Cami İçi Din Hizmetleri Bağlamında İmam-Hatiplerin Örgütsel Kimlik Algıları

Year 2025, Volume: 3 Issue: 2, 147 - 171, 30.09.2025

Mehmet Fatih Özer , Yıldız Kızılabdullah

https://doi.org/10.63022/hikem.1762879

Abstract

Diyanet İşleri Başkanlığının (DİB) en temel görevi olan din hizmeti, sadece ibadetlerle sınırlı olmayıp toplumu din konusunda aydınlatma ve dinî sahih bilgiyi tüm kesimlere ulaştırma boyutuyla da çok geniş bir alanı kapsamaktadır. Bu bağlamda imam-hatipler gerek DİB içerisindeki nicel yoğunlukları gerekse ülkenin en ücra köşelerinde dahi görev yapmaları nedeniyle toplumun tüm kesimlerine ulaşma imkânına sahiptir. Kurumun, bir anlamda toplumdaki görünen yüzü konumundadırlar. Bu nedenle imam-hatiplerin Başkanlıkla kendilerini ne derece özdeşleştirdikleri, kuruma ve kurum değerlerine yönelik ne ölçüde aidiyet hissettikleri, görevlerine yönelik bakış açıları, sürdürülmekte olan din hizmeti faaliyetlerindeki verimliliği ve bu çalışmaların toplumda karşılık bulmasını doğrudan etkileyen unsurlar arasında yer almaktadır. Buradan hareketle araştırmanın amacı, DİB’de imam-hatip olarak görev yapmakta olan personelin örgütsel kimlik algılarını tespit etmek ve elde edilen sonuçların imam-hatiplerin cami içi din hizmetlerine yönelik tutumlarına olan etkisini incelemektir. Bu doğrultuda nicel araştırma yöntemine dayalı olarak gerçekleştirilen bu araştırmada, Türkiye’nin her bölgesinden bir şehir olmak üzere toplam yedi ilde görev yapmakta olan 715 imam-hatip üzerinden veri toplanmıştır. Katılımcıların örgütsel kimlik düzeyleri ile cami içi din hizmetlerine yönelik tutumları, “Çok Boyutlu Örgütsel Kimlik Ölçeği” ile “Cami İçi Din Hizmetlerine Yönelik Tutum Ölçeği” aracılığıyla ölçülmüş ve elde edilen veriler istatistiksel analizlerle değerlendirilmiştir. Araştırma sonucunda, örgütsel kimlik ile cami içi din hizmetlerine yönelik tutum arasında anlamlı ve pozitif bir ilişki olduğu tespit edilmiştir. Özellikle davranışsal bağlılık düzeyi yüksek olan imam-hatiplerin, hizmet süreçlerine daha etkin ve içtenlikle katıldıkları belirlenmiştir. Elde edilen bulgular, din hizmetlerinde verimliliğin artırılması için mesleki gelişimin yanı sıra kurumsal aidiyetin güçlendirilmesinin de elzem olduğunu ortaya koymaktadır.

Keywords

Din Eğitimi , İmam Hatip , Örgütsel Kimlik , Din Hizmeti , Kurumsal Aidiyet , Diyanet.

Imam-Hatips' Perceptions of Organizational Identity in the Context of Religious Services in Mosques

Abstract

The most fundamental duty of the Presidency of Religious Affairs (DİB) is religious service, which is not limited to worship but also encompasses a wide range of activities, including educating the public about religion and disseminating accurate religious information to all segments of society. In this context, imam hatips have the ability to reach all segments of society, both due to their quantitative density within the DİB and because they serve even in the most remote corners of the country. They are, in a sense, the visible face of the institution in society. Therefore, the extent to which imam hatips identify with the Presidency, their sense of belonging to the institution and its values, their perspectives on their duties, and the efficiency of ongoing religious service activities are factors that directly affect the impact of these efforts on society.Based on this, the aim of the study is to determine the organizational identity perceptions of imam hatips working at the DİB and to examine the impact of the results on their attitudes toward religious services within mosques. In line with this, data was collected from 715 imam hatips working in seven provinces, one from each region of Turkey, based on quantitative research methods. The participants' organizational identity levels and attitudes toward mosque-based religious services were measured using the “Multidimensional Organizational Identity Scale” and the “Attitude Scale Toward Mosque-Based Religious Services,” and the data obtained were evaluated using statistical analyses. The results of the study revealed a significant and positive relationship between organizational identity and attitudes toward religious services within mosques. In particular, it was determined that imam-hatips with high levels of behavioral commitment participated more effectively and sincerely in service processes. The findings reveal that, in addition to professional development, strengthening organizational identity is also essential for increasing efficiency in religious services.

Keywords

Religious Education , Imam Hatip , Organizational Identity , Religious Services , Institutional Affiliation , Diyanet.

References

• Akın, Ahmet. “Cami İçi Din Hizmetleri". I. Din Hizmetleri Sempozyumu. ed. Mehmet Bulut. 1/245-257. Ankara: DİB Yayınları, 2008.
• Altaş, Nurullah (ed.). Dini Danışmanlık ve Din Hizmetleri. 2 Cilt. İstanbul: Dem Yayınları, 2017.
• Ashforth, Blake E. - Mael, Fred A. “Organizational Identity and Strategy as a Context for the Individual”. Advances in Strategic Management 13 (1996), 19-64.
• Aydın, Vahdet. İşletme Organizasyonundaki Gelişmeler. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, 1973.
• Büyüköztürk, Şener vd. Sosyal Bilimler İçin İstatistik. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık, 2024.
• Connolly, William E. Kimlik ve Farklılık. çev. Ferma Lekesizalın, İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 1995.
• Çetin, Fatma - Çelebi, Mehmet Akif. “Çok Boyutlu Örgütsel Kimlik Ölçeği Geçerlilik ve Güvenilirlik Çalışması”. Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 14/1 (2021): 228–243. https://doi.org/10.25287/ohuiibf.737996
• Çiydem, Erol. “Modernite ve Kimlik”. 21. Yüzyıl Penceresinden Kültür ve Kimlik Sempozyumu. Azerbeycan: Xəzər Universiteti Nəşriyyatı Khazar University Press, 2014.
• Çobanoğlu, Fatma Kasap. İlköğretim Okullarında Örgütsel Kimlik ve Örgütsel Etkililik (Denizli ili örneği). Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2008.
• Dalbay, R. Saim. “Kimlik ve Toplumsal Kimlik Kavramı”. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 31 (Haziran 2018), 161-176.
• DİBGÇY, Diyanet İşleri Başkanlığı Görev ve Çalışma Yönetmeliği. Türkiye: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2014. Erişim 21 Mayıs 2025.
• https://mevzuat.gov.tr/File/GeneratePdf?
• mevzuatNo=19795&mevzuatTur=KurumVeKurulusYonetmeligi&mevzuatTertip=5
• DİB, Diyanet İşleri Başkanlığı. “Din Hizmetleri”. 2018.
• https://dinhizmetleri.diyanet.gov.tr/sayfa/53/tanitim.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş – Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 3. Basım, 2009.
• Diyanet İşleri Başkanlığı. “Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Diyanet İşleri Başkanlığı Kurumsal Kimlik Rehberi”. 2021.
• https://hukukmusavirligi.diyanet.gov.tr/Documents/Kurumsal%20Kimlik%20Rehberi.pdf.
• Doğan, Ahmet. Din Görevlilerinin Mesleki Aidiyetleri, Mesleki Tükenmişlik Tutumları ve Hizmet İçi Eğitime Bakışları. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2013.
• Dutton, Jane E. - Dukerich, Janet M. “Keeping an Eye on the Mirror: Image and Identity in Organizational Adaptation.” Academy of Management Journal 34, no. 3 (1991): 517–554.
• Dutton, Jane E. - Penner, Wendy J. “The Importance of Organizational Identity for Strategic Agenda Building.” Strategic Thinking: Leadership and the Management of Change, 1993, 89–113.
• Ertürk, Alper. “Örgütsel İletişim ve Adalet Algılarının Örgütsel Kimlik Algısı Üzerindeki Etkileri”. Yönetim Araştırmaları Dergisi. 3/2 (2003), 147-170.
• Gioia, Dennis A. - Schultz, Majken - Corley, Kevin G. “Organizational Identity, Image, and Adaptive Instability”. Academy of Management Review. 25/1 (2000), 63-81. https://doi.org/10.2307/259263
• Gioia, Dennis A. - Thomas, James B. “Identity, Image, and Issue Interpretation: Sensemaking During Strategic Change in Academia”. Administrative Science Quarterly. 41/3 (1996), 370-403. https://doi.org/10.2307/2393936
• Gleason, Philip. “Identifying Identity: A Semantic History”. The Journal of American History. 69/4 (1983), 910-931. https://doi.org/10.2307/1901196
• Haşlak, İrfan - Es, Muharrem. “Kentlilik Bilincinin Kazandırılmasında Yerel Siyasetin Rolü”. Uluslararası Politik Araştırmalar Dergisi. 5/3 (2019), 229-244.
• Herder, Johann Gottfried. Another Philosophy of History and Selected Political Writings. Hackett Publishing, 2004.
• Hicks, Herbert G. vd. Örgütlerin Yönetimi: Sistemler ve Beşeri Kaynaklar Açısından. 1 Cilt. Ankara: Ankara İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi Yayınları, 1. Basım, 1977.
• Jo Hatch, Mary - Schultz, Majken. “Relations Between Organizational Culture, Identity and Image”. European Journal of Marketing. 31/5/6 (1997), 356-365. https://doi.org/10.1108/eb060636
• Kanderun, Mehmet Berkay – Cengil, Muammer. “Çalışma Yaşamında Örgütsel Bağlılık: Din Görevlilerinin Örgütsel Bağlılık Düzeylerinin Çeşitli Sosyo-Demografik Değişkenlere Göre Analizi”. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 12/1 (2022), 155-168.
• Karaca, Hüseyin. “Sesten Söze, Sözden Sese Din Hizmeti”. Diyanet Aylık Dergi. 214 (2008): 8-11.
• Karagöz, Yalçın. SPSS-AMOS-META Uygulamalı İstatistiksel Analizler. Ankara: Nobel Yayıncılık, 2. Basım, 2019.
• Karaman, Fikret. “Din Hizmetinin Toplum Hayatındaki Yeri ve Önemi”. Diyanet Aylık Dergi. 30-33. 2009.
• Karasar, Niyazi. Bilimsel Araştırma Yöntemi Kavramlar-İlkeler-Teknikler. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım, 39. Basım, 2012.
• Kızılabdullah, Yıldız - Kızılabdullah, Şahin. “Cami Dışı Din Hizmetleri”. Din Hizmetlerinde Rehberlik ve İletişim El Kitabı. ed. Recai Doğan- Remziye Ege. 133-151. Ankara: Grafiker, 2015.
• Leblebici, Huseyin - Salancik, Gerald R. “The Rules of Organizing and The Managerial Role”. Organization Studies, 10/3 (1989), 301-325.
• Lee, Sang M. “An Empirical Analysis of Organizational Identification”. Academy of Management Journal, 14/2 (1971), 213-226.
• Levinson, Harry. “Reciprocation: The Relationship Between Man and Organization.” American Psychological Association, 9/370 (1965). https://doi.org/10.1037/11848-002.
• Liu, Liangcan - Zhao, Longying. “The Influence of Ethical Leadership and Green Organizational Identity on Employees’ Green Innovation Behavior: The Moderating Effect of Strategic Flexibility”. IOP Conference Series: Earth and Environmental Science 237/5 (February 2019).
• Oktay, Mahmut. Halkla İlişkiler Mesleğinin İletişim Yöntem ve Araçları. İstanbul: Der Yayınları, 1996.
• Oliver, David - Roos, Johan. “Beyond Text: Constructing Organizational Identity Multimodally”. British Journal of Management, 18/4 (2007), 342-358.
• Onay, Ahmet. “Cami Eksenli Din Hizmetleri”. Değerler Eğitimi Dergisi, 4/12 (2006), 149-175.
• Önkal, Ahmet - Bozkurt, Nebi. "Cami", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, (Erişim 12 Temmuz 2025). https://islamansiklopedisi.org.tr/cami#1-dini-ve-sosyokulturel-tarihi.
• Özseven, Mustafa. Kurumsal Karmaşıklık ve Örgütsel Kimlik: Türk Bankacılık Sektöründe Bir Araştırma. Adana: Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2015.
• Özyıldırım, Gülnar. Öğretmen Adaylarının Özyeterlik İnançlarının Sınıf Yönetiminde Etik Duyarlık Düzeylerine Etkisi. Antalya: Akdeniz Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 2018.
• Puusa, Anu - Tolvanen, Ulla. “Organizational Identity and Trust”. EJBO-Electronic Journal of Business Ethics and Organization Studies, 2 (2006), 29-33.
• Quinn, Robert E. - Cameron, Kim. “Organizational Life Cycles and Shifting Criteria of Effectiveness: Some Preliminary Evidence”. Management Science, 29/1 (1983), 33-51. 10.1287/mnsc.29.1.33
• Scott, Susanne G. - Lane, Vicki R. “A Stakeholder Approach to Organizational Identity”. Academy of Management Review, 25/1 (2000), 43-62. 10.2307/259262
• Selçuk, Mualla. Din Hizmetlerinde İletişim ve Halkla İlişkiler. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 1999.
• Sethi, Rajesh - Compeau, Larry. “Social Construction, Organizational Identity, and Market Orientation of the Firm”. American Marketing Association, 13/183 (2002), 417-445.
• Sevinç, İrfan. “Din Görevlilerinin Kurumsal Aidiyet Algısı İle İş Performansları Arasındaki İlişki”. Kocatepe İslami İlimler Dergisi, 5/2 (2022), 249-274.
• Sezer, Cemal. “Örgüt ve Örgütleme Anlamında Kullanılan Kavramların Analizi”. Reforma, 1/65 (2015), 32-35.
• Stoner, Jason - Perrewé, Pamela L. - Hofacker, Charles. “The Development and Validation of The Multi‐dimensional Identification Scale (MDIS)”. Journal of Applied Social Psychology 41/7 (2011), 1632-1658.
• Tabachnick, Barbara - Fidell, Linda. Using Multivariate Statistics. Northridge: Pearson, 7th Edition, 2013.
• Tolman, Edward C. “Identification and The Postwar World.” The Journal of Abnormal and Social Psychology, 38/2 (1943), 141.
• Topalian, Alan. “Corporate Identity: Beyond the Visual Overstatements”. International Journal of Advertising, 3/1 (1984), 55-62.
• Tosun, Cemal. Din Eğitimi Bilimine Giriş. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık, 1. Basım, 2001.
• Türkbağ, Ahmet Ulvi. “Kimlik, Hukuk ve Adalet Sorunu Kimlikler”. Doğu Batı Düşünce Dergisi, 6/23 (2003), 213-222. Tüzün, İpek Kalemci. Örgütsel Güven, Örgütsel Kimlik ve Örgütsel Özdeşleşme İlişkisi; Uygulamalı Bir Çalışma. Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2006. Whetten, David A. - Godfrey, Paul C. - Gioia, Dennis A. “From Individual to Organizational Identity”. Identity in Organizations: Building Theory Through Conversations. 17-32. SAGE Publications, Inc., 1998. Wiesenfeld, Batia M. - Raghuram, Sumita - Garud, Raghu. “Communication Patterns as Determinants of Organizational Identification in a Virtual Organization”. Organization Science, 10/6 (1999), 777-790. Yazıcı, Nesimi. “Din Hizmetleri Açısından Caminin Yeri ve Önemi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 48/2 (2007), 1-10.