Femicides That Occured in the Sanjak of Ankara in the 17th Century According to the Sharia Court Records (1643–1672)

Year 2025, Volume: 7 Issue: 8, 501 - 526, 27.12.2025

Sultan Oğul

https://doi.org/10.59054/hed.1679093

Abstract

Femicides have occurred in every period of history and in every society. This phenomenon has been the subject of numerous studies and investigations both globally and in our country. However, when the existing literature is considered, it is observed that studies on women's murders committed during the Ottoman period are limited in number. This study aims to contribute to the existing literature by examining women's murders that occurred in the Sanjak of Ankara between the years 1643-1672. For this study, the şerʿiyye sicilleri, which are Ottoman court records, were scanned, and 25 registers belonging to the Sanjak of Ankara were examined. According to these records, out of 194 homicide cases that occurred within a period of approximately 30 years, 21 homicide cases involving women were identified. Due to partial damage to some of the 25 registers and the possibility of other homicide cases among the unresolvable rulings, this study attempts to reach a more reliable conclusion with the available, intact records. Within the relevant historical period, 21 women's murders were examined in depth, and these murders were evaluated from three different perspectives: unknown perpetrator, suspicious, and domestic. In this context, attention was drawn to the reasons for the commission of the murders, and the legal process was attempted to be explained according to Ottoman-Islamic rules. Within the framework of the data obtained, the manner in which these women's murders were committed (strangulation, stabbing, beating), the degree of kinship of the perpetrators (family-stranger), the place of the murder, how the legal process was carried out, and the attitude of the populace towards this situation were examined from legal and social perspectives.

Keywords

Ottoman , Ankara , Social , Law , Femicide

Şerʿiyye Sicillerine Göre XVII. Yüzyılda Ankara Sancağında Meydana Gelen Kadın Cinayetleri (1643-1672)

Abstract

Kadın cinayetleri, tarihin her döneminde ve her toplumda yaşanmıştır. Bu vakıa gerek dünyada ve gerekse ülkemizde pek çok araştırma ve incelemeye konu olmuştur. Ancak mevcut literatür dikkate alındığında, Osmanlı döneminde işlenen kadın cinayetleri konusu üzerine yapılan çalışmaların sınırlı sayıda olduğu görülmektedir. Bu çalışmada ise mevcut literatüre katkı sağlamak amacıyla 1643-1672 yılların arasında Ankara sancağında meydana gelen kadın cinayetleri ele alınmıştır. Söz konusu çalışma için Osmanlı mahkeme kayıtları olan şerʿiyye sicilleri taranmış ve Ankara sancağına ait 25 sicil üzerinde inceleme yapılmıştır. Bu kayıtlara göre yaklaşık 30 yıllık bir süre zarfında meydana gelen 194 cinayet vakasından, kadınlara ilişkin 21 cinayet davası tespit edilmiştir. 25 sicilden bazı sicillerin kısmen tahribata uğraması ve dolayısıyla çözümlenemeyen hükümlerin arasında başka cinayet vakalarının da olma ihtimali vardır. Bundan dolayı eldeki mevcut ve sağlam kayıtlarla daha sağlıklı bir sonuca ulaşmaya çalışılmıştır. 21 kadın cinayeti üzerinde derinlemesine inceleme yapılmış ve bu cinayetler faili meçhul, şüpheli ve aile içi olmak üzere üç farklı açıdan değerlendirilmiştir. Bu minval üzere cinayetlerin işlenme sebeplerine dikkat çekilerek, hukuki sürecin ne şekilde işlendiği Osmanlı-İslam kaidelerine göre açıklanmaya çalışılmıştır. Elde edilen veriler çerçevesinde bu kadın cinayetlerinin işlenme şekli (boğma, bıçaklama, darbetme), faillerinin yakınlık derecesi (aile-yabancı), cinayet mahalli, hukuki sürecin nasıl işlediği ve ahalinin bu durum karşısındaki tutumu, hukuki ve sosyal açıdan incelenmiştir.

Keywords

Osmanlı , Ankara , Sosyal , Hukuk , Kadın Cinayetleri

References

• Arşiv Belgeleri Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Meşihat (MHŞ), Ankara Şer‘iyye Sicilleri, no: 515; 516; 517; 518; 520; 522; 523; 524; 525; 528; 529; 530; 531; 532; 533; 534; 535; 536; 537; 538; 539. Kâmil Kepeci (KK.d.) No: 2623. Maliyeden Müdevver Defterler (MAD.d.), no. 3157.
• Araştırma ve İncelemeler Acar, Hasan: “Türk Kültür ve Devlet Geleneğinde Kadın”, İnsan ve İnsan Bilim Kültür Sanat ve Dü şünce Dergisi, 6/21, (2019), 395‑411.
• Açıl, Okan: “İlk Türk Devletlerinde Kadın Algısı ve Kadın Hakları”, Recep Tayyip Erdoğan Üniversi tesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2/3, (2016), 63‑72.
• Akdağ, Özcan: “Ortaçağda ‘Fail’ Kavramı ve Tanrı”, Bilimname, XXIX, Sayı: 2, (2015), 231‑243. Akman, Mehmet: “Osmanlı Ceza Hukuku Çalışmaları Üzerine Bir İcmal”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, III, Sayı: 5, (2005), 489‑512.
• Akman, Mehmet: Osmanlı Devleti'nde Ceza Yargılaması, İstanbul: Eren Yayıncılık, 2004.
• Altındeğer, Sabiha: “17. Yüzyılda Trabzon'da Hukuki̇ Arabuluculuk ve Uzlaşma (Es‑Sulhu Seyyı̇dü'l‑Ahkâm/Sulh En İyi Hükümdür)”, History Studies Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, XIII, Sayı: 5, (2021), 1425‑1451.
• Âşıkkulu, Emin: “Meçhul”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), XXVIII, (2003), 286‑288.
• Aydın, M. Âkif: Türk Hukuk Tarihi, İstanbul: Beta Yayıncılık, 2020.
• Bardakoğlu, Ali: “Diyet”, DİA, XI, (1994), 473‑479.
• Bardakoğlu, Ali: “Kasâme”, DİA, XXIV, (2001), 528‑530.
• Bardakoğlu, Ali: “Katil”, DİA, XXV, (2022), 45‑48.
• Berktay, Fatmagül: Tarihin Cinsiyeti, İstanbul: Metis Yayınları, 2003.
• Can, Ayhan: “Rumeli̇ Ahkâm Defterlerı̇ne Göre Avlonya Sancağı'nda Faili̇ Meçhul Cinayetler ve Kasâme Uygulamasına Dai̇r Bi̇r Değerlendirme (1745‑1780)”, II. Türk Hukuku Tarihi Kongresi Bildirileri, I, İstanbul: Onikilevha Yayınları, (2016), 799‑817.
• Çınar, Hüseyin: “Ankara'da Hayırsever Bir Sultan: Melike Hâtun”, Vakıf Kuran Kadınlar, Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, (2019), 37‑72.
• Çiçek, Mustafa: ‘‘Türk ve Alman Ceza Hukukunda Yan Yana Faillik”, EBYÜ‑HFD, XXVI, Sayı: 2, (2022), 561‑596.
• Dağcı, Şamil: “Kısâs”, DİA, XXV, (2022), 488‑494.
• Demircan, Yasemin: “Sözlü Tarihin Vesikalardaki Yansımaları: Velioğlu Ahmed Efendi Cinayeti”, Studies of The Ottoman, Cilt 1, Sayı: 1, (2011), 63‑68.
• Diana E. H. Russell, ‘‘Femicide: Politicizing the Killing of Females”, s. 28, Erişim Tarihi: 11.11.2024. https://cpcjalliance.org/wp‑content/uploads/2014/08/10k.‑FemicideReport.pdf#page=36;
• Dinçergök, Burak: Osmanlı Manastır'ında Suç ve Ceza, (Yüksek Lisans Tezi), Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, 2023.
• Döğüş, Selahattin: “Kadın Alplardan Bacıyan‑ı Rum'a (Anadolu bacıları teşkilatı); Türklerde Kadının Siyasi ve Sosyal Mevkii”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, XII, Sayı: I, (2015), 127‑150.
• Erdoğan, Mehmet: Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Rağbet Yayınları, 1998.
• Esensel, Mine: Osmanlı Devleti'nde Kadına Şiddet Vakaları ve Kadın Cinayetleri, (Yüksek Lisans Tezi), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2023.
• Eş‑Şazelî, Hasan Ali: “Cinayet”, DİA, VIII, (1993), s. 14‑15.
• Fariba Zarinebaf‑Shahr, “Women and the Public, Eye in Eighteenth‑Century İstanbul”, Women in the Medieval İslamic World‑Pover, Patronage, and Pietiy, (Edit. G. R.G. Hambly). New York: St. Martin’s Press, 1998.
• Fehminaz Çabuk, “19. Yüzyılda Osmanlı Toplumunda Zina: Bazı Zina Vakalarında İşlenen Cinayetler Üzerine Bir Değerlendirme”, İnsan & İnsan Dergisi, 7/23, (2020), 1‑19.
• Gazioğlu, Elif: ‘‘Kadın Cinayetleri: Kavramlaştırma ve Sorunlu Yaklaşımlar”, Sosyal Politika Çalışmaları, Cilt: 7, Sayı: 30, (2013), 89‑100.
• Gülsoy, Ersin: Girit'in Fethi ve Osmanlı İdaresinin Kurulması: 1645‑1670, İstanbul: Tarih ve Tabiat Vakfı Yayınları, 2004.
• Günel Gökçe ve Ali Kılcı: “Ankara Şehri 1924 Haritası: Eski Bir Haritada Ankara'yı Tanımak”, Ankara Araştırma Dergisi, III/I, (2015) 78‑104.
• Gürhan, Veysel: “18. Yüzyıl Osmanlı Toplumunda Kadın ve Hukuk: Amid Mahkemesi'nde Kadınların Hak Arama Süreçlerine Dair Bazı Değerlendirmeler”, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırma Dergisi, VI, Sayı: 3, 1644‑1664.
• Gürhan, Veysel: “18. Yüzyıl Osmanlı Toplumunda Kadın ve Hukuk: Amid Mahkemesi'nde Kadınların Hak Arama Süreçlerine Dair Bazı Değerlendirmeler”, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırma Dergisi, VI, Sayı:3 (2017) 1644‑1664.
• Halaçoğlu, Yusuf: “Cürm ü Cinayet Resmi”, DİA, VIII, (1993), 138‑139.
• İbn Sînâ: Metafizik (Kitâbu'ş‑Şifâ), I, Çev. Ekrem Demirli ve Ömer Türker, İstanbul: Litera Yayıncılık, 2013.
• İlgürel, Mücteba: ‘‘Abaza Hasan”, DİA, I, (1988), 286‑288.
• İlgürel, Mücteba: Abaza Hasan Paşa İsyanı Huruc Ale's‑Sultan, İstanbul: Yeditepe Akademi Yayıncılık, 2023.
• İmber, Colin: Şeriat ile Kanun Arasında Ebussuûd Efendi: Osmanlı'da İslami Hukuk, İstanbul: Ketebe Yayınları, 2022.
• İnalcık, Halil: Osmanlı'da Devlet, Hukuk, Adâlet, İstanbul: Kronik Kitap Yayıncılık, 2017.
• İpşirli Argıt, Betül: ‘‘Osmanlı Hukuk Çalışmalarında Kadın”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, III, Sayı: 5, (2005), 575‑622.
• John Carry, The Satirical Review of London at the Commencement of the Nineteenth Century, London, 1801.
• Kafesoğlu, İbrahim: Türk Millî Kültürü, İstanbul: Ötüken Yayınları, 1998.
• Kartal, Mine: “XVIII. Yüzyılda Ayıntap'daki Kadın Cinayetleri Vakalarında Toplumun Tutumu ve Bu Cinayetlerin İslenme Biçimlerinin İncelenmesi”, Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, Cilt 11, Sayı: 1, (2024).
• Oygür, Ali Vedat: “Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Ankara'nın Meydanları”, Ankara Çiğdem Dergisi, Sayı: 29, (2021), 13‑21.
• Özvar Erol ve Dorukhan Selçuk: “1660‑1661 Yılı Erdel Seferi ve Bütçesi”, Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, XXXVIII, Sayı: 2, (2016), 223‑234.
• Pamir, Aybars: “İslâm ve Osmanlı Hukuku'nda Kasâme Müessesesi̇”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi (AÜHFD), LIV, Sayı: 4/5, (2005), 343‑344.
• Paydaş, Eren: “Hukuk Sosyolojisi̇ Açısından Kasâme Kurumu”, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, XXI, Sayı: 2, (2016), 595‑614.
• Peirce, Leslie: Ahlak Oyunları 1540‑1541 Osmanlı'da Ayıntab Mahkemesi ve Toplumsal Cinsiyet (Çev. Ü. Tansal). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2005.
• Pervizat, Leyla: Uluslararası İnsan Hakları Bağlamında Namus Cinayetleri: Kavramsal ve Hukuksal Boyutu ve Türkiye Özelinin Değerlendirilmesi, (Basılmamış Doktora Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2005.
• Sağlam, Hadi: “İslam Hukuku Tarihinde Faili Meçhul Cinayetler Meselesi̇ (Kasâme Müessesesi̇)”, Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, III, Sayı: 2, (2010), 485‑531.
• Şemseddin Sami, Kâmûs‑ı Türkî, İstanbul: Çağrı Yayınları, 1978.
• Selçuk, Hava: “The Jelali Abaza Hasan Rebellion And Its Reflections on Kayseri”, Turkish Studies, Cilt III, Sayı: 4, (2008), 664‑686.
• Sırım, Veli: “İslam'da Diyet Uygulaması ve Sosyo‑Ekonomik Yönde Değerlendirilmesi”, Tevilat, IV, Sayı: I, (2023), 278‑295.
• Şeref, Erdoğru: Ankara'nın Tarihi Semt İsimleri ve Öyküleri, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2002.
• Üçok, Coşkun, Ahmet Mumcu ve Gülnihal Bozkurt: Türk Hukuk Tarihi, Ankara: Turhan Kitapevi, 2020.
• Ünal, Mehmet Ali: Osmanlı Tarih Sözlüğü, İstanbul: Paradigma Yayınları, 2011.