THE SIZE OF SHADOW ECONOMY AND TAX EVASION IN TURKEY (2005-2023)

Yıl 2023, Cilt: 12 Sayı: 34, 335 - 351, 23.12.2023

Mustafa Yıldıran

https://doi.org/10.31199/hakisderg.1403418

Öz

The aim of this article is to measure the volume of the shadow economy in Turkey and reveal
the tax evasion. In the analyses made on the money demand model used by Tanzi (1980,
1983), the size of the informal economy was estimated through the model used. The unregistered volume and trend in Turkey were estimated with the ARDL model based on quarterly
data between 2005 and 2023. The dimensions of the informal economy were revealed from
the findings obtained with the help of the model. Possible tax loss was estimated based on
the estimated size of the unregistered economy. According to findings, informality was estimated to vary between 16% and 68% compared to national income in 71 quarters between
2006 and 2023. The informal economy, which entered a decreasing trend after 2015, is estimated to be 16% in 2023.There is a tax loss ranging between 3% and 11% as depending
on the size of the shadow economy. The findings obtained are compatible with national and
international studies on Türkiye.

Anahtar Kelimeler

The Shadow Economy, Tax Evasion, Turkish Economy

TÜRKİYE’DE KAYIT DIŞI EKONOMİNİN BÜYÜKLÜĞÜ VE VERGİ KAYBI (2005-2023)

Öz

Bu makalenin amacı, Türkiye’de kayıt dışı ekonominin hacmini ölçmek ve vergi kaybını ortaya
koymaktadır. Tanzi(1980,1983) tarafından kullanılan para talebi modeli üzerinden yapılan
analizlerde kullanılan model üzerinden kayıt dışı ekonominin büyüklüğü tahmin edilmiştir.
Türkiye’deki 2005 ile 2023 arasındaki çeyrek dönemli veriler üzerinden kayıt dışı hacmi ve
trendi ARDL modeli ile tahmin edilmiştir. Model yardımıyla elde edilen bulgulardan kayıt dışı
ekonominin boyutları ortaya konulmuştur. Tahmin edilen kayıt dışı ekonomi büyüklüğüne
göre muhtemel vergi kaybı tahmini yapılmıştır. Elde edilen sonuçlara göre, 2006 ile 2023
yılları arasındaki 71 dönemlik çeyrek dönemlerde milli gelire oranla %16 ile %68 arasındaki
büyüklüklerde değişen kayıt dışılık tahmin edilmiştir. 2015 yılından sonraki dönemlerde azalış
trendine giren kayıt dışı ekonomi 2023 yılında %16 seviyesinde tahmin edilmiştir. Kayıt dışı
ekonominin boyutlarına göre, %3 ile %11 arasında değişen vergi kaybı söz konusudur. Elde
edilen bulgular Türkiye üzerine yapılan ulusal ve uluslararası çalışmalarla uyumludur.

Anahtar Kelimeler

KAyıtdşı Ekonomi, Vergi Kaybı, Türkiye Ekonomisi

Etik Beyan

Çalışmada herhangi bir etik ihlali ve çıkar ilşikisi yoktur. tamamen verilere ve litaratüre dayanan özgün bir araştırma makalesidir.

Kaynakça

• Acar, D., ve Tugay, O. (2004) Yeni Türk lirası Uygulamasının Gerekçeleri ve Başarı Koşulları: Halkın Yeni Türk Lirası Uygulamasına Bakışıyla İlgili Burdur İlinde Bir Araştırma, SDU İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, ,c.9., s.2., s.79-100.
• Altuğ, O. (1998). Kayıtdışı Ekonominin Boyutları (1997). Öneri Dergisi, 2(9), 1-13.
• Baer, K., De Mooij, R., Hebous, S., & Keen, M. (2023). Taxing cryptocurrencies. Oxford Review of Economic Policy, 39(3), 478-497.
• Bilen, A., ve Börekci Şahan, H. (2023). Türkiye’de Kayıt Dışı Ekonominin Boyutunun Parasal (Sabit) Oran ve Hareketli Ortalamalar Yöntemi ile Ölçülmesi. Ekonomi Politika ve Finans Araştırmaları Dergisi, 8(1), 163-182. https://doi.org/10.30784/epfad.1242496.
• Dalgıç, Y. (2023). Türkiye’de istihdamın kayıt dışılığını etkileyen faktörler: Sektörel ve bölgesel etkilere yönelik ampirik bir analiz. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Uludağ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
• Erkuş, H., & Karagöz, K. (2009). Türkiye’de kayıt dışı ekonomi ve vergi kaybının tahmini. Maliye Dergisi, 156, 126-140.
• Gerxhani, K. (2004). The informal sector in developed and less developed countries: A literature survey. Public choice, 120(3-4), 267-300.
• Güler, H., & Toparlak, E. (2018). Türkiye’de kayıtdışı ekonominin ölçümü ve Avrupa Birliği ülkeleriyle karşılaştırılması. Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 11(1), 209-220.
• Halıcıoğlu, F. (1998). The black economy in Turkey: an empirical investigation. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 53(01).
• Işık, N., ve Acar, M., (2003). Kayıt dışı Ekonomi: Ölçme Yöntemleri, Boyutları, Yarar Ve Zararları Üzerine Bir Değerlendirme. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, (21), 117-136.
• Kantarcı, H. B., ve Karacan, R. (2008). Mali disiplinin sağlanması açısından Türkiye IMF ilişkilerinin değerlendirilmesi. Maliye Dergisi, 155, 144-158.
• Karabulut, K., ve Yıldız, Y. (2023). Vergi Denetimlerinin Kayıt Dışı Ekonomiyi Önlemedeki Rolü Üzerine Bir Uygulama. Turkish Research Journal of Academic Social Science, 6(1), 11-22.
• Kaufmann, D., & Kaliberda, A. (1996). An” Unofficial” Analysis Of Economies In Transition An Empirical Framework And Lessons For Policy (No. 2272-2019-4031).
• Leandro, M., & Schneider, F. (2018). Shadow Economies around the world: what did we learn over the last 20 years?. URL: https://www. imf. org/en/Publications/WP, (2018/01), 25.
• Lippert, O., & Walker, M. (Eds.). (1997). The underground economy: Global evidence of its size and impact. The Fraser Institute.(https://www.fraserinstitute.org/sites/default/files/UndergroundEconomy.pdf )
• OECD. (2017). Shining light on the shadow economy: Opportunities and threats.(https://www.oecd.org/tax/crime/shining-light-on-the-shadow-economy-opportunities-and-threats.htm)
• Özkök, C. S. (2017). Kayıt dışı Ekonominin Vergi Denetimi ve Parasal Oran Yöntemiyle Analizi: Türkiye Örneği. Uluslararası Yönetim Bilişim Sistemleri Ve Bilgisayar Bilimleri Dergisi, 1(1), 31-41.
• Pekşen, F. (2018). Vergi denetiminin vergi politikası açısından önemi ve Türkiye’de vergi denetim sistemi Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Maliye ABD, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Denizli.
• Pesaran, M. H., Shin, Y., Smith, R. J. (2001). Bounds Testing Approaches to the Analysis of Level Relationships, Journal of Applied Econometrics, 16(3), 289-326.
• Rakıcı, C. (2011). Vergi denetiminin yeni yapısı ve denetimin kayıt dışılığı önleme fonksiyonu. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 7(14). 345-361.
• Sarılı, M. A. (2002). Türkiye’de Kayıt Dışı Ekonominin Boyutları, Nedenleri, Etkileri ve Alınması Gereken Tedbirler. Bankacılar Dergisi, 41, 32-50.
• Savaşan, F., Yardımcıoğlu, F., & Demir, İ. (2016). Türkiye’de kayıt dışı ekonomi: Zaman serisi ve panel veri MIMIC tahminleri. Siyaset, Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, 4(2), 161-201.
• Schneider, F. (2013). Size and Progression of the Shadow Economies of Turkey and Other OECD Countries from 2003 to 2013: Some New Facts. Ekonomi-tek, 2(2), 83-116.
• Schneider, F. (2015). Size and development of the shadow economy of 31 European and 5 other OECD countries from 2003 to 2014: different developments?. Journal of Self-Governance and Management Economics, 3(4), 7-29.
• Schneider, F. 2002). Size and Measurement of the Informal Economy in 110 countries around the world. Australian National Tax Centre, Camberra. Australia and World Bank–Doing Business Project. July.
• Schneider, F., & Buehn, A. (2018). Shadow economy: Estimation methods, problems, results and open questions. Open Economics, 1(1), 1-29.
• Schneider, F., & Enste, D. H. (2000). Shadow economies: Size, causes, and consequences. Journal of economic literature, 38(1), 77-114.
• Schneider, F., & Hametner, B. (2014). The shadow economy in Colombia: Size and effects on economic growth. Peace Economics, Peace Science and Public Policy, 20(2), 293-325.
• Schneider, F., & Savasan, F. (2007). Dymimic estimates of the size of shadow economies of Turkey and of her neighbouring countries. International Research Journal of Finance and Economics, 9(5), 126-143.
• Schneider, Friedrich G. and Buehn, Andreas and Montenegro, Claudio E. and Montenegro, Claudio E., Shadow Economies All Over the World: New Estimates for 162 Countries from 1999 to 2007 (June 1, 2010). World Bank Policy Research Working Paper No. 5356, Available at SSRN: https://ssrn.com/abstract=1645726.
• Silva, N., Fuinhas, J. A., & Shirazi, M. (2023). On the link between shadow economy and carbon dioxide emissions: an analysis of homogeneous groups of countries. Environmental Science and Pollution Research, 1-22.
• Tanzi, V. (1980). The underground economy in the United States: Estimates and implications. PSL Quarterly Review, 33(135).
• Tanzi, V. (1983). The underground economy in the United States: Annual estimates, 1930-80 ( Staff Papers-International Monetary Fund, 283-305.( https://www.jstor.org/stable/3867001). TDK,(2011) ‘kayıt dışı ekonomi’ maddesi, İktisat Terimleri Sözlüğü(Haz. Yılmaz, Ş.,) Ankara.
• Us, V. (2004). Kayıt dışı ekonomi tahmini yöntem önerisi: Türkiye örneği (No. 2004/17). Türkiye Ekonomi Kurumu, Tartışma Yazıları (https://www.tek.org.tr/pdf/739_9122022_205354.pdf).