanik, B., & Stellefson, M. (2011). E-Health literacy competencies among undergraduate health education students: A preliminary study. International Electronic Journal of Health Education, 14, 46-58.
• SmartPLS. (2021, Eylül 10). Model fit. https://www.smartpls.com/documentation/algorithms-and-techniques/model-fit.
• Jacobson, K. L., Faughnan, J., Myers, L., Dubost, A., Courtade, L., von Lutcken, S., McCrary Sisk, C., Gregory, S., Cunningham, A., Gunther, C., & Wolf, M. S. (2021). An innovative health literacy approach designed to improve patient understanding of medication labeling. Therapeutic Innovation & Regulatory Science, 55(6), 1180-1192
• Katz, M. G., Jacobson, T. A., Veledar, E., & Kripalani, S. (2007). Patient literacy and question-asking behavior during the medical encounter: A mixed-methods analysis. Journal of General Internal Medicine, 22(6), 782-786.
• Kırılmaz, H., Fıçıcı, Y., & Şimşir, İ. (2018). Hasta hakları farkındalığına yönelik bir çalışma. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 18(41), 233-258.
• Kostagiolas, P., Koumbouli, M., Theodorou, P., & Stamou, S. (2021). Investigation of the information-seeking behavior of hospitalized patients at the general hospital of Corfu. Journal of Hospital Librarianship, 21(1), 36-60.
• Kriston, L., Scholl, I., Hölzel, L., Simon, D., Loh, A., & Härter, M. (2010). The 9-item Shared Decision Making Questionnaire (SDM-Q-9). Development and psychometric properties in a primary care sample. Patient Education and Counseling, 80(1), 94-99.
• Kuzu, N., Ergin, A., & Zencir, M. (2006). Patients' awareness of their rights in a developing country. Public Health, 120(4), 290-296.
• Longtin, Y., Sax, H., Leape, L. L., Sheridan, S. E., Donaldson, L., & Pittet, D. (2010). Patient participation: current knowledge and applicability to patient safety. Mayo Clinic Proceedings, 85(1), 53-62.
• Miller, D. P., Brownlee, C. D., McCoy, T. P., & Pignone, M. P. (2007). The effect of health literacy on knowledge and receipt of colorectal cancer screening: a survey study. BMC Family Practice, 8(16), 1-7.
• Mitsutake, S., Shibata, A., Ishii, K., & Oka, K. (2012). Association of eHealth literacy with colorectal cancer knowledge and screening practice among internet users in Japan. Journal of Medical Internet Research, 14(6), 1-16.
• Nejati, B., Lin, C. C., Aaronson, N. K., Cheng, A. S. K., Browall, M., Lin, C. Y., Broström, A., & Pakpour, A. H. (2019). Determinants of satisfactory patient communication and shared decision making in patients with multiple myeloma. Psycho-oncology, 28(7), 1490-1497.
• Norman, C. D., & Skinner, H. A. (2006). eHEALS: the eHealth literacy scale. Journal of medical Internet research, 8(4), 1-7.
• Oktay, A.A., Taş, F., Gülpak, M., & Yel, F. (2021). Bir üniversite hastanesinde hastaların hasta haklarını kullanma tutumunun incelenmesi. Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 37(2), 131-139.
• Özkan, O. (2017). Sağlık hizmetlerinde hasta odaklı yaklaşım: Hasta katılımı. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(2),1759-1770.
• Öztaş, B., & İyigün, E. (2016). Kalp-damar cerrahisi geçirmiş hastaların hasta hakları kullanma tutumlarının belirlenmesi. Gülhane Tıp Dergisi, 58(3), 256-260.
• Park, H., & Lee, E. (2015). Self-reported eHealth literacy among undergraduate nursing students in South Korea: A pilot study. Nurse Education Today, 35(2), 408-413.
• Rachel Kagoya, H., Kibuule, D., Mitonga-Kabwebwe, H., Ekirapa-Kiracho, E., & Ssempebwa, J. C. (2013). Awareness of, responsiveness to and practice of patients’ rights at Uganda’s national referral hospital. African Journal of Primary Health Care & Family Medicine, 5(1), 1-7.
• Ringle, C. M., Sarstedt, M., Mitchell, R., & Gudergan, S. P. (2020). Partial least squares structural equation modeling in HRM research. The International Journal of Human Resource Management, 31(12), 1617-1643.
• Robb, M., & Shellenbarger, T. (2014). Influential factors and perceptions of eHealth literacy among undergraduate college students. On-Line Journal of Nursing Informatics, 18(3), 1-8.
• Roth-Cohen, O., Levy, S., & Zigdon, A. (2021). The mediated role of credibility on information sources and patient awareness toward patient rights. International Journal of Environmental Research and Public Health, 18(16), 1-15.
• Sert, G. (2004). Uluslararası bildirgeler ve tıp etiği çerçevesinde hasta hakları. Babil Yayınları
• Severinsson, I. E., & Holm, A. L. (2015). Patient's role in their own safety-a systematic review of patient involvement in safety. Open Journal of Nursing, 5(7), 642-653.
• Shrestha, A., Singh, S. B., Khanal, V. K., Bhattarai, S., Maskey, R., & Pokharel, P. K. (2018). Health literacy and knowledge of chronic diseases in Nepal. HLRP: Health Literacy Research and Practice, 2(4), 221-230.
• Smith, S. K., Dixon, A., Trevena, L., Nutbeam, D., & McCaffery, K. J. (2009). Exploring patient involvement in healthcare decision making across different education and functional health literacy groups. Social Science & Medicine, 69(12), 1805-1812.
• Song, L., Kimberly, T., Greene, G., & Chen, R. C. (2017). eHealth literacy and partner involvement in treatment decision making for men with newly diagnosed localized prostate cancer. Oncology Nursing Forum, 44(2), 225-233.
• Sun, Y., Zhang, Y., Gwizdka, J., & Trace, C. B. (2019). Consumer evaluation of the quality of online health information: systematic literature review of relevant criteria and indicators. Journal of Medical Internet Research, 21(5), 1-22.
• T.C. Sağlık Bakanlığı. (2021, Eylül 14). Hasta Hakları Yönetmeliği. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=4847&MevzuatTur=7&MevzuatTertip=5 Tanrıverdi, H. (2012). Hastaların, hasta hakları konusundaki farkındalık düzeylerinin incelenmesi. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 16(3), 101-122
• Tıraş, H. H., & Tıraş, B. (2021). Sağlık meslek lisesi son sınıf öğrencilerinin hasta hakları konusundaki tutumlarının belirlenmesine yönelik bir uygulama. Journal of Economics and Research, 2(1), 26-45.
• Tseng, S., & Fogg, B. J. (1999). Credibility and computing technology. Communications of the ACM, 42(5), 39-44.
• Türkiye İstatistik Kurumu [TÜİK]. (2021, Ağustos 7). Hanehalkı Bilişim Teknolojileri (BT) Kullanım Araştırması, 2021.
• Unnikrishnan, B., Trivedi, D., Kanchan, T., Rekha, T., Mithra, P., Kumar, N., Kulkarni, V., Holla, R., & Talish, M. (2017). Patients' awareness about their rights: A study from coastal South India. Science and Engineering Ethics, 23(1), 203-214.
• US Department of Health and Human Services. (2012). 2020 topics and objectives: Health communication and health information technology. http://www.healthypeople.gov/2020/topicsobjectives2020/overview.aspx?topicId=18
• Uzunsakal, E., & Yıldız, D. (2018). Alan araştırmalarında güvenilirlik testlerinin karşılaştırılması ve tarımsal veriler üzerine bir uygulama. Uygulamalı Sosyal Bilimler Dergisi, 2(1), 14-28.
• Vahdat, S., Hamzehgardeshi, L., Hessam, S., & Hamzehgardeshi, Z. (2014). Patient involvement in health care decision making: A review. Iranian Red Crescent Medical Journal, 16(1), 1-7.
• Wolf, M. S., Williams, M. V., Parker, R. M., Parikh, N. S., Nowlan, A. W., & Baker, D. W. (2007). Patients' shame and attitudes toward discussing the results of literacy screening. Journal of Health Communication, 12(8), 721-732.
• Wong, K. K. K. (2013). Partial least squares structural equation modeling (PLS-SEM) techniques using SmartPLS. Marketing Bulletin, 24(1), 1-32.
• Wong, K. K. K. (2019). Mastering partial least squares structural equation modeling (PLS-SEM) with Smartpls in 38 hours. iUniverse.
• Wright, B. (2013). Rural‐Urban differences in consumer governance at community health centers. The Journal of Rural Health, 29(2), 125-131.
• Xiao, L., Miao, J., Peng, M., Jiang, H., Liu, S., Liu, Y., & Zhang, L. (2021). The effect of health literacy on patient’s perceived shared decision-making among Chinese cancer patients. Psycho‐Oncology. 1-8.
• Xie, B. (2011). Effects of an eHealth literacy intervention for older adults. Journal of medical Internet research, 13(4), 1-19.
• Xie, B., & Bugg, J. M. (2009). Public library computer training for older adults to access high-quality Internet health information. Library & Information Science Research, 31(3), 1-20.
• Yıldız, A. (2021). Sağlık alanında öğrenim gören yükseköğrenim öğrencilerinin internete yönelik tutumlarının e-sağlık okuryazarlık düzeylerine etkisi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 20(79), 1420-1431.
• Yılmaz, A., Saygılı, M., & Kaya, M. (2020). Sağlık bilimleri fakültesi öğrencilerinin e-sağlık okuryazarlığı düzeylerinin belirlenmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (31), 148-157.
• Younis, A. A., Hassan, A. H., Dmyatti, E. M., Elmubarak, M. A., Alterife, R. A., Salim, R. E., Mohamed, S. A., & Ahmed, W. S. (2017). Awareness and practice of patients' rights among hospitalized patients at Wad-Medani Teaching Hospital, Sudan. EMHJ-Eastern Mediterranean Health Journal, 23(2), 80-86.