ÇALIŞANLARIN TEKNO-STRES ALGILARI İLE MESLEKİ TÜKENMİŞLİK DÜZEYLERİ ARASINDAKİ İLİŞKİDE DÖNÜŞÜMCÜ LİDERLİK ALGISININ ARACILIK ROLÜ: BİR KAMU HASTANESİ ÖRNEĞİ

Yıl 2024, Cilt: 27 Sayı: 3, 513 - 534, 26.09.2024

Sinan Tarsuslu , Gökhan Coşkun

https://doi.org/10.61859/hacettepesid.1380361

Öz

Bu araştırma Erzincan ilinde bulunan bir eğitim ve araştırma hastanesinde görev yapan sağlık çalışanlarının tekno-stres algıları ile mesleki tükenmişlikleri arasındaki dolaylı ilişkide dönüşümcü liderlik davranışlarının aracılık rolünü tespit etmek amacıyla gerçekleştirildi. Araştırma amacı doğrultusunda literatürdeki tekno-stres (bağımsız değişken), mesleki tükenmişlik (bağımlı değişken) ve dönüşümcü liderlik (aracı değişken) ölçekleri kullanıldı. Hastanede doktor, hemşire, diğer sağlık personeli, idari personel ve destek personeli olarak görev yapan 1462 çalışandan basit rastgele örnekleme yöntemi kullanılarak 341 kişiye ulaşılarak araştırma gerçekleştirildi. Araştırma amacı doğrultusunda belirlenen hipotezlerin sınanabilmesi için AMOS22, SPSS 27 ve process macro eklentisi kullanılarak geçerlilik ve güvenirlik analizleri, korelasyon analizi ve aracılık rolünün tespiti için de process macro model 4 uygulandı. Araştırma sonuçlarına göre sağlık çalışanlarının tekno-stres düzeyleri ile mesleki tükenmişlikleri arasında istatistiksel olarak anlamlı ve yüksek düzeyde pozitif bir ilişki tespit edildi. Ayrıca sağlık çalışanlarının tekno-stres düzeyleri ve mesleki tükenmişlikleri ile dönüşümcü liderlik davranışları arasında istatistiksel olarak anlamlı ve yüksek düzeyde negatif bir ilişki bulgulandı. Sağlık çalışanlarının tekno-stres algıları ile mesleki tükenmişlikleri arasındaki dolaylı ilişkide dönüşümcü liderlik davranışlarının kısmi aracılık rolüne sahip olduğu da belirlendi. Sonuç olarak yapılan araştırma ve bulgular değerlendirildiğinde ayrıca ilgili alan yazını incelendiğinde özellikle yerli literatürde tekno-stres ile mesleki tükenmişlik arasındaki ilişkide dönüşümcü liderliğin aracı rolünün irdelendiği bir çalışmaya rastlanmamıştır. Yapılan bu çalışmanın ilgili literatüre önemli bir değer sağlayacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Tekno-stres, mesleki tükenmişlik, dönüşümcü liderlik

THE MEDIATING ROLE OF TRANSFORMATIONAL LEADERSHIP PERCEPTION IN THE RELATIONSHIP BETWEEN EMPLOYEES' TECHNO-STRESS PERCEPTIONS AND OCCUPATIONAL BURNOUT LEVELS: THE CASE OF A PUBLIC HOSPITAL

Öz

This study was conducted to determine the mediating role of transformational leadership behaviours in the indirect relationship between techno-stress perceptions and occupational burnout of healthcare professionals working in a training and research hospital in Erzincan province. For the purpose of the study, the techno-stress (independent variable), occupational burnout (dependent variable) and transformational leadership (mediating variable) scales in the literature were used. The research was carried out by reaching 341 people using simple random sampling method among 1462 employees working as doctors, nurses, other health personnel, administrative staff and support staff in the hospital. In order to test the hypotheses determined in line with the research purpose, validity and reliability analyses, correlation analysis and process macro model 4 were applied to determine the mediating role by using AMOS22, SPSS 27 and process macro plug-in. According to the results of the study, a statistically significant and highly positive relationship was found between the techno-stress levels of healthcare professionals and their occupational burnout. In addition, a statistically significant and high level negative relationship was found between transformational leadership behaviours and techno-stress levels and professional burnout of health care workers. It was also determined that transformational leadership behaviours had a partial mediating role in the indirect relationship between health care workers' perceptions of techno-stress and occupational burnout. In conclusion, when the research and findings were evaluated and the related literature was analysed, there was no study that examined the mediating role of transformational leadership in the relationship between techno-stress and occupational burnout, especially in the domestic literature. It is thought that this study will provide an important value to the related literature.

Anahtar Kelimeler

Techno-stress, occupational burnout, transformational leadership

Kaynakça

• Altun, S. A. (2003). İlköğretim okulu müdürlerinin dönüşümcü liderliğe verdikleri önem ve uygulama düzeyleri. İlköğretim Online, 2(1).
• Anderson, A. (1985). Technostress: Another Japanese discovery. Nature, 317(6032), 6-6.
• Avşaroğlu, S., Engin Deniz, M., & Kahraman, A. (2005). Teknik öğretmenlerde yaşam doyumu iş doyumu ve mesleki tükenmişlik düzeylerinin incelenmesi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14, 115-129.
• Aydoğmuş, C. (2011). Kişilik özellikleri ile iş tatmini ilişkisi üzerinde psikolojik güçlendirme ve dönüşümcü liderlik algısının etkileri. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Aytaç, M., & Öngen, B. (2012). Doğrulayıcı faktör analizi ile yeni çevresel paradigma ölçeğinin yapı geçerliliğinin incelenmesi. İstatistikçiler Dergisi: İstatistik ve Aktüerya, 5(1), 14-22.
• Ayyagari, R., Grover, V. & Purvis, R. (2011). Technostres: Technological antecedent and implications. MIS Quarterly, 35(4), 831-858.
• Azizoğlu, Ö., & Kaya, M. (2023). Tekno-Stres. İçinde E. Aydın (Ed.), Güncel Örgütsel Davranış Yaklaşımları (ss. 63-86). Efe Akademi Yayınları.
• Bakan, İ., Erşahan, B., Büyükbeşe, T., Doğan, İ., & İlker, K. (2015). Dönüşümcü ve etkileşimci liderlik ile öğretmenlerin tükenmişlik düzeyleri arasındaki ilişki. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, (14).
• Bass, B. M. (1990). From transactional to transformational leadership: Learning to share the vision. Organizational Dynamics, 18(3), 19-31.
• Bass, B. M. (1997). Personal selling and transactional/transformational leadership. Journal of Personal Selling & Sales Management, 17(3), 19-28.
• Bass, B. M., & Avolio, B. J. (1990). The implications of transactional and transformational leadership for individual, team, and organizational development. Research in organizational change and development, 4(1), 231-272.
• Bass, B. M., & Riggio, R. E. (2006). Transformational leadership. Psychology press.
• Bayam, B. Y., & Pınar, Ö. (2023). Dönüşümcü liderlik tarzı ve lider-üye etkileşiminin inovatif çalışma davranışına etkisi: sistematik bir derleme çalışması. Journal of Business in The Digital Age, 6(1), 13-32.
• Bolat T. (2008). Dönüşümlü liderlik personeli güçlendirme ve örgütsel vatandaşlık davranışı ilişkisi. Detay Yayıncılık, Ankara.
• Boonjing, V., & Chanvarasuth, P. (2017). Risk of overusing mobile phones: Technostress effect. Procedia computer science, 111, 196-202.
• Boyer-Davis, S. (2018). The relationship between technology stress and leadership style: An empirical investigation. Journal of Business and Educational Leadership, 8(1), 48-65.
• Chen, L. (2015). Mobile technostress. Z. Yan (Ed.), Encyclopedia of mobile phone behavior içinde (s. 732-744). Hershey, PA, USA: IGI Global.
• Chen, S., Westman, M. & Eden, D. (2009). Impact of enhanced resources on anticipatory stress and adjustment to new ınformation technology: A field-experimental test of conservation of resources theory. Journal of Occupational Health Psychology, 14(3), 219-230.
• Chiappetta, M. (2017). The Technostress: definition, symptoms and risk prevention. Senses and Sciences, 4(1), 358361.
• Cicek, B., & Kilinc, E. (2020). Teknostresin presenteizm ve işten ayrılma niyetine etkisinde dönüşümcü liderliğin aracı rolü. Business and Economics Research Journal, 11(2), 555-570.
• Cinnioğlu, H., Lütfi, A., & Karakaş, E. (2019). Algılanan liderlik tarzının tükenmişlik düzeyine etkisi: Çanakkale otel işletmelerinde bir araştırma. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(6), 157-165.
• Cüceloğlu, D. (1994). İnsan ve davranışı: psikolojinin temel kavramları, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Çam, Z., & Öğülmüş, S. (2019). Çalışma yaşamından okula: okul tükenmişliğine yönelik kuramsal yaklaşımlar. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 11, 1.
• Çelik, V. (1998). Eğitimde dönüşümcü liderlik. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 16(16), 423-442.
• Çiçek, B., & Kılınç, E. (2021). Can transformational leadership eliminate the negativity of technostress? Insights from the logistic industry. Business & Management Studies: An International Journal, 9(1), 372-384.
• Daft, R. L. (2008). Management, 9th Edition. South-Western, Cengage Learning, USA.
• Dyce, J.M. (1973). Stres and Decision-Making in Dental Practice. Berlin ve Chicago: Quintessence Books.
• Ercan, İ., & Kan, İ. (2004). Ölçeklerde güvenirlik ve geçerlik. Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 30(3), 211-216.
• Erçetin, Ş. (2020). Lider Sarmalında Vizyon. Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Erkorkmaz, Ü., Etikan, İ., Demir, O., Özdamar, K., & Sanisoğlu, S. Y. (2013). Doğrulayıcı faktör analizi ve uyum indeksleri. Turkiye Klinikleri Journal of Medical Sciences, 33(1), 210-223.
• Ersoy, F., Yıldırım, C. & Edirne, T. (2001, 20 Ekim). Tükenmişlik Sendromu. http: //www.ttb.org.tr/ STED/ sted 2001/html
• Eyal, O., & Roth, G. (2011). Principals' leadership and teachers' motivation:Self determination theory analysis. Journal of educational administration, 49(3), 256-275.
• Farber, B. (1984), Teacher burnout: assumptions, myths, and issues, Teachers College Record, 86(2), 321-338.
• Fieseler, C., Grubenmann, S., Meckel, M., & Müller, S. (2014). The leadership dimension of coping with technostress. 47th Hawaii International Conference on System Sciences, IEEE, 530-539.
• Freudenberger, H. J. (1974). Staff burnout. Journal of social issues, 30(1), 159-165.
• Gökbulut, B., & Dindaş, S. (2022). Öğretmenlerin mesleki tükenmişlik ve teknostres düzeylerinin incelenmesi. International Journal of Eurasia Social Sciences (IJOESS), 13(47), 42-59.
• Gül, N. (2022). Teknostresin tükenmişlik üzerindeki etkisinde bilinçli farkındalığın aracılık rolü: banka çalışanları üzerine bir araştırma. Alanya Akademik Bakış, 6(3), 2747-2762.
• Gürbüz, S. (2019). AMOS ile yapısal eşitlik modellemesi. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Gürbüz, S., & Şahin, F. (2018). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Güzel, T. (2011). Liderlik davranışlarının orta düzey yöneticiler üzerindeki etkisi ve yöneticilerin tükenmişlik düzeyleri ile ilişkisi; Kuşadası otel işletmelerinde bir araştırma. Yönetim Bilimleri Dergisi, 9(2), 279-296.
• Htahet, H., & Johansson, E. (2023). Leaders, followers, and AI technostress: A study on how leaders can mitigate AI implementation related technostress through transformational leadership and employees’ engagement. Management Review Quarterly.
• Izgar, H. (2001). Okul yöneticilerinde tükenmişlik. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Kaçmaz, N. (2005). Tükenmişlik sendromu. İstanbul Tıp Fakültesi Dergisi. 68, 29- 32.
• Kalaycı, Ş. (2010). SPSS uygulamalı çok değişkenli istatistik teknikleri. Ankara, Turkey: Asil Yayın Dağıtım.
• Karakale, B. (2017). Tükenmişlik Sendromu. Çalışma Yaşamında Güncel Psikolojik Konular. Edt: Ersin Kavi, Dora yayıncılık, Bursa, 15-29.
• Karasar, N. (2014). Bilimsel araştırma yöntemi (27. Baskı). Nobel Yayınları, Ankara.
• Kaya, N. & Onğun, G. (2015) Dönüşümcü liderliğin kullandığı güç kaynakları ve organizasyonel politikalar aracılığı ile tükenmişlik üzerine etkileri. Ekev Akademi Dergisi, (63), 315-344.
• Kılıç, T., & Seymen, O. A. (2011). Sağlık sektöründe, tükenmişlik sendromuna etki eden faktörlerin analizi ve bir araştırma. Journal of Management and Economics Research, 9(16), 47-67.
• Kırs, F. & Okçu, V. (2016). Okul yöneticilerinin dönüşümcü ve işlemci liderlik davranışları ile öğretmenlerin tükenmişlik düzeyleri arasındaki ilişki (Batman ili örneği). Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(3), 1-20.
• Kirby, P. C., Paradise, L. V., & King, M. I. (1992). Extraordinary leaders in education: Understanding transformational leadership. The Journal of educational research, 85(5), 303-311.
• Kot, P. (2022). “Technostress and counterproductive behaviours in an organisation”. Technium Social Sciences Journal, 27, 481-491.
• Kurnaz, N. (2022). Güncel İşletmecilik Araştırmaları. Eğitim yayınevi.
• Larjovuori, R. L., Bordi, L., Mäkiniemi, J. P., & Heikkilä-Tammi, K. (2016). The role of leadership and employee well-being in organizational digitalization. Tiziana Russo-Spenaand Cristina Mele, 1141-1154.
• Mahapatra, M. & Pati, S. P. (2018). Technostress creators and burnout: A job demandsresources perspective. In Proceedings of the 2018 ACM SIGMIS Conference on Computers and People Research, 70-77.
• Maslach, C. Schaufelı, W.B. & Leıter, M. P. (2001). Job Burnout. Annual Review of Psyholog, 52, 397-422.
• Maslach, C. & Zımbardo, P. G. (1982). “Burnout- The cost of Caring”. New Jersey: Prentice-Hall, Inc., Englewood Cliffs.
• Maier, C., Laumer, S., & Eckhardt, A. (2015). Information technology as daily stressor: pinning down the causes of burnout. Journal of Business Economics, 85, 349-387.
• McKinney-Thompson, C. (2015). Teacher stress and burnout and principals' leadership styles: A relational study. The University of Alabama.
• Mende, C. M., & Küenzlen, S. M. N. (2022). The impact of Transformational Leadership on the employees’ perceived Technostress Level (Dissertation). Retrieved from https://urn.kb.se/resolve?urn=urn:nbn:se:lnu:diva-114080
• Necmettin, G. (2022). Tekno-stresin tükenmişlik üzerindeki etkisinde bilinçli farkındalığın aracılık rolü: banka çalışanları üzerine bir araştırma. Alanya Akademik Bakış, 6(3), 2747-2762.
• Norris, C., Barnett, B., Basom, M., & Yerkes, D. (1996). The cohort: A vehicle for building transformational leadership skills. Planning and Changing, 27, 145-164.
• Northouse, P. G. (2021). Leadership: Theory and practice. Sage publications.
• Pines, A. M. & E. Aranson (1988). Career burnout causes and cures. New York: The Free Press.
• Polatçı S. (2020). Kuramsal temelleriyle örgütsel davranış ölçekleri rehberi. Nobel Yayıncılık, Ankara.
• Ragu-Nathan, T. S., Tarafdar, M., Ragu-Nathan, B. S. & Tu, Q. (2008). “The consequences of technostress for end users in organizations: conceptual development and empirical validation”. Information Systems Research, 19(4), 417- 433
• Risambessy, A., Swasto, B., Thoyib, A., & Astuti, E. S. (2012). The influence of transformational leadership style, motivation, burnout towards job satisfaction and employee performance. Journal of Basic and Applied Scientific Research, 2(9), 8833-8842.
• Rittschof, K. R. & Vincent J. F. (2016). The influence of transformational leadership and job burnout on child protective services case managers’ commitment and intent to quit. Journal Of Socıal Servıce Research, 42(3), 372–385.
• Rogers, D. P. (1984), “Helping employees cope with burnout”, Business, 3-7.
• Salem I. & Kattara, H. (2015). Transformational leadership: relationship to job stress and job burnout in five-star hotels. Tourism and Hospitality Research, 0(0), 1-14.
• Selye, H. (1956). Stress and psychiatry. American Journal of Psychiatry, 113(5), 423-427.
• Sensmeier, J. (2011). Transforming nursing practice through technology and informatics. Nursing management, 42(11), 20-23.
• Shirom, A., & Melamed, S. (2006). A comparison of the construct validity of two burnout measures in two groups of professionals. International journal of stress management, 13(2), 176.
• Srivastava, S. C., Chandra, S. & Shırısh, A. (2015). “Technostress creators and job outcomes: theorising the moderating ınfluence of personality traits. Information Systems Journal, 25(4): 355–401.
• Tarafdar, M., Tu, Q., Ragu-Nathan, B. S. & Ragu-Nathan, T. S. (2007). "The Impact of technostress on role stress and productivity", Journal of Management Information Systems, 24 (1), 301-328.
• Tiwari, V. (2021). Countering effects of technostress on productivity: moderating role of proactive personality. Benchmarking: An International Journal, 28(2), 636-651.
• Türen, U., Erdem, H. & Kalkin, G. (2015). İş yerinde tekno-stres merkezi: Müşteri ve bankacılık sektöründe bir araştırma. Çalışma İlişkileri Dergisi, 6 (1), 1-19.
• Ülbeği, İ. D., & İplik, E. (2017). Shirom-Melamed tükenmişlik ölçeğinin güvenirlik ve geçerlik çalışması. Çağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14(1), 19-30.
• Wu, J. H., Chen, Y. C., & Greenes, R. A. (2009). Healthcare technology management competency and its impacts on IT–healthcare partnerships development. International journal of medical informatics, 78(2), 71-82.
• Yener, S. (2018), “Tekno-stresin iş performansındaki etkisi; tükenmişliğin aracı rolü”. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20(2), 85-101.
• Yılmaz, A., & Ekici, S. (2003). Örgütsel yaşamda stresin kamu çalışanlarının performansına etkileri üzerine bir araştırma. Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 10(2), 1-20.
• Yukl, G. (1994). Leadership in organizations. (3rd Ed.). Englewoods Cliffs, NJ: Prentice Hall.
• Zengin, R., Akın, M. A., & Karadaş, H. (2021). Okul müdürlerinin dönüşümcü liderlik davranışları ile öğretmenlerin örgütsel tükenmişlik düzeyleri arasındaki ilişkininin incelenmesi. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22(3), 2677-2706.