Ḥāfiẓ Ibrāhīm’s Two Odes for Fetḥī Bey: Honoring the First Martyr Pilot of the Ottoman Empire

Yıl 2024, Sayı: 51, 26 - 45, 15.06.2024

Esat Ayyıldız

https://doi.org/10.30623/hij.1313884

Öz

This study delves into the enduring legacy of Fetḥī Bey, the Ottoman Empire’s first martyr pilot, as manifested in Arabic poetry. Focused on the poignant odes by Ḥāfiẓ Ibrāhīm dedicated to Fetḥī Bey, this paper aims to explore the historical and cultural context that influenced the creation of these specific poetic tributes. It delves into how Ḥāfiẓ Ibrāhīm conveyed his admiration, sorrow, and commemoration of Fetḥī Bey’s pioneering spirit and tragic demise through his verse. By examining Arabic poems dedicated to Fetḥī Bey, the paper endeavors to provide a unique lens through which to view the emotional, cultural, and historical dimensions of his story. It also underscores the significance of his journey as a symbol of progress, innovation, and determination in the face of adversity. The research is conducted through a close textual analysis of the poetic works, with particular emphasis on themes, motifs, and stylistic devices employed to evoke the emotional resonance of Fetḥī Bey’s story. The paper argues that the poems dedicated to Fetḥī Bey not only immortalize his contributions to aviation but also contribute to shaping the collective memory of his achievements. Furthermore, the analysis reveals the role of these poetic tributes in solidifying Fetḥī Bey’s place in the annals of aviation history and maintaining his influence on the cultural landscape of the Ottoman Empire and the wider Muslim world. In sum, this study aims to shed light on the lasting influence of Fetḥī Bey in Arabic poetry, which stands as a powerful reminder of the impact his groundbreaking endeavors and tragic end had on the shared awareness of the Ottoman Empire and the broader Muslim community. By closely examining an assortment of Arabic poems honoring Fetḥī Bey, we obtain a deeper understanding of how poets chose to convey their respect, grief, and commemoration, as well as an insight into the wider historical and cultural background that influenced their poetic homage. It’s clear from the analysis that poets employed a range of themes, motifs, and writing techniques to communicate the emotional depth of Fetḥī Bey’s story, highlighting the importance of his journey as a symbol of progress, innovation, and unwavering commitment in the face of challenges. These poetic tributes provide an invaluable glimpse into the cultural and historical context of that period. Moreover, by exploring the Arabic poetry inspired by Fetḥī Bey, this study emphasizes the role of literature in preserving the legacies of historical figures and events. In this context, the poems dedicated to Fetḥī Bey don’t merely immortalize his contributions to aviation, but they also offer a unique perspective into the emotional, cultural, and historical aspects of his life. These poetic honors have played a crucial role in molding the shared memory of Fetḥī Bey and his accomplishments, ensuring that his pioneering spirit continues to inspire future generations. As we reflect upon the extensive array of Arabic poetry that Fetḥī Bey’s life and legacy inspired, it is essential to acknowledge the enduring significance of his contributions to the cultural fabric of the Ottoman Empire and the larger Muslim world. His untimely death, although a source of deep sorrow, also spurred a wave of poetic tributes that have forever etched his memory in history. In this light, Fetḥī Bey’s legacy in Arabic poetry stands not only as an endorsement of the power of literature in safeguarding history but also as a reminder of the lasting human potential for bravery, innovation, and perseverance.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Literature, Ottoman Aviation, Fetḥī Bey, First Ottoman Martyr Pilot, Arabic Poetry

Hâfız İbrâhim’in Fethi Bey’e Nazmettiği İki Manzumesi: Osmanlı Devleti’nin İlk Şehit Pilotunun Onurlandırılması

Öz

Bu çalışma, Osmanlı Devleti’nin ilk şehit pilotu olan Fethi Bey’in Arap şiirindeki mevcut mirasını incelemektedir. Hâfız İbrâhim’in Fethi Bey’e ithaf ettiği dokunaklı manzumelere odaklanan bu makale, bu spesifik şiirsel övgülerin nazmedilmesini etkileyen tarihi ve kültürel bağlamı keşfetmeyi amaçlamaktadır ve Hâfız İbrâhim’in Fethi Bey’in öncü ruhu ve trajik ölümü hususunda duyumsadığı hayranlığını, üzüntüsünü ve onu yad etme arzusunu şiirleriyle nasıl aktardığını incelemektedir. Dolayısıyla söz konusu makale, öncelikle bu şiirsel sitayişlerin üretilmesini etkileyen tarihsel ve kültürel bağlamın yanı sıra Arap şairlerin Fethi Bey’in öncü ruhu ve trajik şehadeti hususunda duyumsadıkları hayranlığı, üzüntüyü ve ihtiramı aktarma yollarını keşfetmeyi amaçlamaktadır. Fethi Bey’e adanmış Arap şiirlerini inceleyen söz konusu çalışma, onun hikâyesinin duygusal, kültürel ve tarihî boyutlarını gözler önüne seren orijinal bir bakış açısı sunmayı hedeflemektedir. Keza onun yolculuğunun zorluklar karşısında ilerleme, yenilik ve kararlılık sembolü olarak temayüz ettiğini vurgulamaktadır. Tetkik işlemi esnasında, Fethi Bey’in hikâyesinin duygusal boyutunu harekete geçirmek için kullanılan temalar, motifler ve üslup biçimlerine bilhassa vurgu yapılarak, şiirsel ürünlerin yakın bir metin analizi yapılmaktadır. Makale, Fethi Bey’e ithaf edilen şiirlerin yalnızca onun havacılığa katkılarını ölümsüzleştirmekle kalmayıp aynı zamanda onun başarıları hakkındaki kolektif belleğin şekillenmesine de katkıda bulunduğunu savunmaktadır. Ayrıca yapılan bu tahkikat, mezkûr şiirsel sitayişlerin Fethi Bey’in havacılık tarihindeki yerini sağlamlaştırmadaki ve Osmanlı Devleti’nin ve daha geniş anlamda Müslüman dünyasının kültürel manzarası üzerindeki tesirini sürdürmedeki rolünü de açık şekilde ortaya koymaktadır. Özetle bu çalışma, Fethi Bey’in çığır açan çabalarının ve trajik akıbetinin Osmanlı Devleti’nin ve daha geniş anlamda Müslüman toplumunun ortak bilinci üzerindeki etkisinin güçlü bir hatırlatıcısı olan Arap şiirindeki kalıcı etkisine ışık tutmayı amaçlamaktadır. Fethi Bey’i taltif eden Arapça şiirleri yakından inceleyerek, şairlerin saygı, keder ve anma duygularını nasıl ifade ettiklerine dair derin bir kavrayışın yanı sıra, şiirsel saygı duruşlarını etkileyen geniş tarihî ve kültürel arka plana dair bir idrak seviyesine de ulaşılmaktadır. Yapılan analizden, şairlerin Fethi Bey’in hikayesinin duygusal derinliğini aktarmak için bir dizi tema, motif ve nazım tekniği kullandıkları ve onun yolculuğunun ilerleme, yenilik ve zorluklar karşısındaki sarsılmaz bağlılığın bir sembolü olarak önemini vurguladıkları açıkça müşahede edilmektedir. Bu şiirsel övgüler, o dönemin kültürel ve tarihsel bağlamına paha biçilmez bir bakış açısı sağlamaktadır. Fethi Bey’den ilham alan Arap şiirlerini inceleyen bu çalışma, edebiyatın tarihî şahsiyetlerin ve olayların mirasını korumadaki rolünü de vurgulamaktadır. Bu bağlamda, Fethi Bey’e ithaf edilen şiirler yalnızca onun havacılığa katkılarını ölümsüzleştirmekle kalmamakta, aynı zamanda onun hayatının duygusal, kültürel ve tarihî yönlerine dair de eşsiz bir bakış açısı sunmaktadır. Bu şiirsel taltifler, Fethi Bey’in ve başarılarının şekillendirdiği ortak hafızanın teşekkülünde çok önemli bir rol oynamış ve onun öncü ruhunun gelecek nesillere ilham vermeye devam etmesine vesile olmuştur. Fethi Bey’in yaşamı ve mirasının esin verdiği Arap şiirinin geniş yelpazesi üzerinde mütalaada bulunurken, Osmanlı Devleti’nin ve daha geniş manada Müslüman âleminin kültürel dokusuna yaptığı katkıların süregelen önemini kabul etme lüzumu da doğmaktadır. Onun zamansız ölümü derin bir üzüntü kaynağı olsa da anısını tarihe sonsuza dek kazıyan şiirsel bir övgü dalgasını da teşvik etmiştir. Bu açıdan bakıldığında Fethi Bey’in Arap şiirindeki mirası, sadece edebiyatın tarihî korumadaki gücünün bir kanıtı değil, aynı zamanda insanın cesaret, yenilikçilik ve azim konusundaki daimî potansiyelinin de bir hatırlatıcısıdır.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Edebiyatı, Osmanlı Havacılığı, Fethi Bey, İlk Osmanlı Şehit Pilotu, Arap Şiiri

Kaynakça

• Aydın, Atilla. “The Ottoman Air Force Flight From Istanbul to Cairo in 1914”. Oriens 37 (2009), 123-154.
• Ayyıldız, Esat. “Klasik Arap Şiirinde Zaman Olgusu ve Kökeni”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 22/1 (March 2022), 67-97. https://doi.org/10.33415/daad.1037608
• Bashshār b. Burd. Dīwān Bashshār b. Burd. ed. Muḥammad al-Ṭāhir Ibn ‘Āshūr – Muḥammad Shawqī ’Amīn. 3 Volumes. Cairo: Maṭba‘a Lajna al-Ta’līf wa al-Tarjama wa al-Nashr, 1376/1957.
• Bayraktar, Gökhan. “Türk Havacılık Tarihinin İlk Şehit Savaş Pilotu Yüzbaşı Mehmet Fethi Bey”. Havacılık Tarihi Sempozyumu Bildirileri 1911-1923. 355-379. Ankara: Hava Basımevi ve Neşriyat Komutanlığı, 2015.
• Deniz, Fatma Banu. İkinci Meşrutiyet Dönemi Süreli Çocuk Yayınlarında Dinî Motifler (Mektepli, Mini Mini, Çocuk Dostu, Küçükler Gazetesi). Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Master’s Thesis, 2010.
• Fazlıoğlu, Şükran. Arap Romanında Türkler. İstanbul: Küre Yayınları, 2015.
• Ibn Manẓūr, Abū al-Faḍl Jamāl al-Dīn Muḥammad b. Mukarram. Lisān al-‘Arab. 15 Volumes. Beirut: Dār Ṣādir, n.d.
• Ibrāhīm, Ḥāfiẓ. Dīwān Ḥāfiẓ Ibrāhīm. ed. Aḥmad Amīn et al., s.l.: al-Hay’a al-Miṣriyya al-‘Āmma lil’l-Kutub, 1987.
• Imru’ al-Qays. Dīwān Imru’ al-Qays. Critical ed. Ḥasan al-Sandūbī. Beirut: Dār al-Kutub al-‘Ilmiyya, 1425/2004.
• Kaya, Mahmut. “Esîr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/390. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Köksal, Orhan. “Türk Askerî Havacılık Tarihine Dair Bir Kaynak İncelemesi: Uçan Süvariler”. Havacılık Araştırmaları Dergisi 4/1 (2022), 164-176.
• Memiş, Şefik - Fatih Türkyılmaz (Ed.). İstanbul-Kudüs-İskenderiye Hava Seyahati 8 Şubat -15 Mayıs 1914. İstanbul: Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı, n.d.
• Öz, Mustafa. “Burak”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/417. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Yalçın, Osman. “Osmanlı İmparatorluğu Dönemi Türk Askeri Havacılığı”. Bilig, 96 (2021), 147-176.
• Yalçın, Osman. “Osmanlı İmparatorluğu’nun Son Yıllarında Bir Kararlılık Gösterisi: ‘Kıtalararası Osmanlı Hava Seferi’”. Mediterranean Journal of Humanities 4/2 (2014), 327-47.
• Zamacı, Ayşe. “Onlar Da Şehit Oldu Demek Ah… Meşrutiyet Dönemi Çocuk Mecmualarında Osmanlı’nın İlk Hava Şehitleri”. Tarihin Peşinde: Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi 19 (2018), 61-84.
• Zuhayr b. Abī Sulmā, Dīwān Zuhayr b. Abī Sulmā, ed. Ḥamdū Ṭammās (Beirut: Dār al-Ma‘rifa, 1426/2005), 64-71.