MANYASOĞLU MAHMÛD’UN YENİ BİR ESERİ ÜZERİNE: MA‘ÂRİF TERCÜMESİ

Yıl 2023, , 448 - 532, 01.10.2023

Muhammed İkbâl Güler

https://doi.org/10.28981/hikmet.1239486

Öz

Osmanlı’da telif ve tercüme faaliyetlerinin hız kazandığı II. Murad döneminde (1421-1451), hem sarayın talebi hem de halkın ihtiyaçları doğrultusunda ortaya konan eserler Türk kültürünün zenginleşmesine katkı sağlamıştır. Bu dönemin âlimleri arasında adı anılan Mahmud b. Kâdî Manyas, nâm-ı diger Manyasoğlu Mahmud da tercüme ve haşiye sahasında eserler kaleme almış münevver bir şahsiyet olarak dikkat çekmektedir. Bu çalışmada kaynaklarda adı zikredilmeyen, Sultan Veled’in Ma‘ârif adlı eserine Manyasoğlu Mahmud’un yaptığı tercüme konu edilmiştir. Saraybosna Gazi Hüsrev Bey Kütüphanesi’nde R-1430 yer numarasıyla kayıtlı ve H. 1051-M. 1641 yılında Dânişî Ahmed Efendi tarafından istinsâh edilen mecmû‘ada yer alan bu tercüme, Anadolu sahasında Sultan Veled’in Ma‘ârif ’ine yapılmış ilk tercüme özelliğini taşımaktadır. XV. yüzyılda gerçekleştirilen bu tercüme, elli altı fasıldan oluşan Ma‘ârif ’in on üç faslını içermektedir. Manzum ve mensur metinleri ihtiva eden Ma‘ârif tercümesi, kaleme alındığı yüzyıl dolayısıyla Eski Anadolu Türkçesi dil özelliklerini yansıtmaktadır. Çalışmamızda öncelikle Ma‘ârif müellifi Sultan Veled’in, mütercim Manyasoğlu Mahmud’un ve müstensih Dânişî Ahmed’in hayatları ve eserlerine dair bilgiler aktarılmış; Gazi Hüsrev Bey Kütüphanesi’nde R-1430 yer numarasıyla kayıtlı mecmû‘anın tavsîfi ve mecmû‘anın sonunda yer alan iki şerh metninin sahibi hususunda kısa bir tartışma gerçekleştirilmiştir. Sultan Veled’in Ma‘ârif ’ine ve Manyasoğlu’nun tercümesine dair öz bilgilerin aktarıldığı kısımdan sonra Manyasoğlu Mahmud’un Ma‘ârif tercümesinin çeviri yazılı metni sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Sultan Veled, Mahmud b. Kâdî-i Manyas, Dânişî Ahmed, Ma‘ârif, tavsif

Kaynakça

• Abdulkadiroğlu, Abdulkerim. İsmail Belîğ-Nuhbetü’l-Âsâr li-Zeyli Zübdeti’l-Eşâr. Ankara:Gazi Üniversitesi Yayınları, 1985.
• Açıkel, Yusuf. “ ‘Nefsini Bilen Rabbini Bilir’ Hadis mi, Kelâm-ı Kibar mı?”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 5 (1998), 173-200, Erişim: 25 Haziran 2023. http://isamveri.org/pdfdrg/D01535/1998_5/1998_5_ACIKELY.pdf.
• Akpınar, Ömer Faruk. “Şems-i Tebrîzî’nin Makâlat’ında Hadis Kullanımı”. Selçuklu Medeniyeti Araştırmaları Dergisi (SEMA) 6/6 (2021), 83-110.
• Alâuddîn Ebu’l-Hasen Alî b. İsmâîl b. Yûsuf el-Konevî. Şerhü’t-Taarruf li-Mezhebi Ehli’t-Tasavvuf. Lübnan: Books-Publisher, t.y. https://bit.ly/serhuttaarruf.
• Atmaca, Veli. “Hadisleri Bakımından Cevahiru’l-Ebrar min Emvaci’l-Bihar (Yesevi Menakıbnamesi) Üzerine Bir İnceleme”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 11/2 (2002), 327-344.
• Avşar, Ziya. “Ma‘ârif (Sultân Veled)”. Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü. Erişim 7 Ocak 2023. http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/ma-arif-sultan-veled.
• Aydın, İbrahim Hakkı. “Kenz-i Mahfî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 26 Kasım 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/kenz-i-mahfi.
• Bankır, Mehmet Malik. “Dîvân Şiirinde Kullanılan Üç Kelimeye (Kalem, Kîl ve Kâl) Hermeneutik Yaklaşım”. Temaşa Felsefe Dergisi 17 (2022), 216-242.
• Bedîüzzamân Fürûzanfer. Külliyât-ı Şems yâ Dîvân-ı Kebîr. 9 Cilt. Tahran: Emîr-i Kebîr, 1378.
• Camgöz, Burcu. Mecdî Mehmed Efendi Hadâ’iku’ş-Şakâ’ik (2-142 Sayfalar Arası), (İnceleme-Çeviri Yazı). Nevşehir: Hacı Bektaş Veli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Çapan, Pervin. Mustafa Safâyî Efendi-Tezkire-i Safâyî. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 2005.
• Değirmençay, Veyis. “Sultan Veled”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 7 Ocak 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/sultan-veled.
• Demir, Osman. “Zât”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 24 Kasım 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/zat.
• Eraydın, Selçuk. Mevlânâ Celâleddîn-Rûmî-Fîhi Mâ Fîh. Ahmed Avni Konuk (terc.). İstanbul: İz Yayıncılık, 1994.
• Erdem, Sadık. Tezkire-i Şuarâ-i Yümnî (İnceleme-Tenkidli Metin-İndeksli Tıpkıbasım). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2013.
• Gelibolulu Mustafa ‘Âlî. Mir’âtü’l-’avâlim. Saraybosna: Gazi Hüsrev Bey Kütüphanesi, R-1430_06, 54b-59a. https://digital.ghb.ba/ghb/users/index.xhtml?id=594374&faces-redirect=true.
• Gölpınarlı, Abdülbâki. Dîvân-ı Kebîr-Mevlânâ Celâleddin. 7 Cilt. Eskişehir: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1992.
• Gölpınarlı, Abdülbâki. Mesnevî Tercemesi ve Şerhi. 4 Cilt. İstanbul: İnkılâp Kitabevi, 1983.
• Gölpınarlı, Abdülbâki. Mevlânâ Celâleddin-Macâlis-i Sab’a (Yedi Meclis). Konya: Konya Turizm Derneği Yayını, 1965.
• Gölpınarlı, Abdülbâki. Mevlânâ Celâleddin-Rubâîler. İstanbul: İnkılâp Kitabevi, 2009.
• Gölpınarlı, Abdülbâki. Sultan Veled-İbtidâ-nâme. Ankara: Konya Turizm Derneği Yayını, 1976.
• Güler, Muhammed İkbâl. Dânişî Ali Dede Dîvânı. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2023.
• Güzel, Bilal. Kemiksiz-zâde Safvet Mustafa-Nuhbetü’l-Âsâr Fî-Ferâ’idi’l-Eş’âr. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2018.
• Hânî, Hüseyin Haydar. Fîhi mâ fîh-Mevlânâ Celâleddîn Muhammed Mevlevî Belhî Horasânî. Tahran: İntişârât-ı Senâyî, 1375.
• Hekimoğlu, Muhammet. Taşköprülüzâde Ahmed Efendi, Eş-Şakâ’iku’n-Nu‘mâniyye Fî-Ulemâi’d-Devleti’l-Osmâniyye. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2019.
• İnce, Yunus. “II. Murad Dönemi’nde Osmanlı Tarih Yazıcılığının Başlamasında Timurluların Etkisi”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 43 (2018), 459-470.
• İsmail Hakkı Bursevî. Rûhu’l-beyân fî-tefsîri’l-Kur’ân, 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 2018.
• Kahraman, Seyit Ali - Dağlı, Yücel. Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnâmesi. 10 Cilt. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2008.
• Kamilov, Najmiddin. Komil İnson Haqida To’rt Risola. Taşkent: Ma‘nevîyat, 1997. https://n.ziyouz.com/books/falsafa/Komil%20inson%20haqida%20to’rt%20risola.pdf.
• Karaismailoğlu, Adnan. Mesnevî-Mevlânâ (Tam Metin). 6 Cilt. Ankara: Akçağ Yayınları, 2012.
• Kartal, Ahmet. “Veled, Sultân Veled, Bahâeddîn Muhammed Veled”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Erişim 7 Ocak 2023. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/veled-sultan-veled-bahaeddin-muhammed.
• Kiremitçi, Ferdi. “Menâkıbnâme ve Silsilenâme Türlerinin Manzum Bir Örneği: Kürkçübaşızâde Ali’nin ‘Silsiletü’n-Nûr’ Adlı Mesnevîsi”. ASOS Journal-Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi 6/74 (2018), 137-180.
• Küçük, Hülya. “Sultân Veled ve Ma‘ârif Adlı Eseri”. Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi 8/19 (2007), 427-451.
• Küçük, Hülya. Sultân Veled ve Maârif’i. Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2005.
• Mâyil-i Herevî, Necîb. Sultan Veled-Ma‘ârif. Tahran: İntişârât-ı Mevlâ, 1377.
• Mehmed Süreyyâ. Sicill-i Osmânî. haz. Nuri Akbayar. 6 Cilt. İstanbul: Kültür Bakanlığı ile Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Ortak Yayını, 1996.
• Muro, J. G. Sultan Walad-Maestro Y Discipulo. Madrid: Editorial Sufi, 2003.
• Nayman Demir, Meral. “Hem Şair Hem Şârih: Dânişî’nin Kendi Gazellerine Yazdığı Şerhleri”. Hikmet Akademik Edebiyat Dergisi [Journal of Academic Literature] 9/18 (2023), 148-190.
• Odabaşı, Mihrican. Tuhfe-i Nâilî Metin ve Muhteva 1. Cilt S.234-467. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• Örs, Derya - Kırlangıç, Hicabi. Mesnevî-i Ma‘nevî. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2015.
• Özer, Bülent. Dânişî Dîvânı (İnceleme Metin, Nesre Çeviri, İndeks). Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2004.
• Özkan, Mustafa. Mahmûd b. Kādî-i Manyâs, Gülistan Tercümesi, Giriş-İnceleme-Metin-Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1992.
• Özkırımlı, Atillâ. Kabusnâme-İlyasoğlu Mercimek Ahmed. 2 Cilt. Tercüman 1001 Temel Eser, t.y.
• Popara, Haso. Catalogue of The Arabic, Turkish, Persian & Bosnian Manuscripts in The Ghazi Husrev-Bey Library Sarajevo, Volume XIII. London: Al-Furqan Islamic Heritage Foundation, 2004.
• Râzi, Hâşim. Dîvân-ı Zâhir-i Fâryâbî, t.y. https://eliteraturebook.com/books/download/?hash=eyJpZCI6IjEzMDc0IiwidHlwZSI6InBkZiJ9.
• Saraç, M. A. Yekta. Osmanlı Müellifleri-Bursalı Mehmed Tahir. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi, 2016.
• Seyyid Şerif Cürcânî. Ta’rifât. Beyrut: Mektebeti Lübnân, 1985.
• Şehâbeddin Mahmûd el-Âlûsî. Rûhu’l-Meânî. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-’ilmiyye, 1994.
• Tarıkâhya Anbarcıoğlu, Meliha Ülker. Sultan Veled-Maârif. İstanbul: Ataç Yayınları, 2011.
• Uludağ, Süleyman. “Bâyezîd-i Bistâmî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 4 Eylül 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/bayezid-i-bistami.
• Vitray-Meyerovitch, Eva. Maitre et Disciple-Kitab el-Ma’arif (by Sultan Veled). Paris: Sindbad Publishing House, 1982.
• Yaltkaya, Şerefettin - Bilge, Kilisli Rifat. Kâtib Çelebi, Keşf-el-Zunun. 2 Cilt. Ankara: Maarif Matbaası, 1943.
• Zavotçu, Gencay. Rızâ Tezkiresi. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2017. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/73320,riza-tezkiresi2020pdf.pdf?0.
• Zemahşerî. El-fâ’ik fî-garibi’l-hadîs. 4 Cilt, t.y. https://archive.org/details/waq15257/02_15258.