أسباب اختلال ضبط الرواة وأنواع الحديث الناتجة عنه

Yıl 2020, Sayı: 4, 251 - 280, 31.07.2020

Ayman Aldoorı

https://doi.org/10.5281/zenodo.3966313

Öz

يُلقى هذا البحث الضوء على أسباب الخلل في ضبط الراوي، والمتمثلة بعدة أمور من أهمها الغفلة، والاختلاط، وانشغاله عن الرواية، وعَدم صَونِ الكتاب أو الأُصول عن العَبث والتَّحريف كتلاعب الورَّاقين والمُحيطين بالمحُدِّث بأصولهِ، واعتماد المُحدِّث على حِفظهِ من غير كتابٍ، وما يفعله بعض المحدثين من جمع للأسانيد من غير تمييز للمتن الواحد، وغيرها من الأسباب، مما ينتج عنه أنواع عديدة من الأحاديث، كالحديث الحسن، والشاذ، والمقلوب، والمصحَّف، والمدرج، والمضطرب، كما يلقي الضوء على مفهوم الضبط عند المحدثين، وأنواعه، ووسائل معرفته، وقد توصلت الدراسة إلى أنَّ الضبط نوعان، ضبط صدر وذلك بإثبات ما سمعه الراوي واستحضاره متى شاء، وضبط كتاب وذلك بصونه عن تطرق الخلل إليه، وأن الضبط ركن أصيل من أركان الرواية، والخلل فيها يؤدي غالبًا إلى عدم الاحتجاج بها، مما يؤكد على دقَّة منهج المحدثين في نقد ضبط الرجال حمايةً للسنة النبوية، يتحقق ضبط الراوي بكونه متيقظاً غير مغفل، حافظًا إن حدَّث من حفظه، ضابطًا لكتابه من التبديل والتغيير، عالمًا بما يحيل المعنى.  

Anahtar Kelimeler

الحديث, السنة, الضبط, اختلال, الراوي

Ravinin Zabtının Bozulmasının Nedenleri ve Bu Durumun Yol Açtığı Hadis Türleri

Öz

Âlimlersünnetin, teşride (hüküm koyma) hüccet olduğu, sıhhati sabit olan kısmının tamamına tabi olunması gerektiği ve İslâm şeriatında Kur’an’dan sonra ikinci kaynak olduğu konusunda icma etmişlerdir. Bundan dolayı âlimler en büyük gayretlerini sünnet için sarf etmiş ve hadisin zabtını sağlayan kurallar koymuşlardır.

Sadece senedi bilinen haberlerin kabul edileceği kuralından dolayı, râvilerin zabt ve adaletini, rivayetin tahammül ve eda keyfiyetini araştıran cerh ve taʻdîl ilmi ortaya çıkmıştır.

Bir râvinin rivayetini kabul etmenin en önemli şartlardan birinin zabt olduğu konusunda muhaddisler icma etmiştir. Önemine binaen bu araştırmada, zabt şartı araştırılacak ve problemlerine ışık tutularak çözülmeye çalışılacaktır. Dolayısıyla zabt ile neyin kastedildiği, râviyi taʻn etmeye neden olan kusurların neler olduğu, kusurların varlığı durumunda hangi hadis çeşidinin ortaya çıktığı açıklanacak ve aşağıdaki sorulara cevap verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Sünnet, Zabt, İhtilat, Ravi

The Reasons for a Rāwī to Lose Ḍabt (Accuracy) and Ḥadīt̲h̲ Types Formed in This Way

Öz

This paper sheds light on the reasons of the narrator’s inconsistency in (narrations) verification as highlighted in some issues such as (narrator’s) inattentiveness, confusion, inconsistent transmission, text manipulation in the narrators’ books by the scribe [copier], the trustee [book keeper], the son, the neighbor, or disregarding the book (by the author narrator),...etc. such issues may result in many types of Hadith such as the Good Hadith, Irregular (unpopular) Hadith, Inverted (Maqlub) Hadith, Musahhaf Hadith (reported from books), Mudraj Hadith [includes words from the prophet and the narrator),...etc. In addition, highlighting such issues may also clarify the concept of Verification for Hadith Scholars, it’s types, and means of attainment. The study concluded that. Verification is a major pillar of Narration, and that inconsistency in verification mostly renders the narration unverifiable. This, in turn, emphasizes the scrutiny of Hadith Scholars in critiquing the Verification of Narrators to protect the Prophetic Traditions.

Anahtar Kelimeler

Ḥadīt̲h̲, Sunnah, Ḍabt, Confusion, Rāwī

Kaynakça

• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerr. Lisânü’l Arabi’l Muhît. 3. Baskı, Beyrut: Dâr-ı Sadr, 1993.
• İbn Emir el-Hâc, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Muhammed. et-Takrîr ve't-Tahbîr ala't-Tahrîr fi Usûli'l Fıkh. 2. Baskı, Beyrut: Dâru’l Kütübî’l İlmiyye, 1983.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. el-Câmiu’s-Sahîhu’l-Müsnedu’l-Muhatasar min Hadîs-i Rasulillah Sallallahu Aleyhi ve Sellem ve Sünenihî ve Eyyamihî. thk. Muhammed İbn Zuheyr b. Nâsır. 1. Baskı, Beyrut: Dâru Tavku’n-Necât, 2001.
• Burhaneddin el-Halebî, İbrahim b. Muhammed el-Trablusî. el-İğtibât bi Men Rumiye Mine'r-Ruvât bi'l-İhtilât. thk. Alaaddin Ali Rıza. 1. Baskı. Kahire: Dâru’l Hadis, 1988.
• Bağdâdî, Ebû Bekr el-Hatîb Ahmed b. Ali b. Sâbit. el-Kifâye fî İlmi’r-Rivâye. thk. İbrahim Hamdi el-Medenî. Medine: Mektebetü’l İlmiyye, t.y.
• Bağdâdî, Ebû Bekr el-Hatîb Ahmed b. Ali b. Sâbit. el-Câmiʿ li-ahlâki’r-Râvî. Riyad: Mektebetü’l Meârif, t.y.
• Bikâ‘î, Burhânüddîn Ebû İshâk İbrâhîm b. Ömer. en-Nüketü’l Vefiyye bimâ fî Şerhî’l Elfiyye. thk. Mâhir Yasin el-Fahl. 1. Baskı. Kahire: Mektebetü’r Rüşd, 2007
• Beyhakî, Ahmed b. el-Hüseyn. es-Sünenü’l Kübrâ. thk. Muhammed Abdülkadir Atâ. 3. Baskı. Beyrut: Dâru’l Kütübî’l İlmiyye, 2003/1424.
• Tirmizî, Muhammed b. İsâ b. Sevre. el-Camiü'l Muhtasar mine's-Sünen an Rasûlillah ve Mârifeti's-Sahîh ve Malul ve Ma aleyhi'l Amel. thk. İbrahim Atve. 2. Baskı. Mısır: Şirket-ü Mektebet-i ve Matbaat-i Mustafa, 1975.
• Cezâirî, Tâhir b. Sâlih b. Ahmed. Tevcîhu’n-Nazar ilâ Usûli’l-Eser. thk. Abdülfettah Ebû Gudde. 1. Baskı. Halep: Mektebet-ü Matbûâti’l İslamiyye, 1995.
• Ca‘berî, Burhânüddîn İbrâhîm b. Ömer. Rusûmi’t-Tahdîs fî Ulûmi’l-Hadîs. thk. İbrahim b. Şerif el-Meylî, Beyrut: Dâr-ı İbn Hazm, 2000.
• İbn Ebî Hâtim, Abdurrahman b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. İlelü’l Hadîs. thk. Sa‘d b. Abdullah el-Hamîd, Riyad: Metâbiu’l-Humaydi, 2006.
• İbn Ebî Hâtim, Abdurrahman b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. el-Cerh ve’t-Ta‘dîl. Haydarabad: Meclis-ü Dâiretü’l-Meârifi’l-Osmaniyye, 1952.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân. el-Mecrûhîn mine’l-Muhaddisîn. thk. Hamdi Abdülmecid es-Selefî. Riyad: Dâru’s-Semî‘î li’n-Neşr ve’t-Tevzî‘, 2000.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali b. Muhammed. Nüzhetü’n-nazar fî Tavzîhi Nuhbeti’l-fiker fî Mustalahi’l-ehli’l-eser. 3. Baskı, Dimaşk: Matbaatu’s-Sabbâh, 2000.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali b. Muhammed. Lisânü’l Mîzân. thk. Dâiretü’l Ma‘rif en-Nizâmiyye. 2. Baskı. Beyrut: Müessesetü’l E‘lamî li’l-Matbûât, 1971
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali b. Muhammed. Tehzîbu’t-Tehzîb fî Ricâli’l-Hadîs. Hint: Matbaat-u Dâiret’ül Maârîfi’n Nizâmiye, 1908.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. el-Mûkıza fî İlmi Mustalahi’l-Hadîs. 2. Baskı. Halep: Mektebetü’l Matbuâti’l İslamiyye, 1992.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Mîzânü’l-i‘tidâl fî Nakdi’r-ricâl. thk. Ali Muhammed el-Becâvî. Beyrut: Daru’l Marife, 1963.
• İbn Recep, Abdurrahman b. Ahmed. Şerh İlelü’t- Tirmizî, thk. Hemmâm Said, ez-Zerâ: Mektebetü’l Menâr, 1987.
• Zerkeşî, Muhammed b. Abdullah b. Bahadır. en-Nüket alâ Mukaddimeti İbni’s-Salâh. Riyad: Edvâu’s-Selef, 1998.
• Sehavî, Şemsüddîn Muhammed b. Abdurrahman. Fethu’l Mugîs bi-Şerhi Elfiyyeti’l Hadîs li’l-İrâkî. thk. Ali Hüseyin Ali. Mısır: Mektebetü’s-Sünne, 2003.
• Suyûtî, Ebu’l-Fazl Celaleddin Abdurrahman b. Ebî Bekr. Tedrîbü’r-Râvi fî Şerhi Takribi’n-Nevevî. Thk. Nazar Muhammed Fâryâbî. Riyad: Dâr- Tayyibe
• Mizzî, Ebu’l-Haccâc Cemâleddîn Yusuf b. ez-Zekî. Tehzîbü’l-Kemâl fî Esmâi’r-Ricâl. thk. Beşşâr Avvâd Marûf. Beyrut: Müessesetü`r Risâle, 1980
• Alî el-Kârî, Ali b. Sultân Muhammed. Şerh Nuhbetü’l-Fiker fî Mustalahât-i Ehlîl- Eser. thk. Muhammed Nazzâr Temîm. Heysem Nazzâr Temîm, Beyrut: Dâru’l Erkâm, t.y.
• İbnü’l Mulakkin, Sirâcüddin Ömer b. Ali b. Ahmed. el-Mekta‘ fî Ulûmi’l-Hadîs. thk. Abdullah b. Yusuf el-Cedî. Suudiyye: Dâr-ı Fevâz li’n-Neşr, 1993.
• Münâvî, Zeynüddîn Muhammed el-Med‘û bi-Abdirraûf b. Tâcü’l Ârifîn. et-Tevkîf alâ Mühimmât et-Teârîf. Kahire, Âlemü’l Kütüb, 1990.
• Nîsabûrî, Müslim b. Haccâc el-Kuşeyrî. el-Müsnedü’s-Sahîhu’l-Muhatasar bi-Nakli’l-Adli ani’l-Adli ilâ Rasulillah Sallallahu Aleyhi ve Sellem, thk. Muhammed Fuâd Abdülbaki. Beyrut: Dâr-u İhyâu’t-Turâsi’l Arabî, t.y.