BEDUHUN BAZI KÜLTÜRLERDEKİ YERİ VE KLASİK TÜRK ŞİİRİNDE KULLANIMINA DAİR ÖRNEKLER

Yıl 2023, , 318 - 341, 31.10.2023

Leyla Melis Çetin

https://doi.org/10.28981/hikmet.1309336

Öz

Beduh karesinin ilk şekli, Çin kültüründe efsanevi bir şekilde ortaya çıkan ve “Lo Shu” olarak isimlendirilen, 2, 4, 6, 8; 1, 3, 5, 7, 9 sayılarının meydana getirdiği sihirli bir kare olarak görülmüştür. Lo Shu Çin kültüründe bir tılsım olarak kullanılmış ve kültür aktarımı sonucu farklı kültürlerde de farklı şekillerde yer almıştır. Hint ve Batı kültürlerinde de farklı isimlendirmelerle sihirli bir kare ve tılsım olarak görülmüş ve kullanılmıştır. Arap kültüründe ise “Beduh” ismiyle bir vefk olarak yer almıştır. Sayısal değerleri 2, 4, 6, 8 olan sihirli bir kare biçiminde resmedilen Beduh ifadesi mezkûr kültürlerde çeşitli bakış açısı ve farklı isimler ile ele alınmış ve çeşitli alanlarda bu kareden istifade edilmiştir. Kültürlerin etkileşimi sonucu Arapların etkisi ile birlikte Türk kültüründe de “Beduh” ismi ile yerini almıştır. Beduh ifadesi Eski Türk kültüründe yazılan mektupların ulaşması gereken yerlere güvenle ulaştırılabilmesi amacıyla mektupların çeşitli noktalarına sayısal değerleri ile birlikte yazılmış ve bazı amaçlar doğrultusunda hazırlanan vefklerde de söz konusu olmuştur. Bazı sözlüklerde koruma ile görevli bir melek olduğu veya Allah’ın bir ismi olduğu yönünde ifadeler yer almıştır. Yürüme, yürüyüş anlamıyla da ele alınan Beduh klasik Türk şiirinde şairin anlam ve ifade dünyasını etkilemiştir. Şair, beyitlerde âşığın sevgiliye olan muhabbetinden bahsederken Beduh ifadesinin bir tılsım olarak farklı yönlerine dikkat çekmiştir. Bu çalışmada Beduh ifadesinin Çin, Hint, Batı, Arap ve Türk kültürlerindeki yeri ile birlikte Klasik Türk şiirine olan yansımalarına dair örneklere yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

sihirli kare, vefk, mektup, Lo Shu, Kamea, tılsım

THE PLACE OF BEDÛH IN SOME CULTURES AND EXAMPLES OF ITS USE IN CLASSICAL TURKISH POEMS

Öz

The first shape of the Bedûh square is a magical square in Chinese culture. This shape is called “LoShu” and is made of the numbers 2, 4, 6, 8; 1, 3, 5, 7, 9. LoShu is used as a talisman in Chinee culture and transferred to other cultures in different shapes as a result of cultural interaction and transmission. It is perceived and used in Indian and Western cultures under different names, similar to talismans and magical squares. In Arap culture, it is perceived as a vefk with the name “Bedûh”. The numerical values are 2, 4, 6, and 8 and the expression Bedûh is pictured as a magical square. Throughout time, the expression is used with different viewpoints and under different names; it is placed in different uses and fields in these cultures. As a result of the cultural interactions between the Arabs and Turks, Bedûh became an element of Turkish culture. In old Turkish culture, the expression is used to enable letters to reach the addressee safely; it is noted with specific numerical values on different places of letters. They are also used as vefk prepared for different purposes. In some dictionaries, it is mentioned that it is an angel whose purpose is protection or it is the name of Allah. The expression Bedûh, which affected the meaning and expression understanding of Turkish poets, is used with the meaning of “to walk, or walking”. In their poems, various poets attracted attention to the different aspects of the expression while writing about the love of a lover to his beloved. In this study, the expression of Bedûh is analyzed in the scope of its uses in Chinese, Indian, Western, Arabic, and Turkish cultures in addition to its reflections in R-Turkish poems.

Anahtar Kelimeler

LoShu, Kamea, Bedûh, magical square, vefk, talisman, letter.

Kaynakça

• Abbas el-Bunî. Şems el-Maarif. 1345, https://archive.org/details/McGillLibrary-131812 5180/page/n4/mode/2up
• Ahmed Ziyaeddin Gümüşhabevî. Mecmuatu'l-Ahzâb. (Çev. Osman Çakır), İstanbul: Ensar Neşriyat, 2021.
• Akpınar, Mehmet. Keşanlı Zihnî Divanı. Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2005.
• Arslan, Mehmet. Bursalı İffet Dîvânı. E-kitap: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59882,bursali-iffet-divanipdf.pdf?0
• Arslan, Mehmet-Aksoyak, İsmail Hakkı. Haşmet Dîvânı. E-kitap: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/57256,hasmet-divanipdf.pdf?0
• Aykanat, Timuçin. Sâfî Baba ve Divanı (İnceleme-Karşılaştırmalı Metin-Sadeleştirme-Sözlük-Dizin). Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, 2015.
• Bischoff, Erich. Mystik und Magie Der Zahlen. Meco Buchproduktion, Dreieich, 1997.
• Büyükarslan, Hülya. Asrî Dîvânı (İnceleme-Metin). Manisa: Celal Bayar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Çağbayır, Yaşar. Ötüken Türkçe Sözlük. 1-5, İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2007.
• Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi, 1993.
• Durusoy, Ali vd., İhvân-ı Safâ Rîsâleleri. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2012.
• Ece, Selami. Klasik Türk Edebiyatı Araştırma Yöntemleri. 1-2, Erzurum: Eser Basım Yayın, 2015.
• Eğri, Aysel. 17. yy. Şairlerinden Hikmetî ve Divanı. Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Ellis, Eugenia Victoria. “Ancient Mathematical Origins of Modern Day Occult Practices”. 1-9, 2007, https://www.researchgate.net/publication/28675199_Ancient_mathematical_origins_of_modern_day_occult_practices.
• Erol, Mehmet. Azbî Baba Divanı (İnceleme-Metin). Çanakkale: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, 2002.
• Hüseyin Kazım Kadri. Büyük Türk Lugati. I, İstanbul: İstanbul Devlet Matbaası, 1928.
• Ifrah, Georges. The Universal History of Number. (Çev: Kurtuluş Dinçer), Ankara: Tubitak, 1981/1998.
• İmam Gazali. El Afak. Çev. Mustafa Varlı, İstanbul, Esma Yayınları,1999.
• Kallek, Cengiz. “Bedûh”. DİA. 5/336-337, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1992.
• Levend, Agâh Sırrı. Divan Edebiyatı: Kelimeler ve Remizler, Mazmunlar ve Mefhumlar. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2021.
• Memiş, Nuray. Ferdi Abdullah Efendi ve Divanı (İnceleme-Metin). Manisa: Celal Bayar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2008.
• Onay, Ahmet Talat. Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı. Haz.: Cemal Kurnaz, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1996.
• Özdemir, Mehmet. Neccâr-zâde Rızâ Divanı’nın Edisyon Kritiği. Afyon: Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 1999.
• Özgindiş, Vicdan. Sabîh, Hayatı, Eserleri, Edebi Kişiliği ve Divanının Tenkidli Metni. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, 1998.
• Pala, İskender. Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları, 1995.
• Pandita, Narayana. The Ganita Kaumudi. (Ed. Padmakara Dvived Jyautischacharya), Indian Press: Benares, 1942.
• Rusli, Rusli et al. “Adam and Eve's Wifiq: From Mathematics to Transformation Practice”. International Symposium on Religious Literature and Heritage, Advances in Social Science, Education and Humanities Research 644 (2021), 335-340.
• Sandal, Kerim. Zîver Dîvân. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2001.
• Schimmel, Annemarie. The Mystery of Numbers. Newyork: Oxford University Press, 1993.
• Shah, Sayed İdries. The Secret Lore of Magic. London: Frederich Muller Ltd., 1957.
• Styan, George P.H. “An İntroduction to Magic Squares and Agrippa-Type Magic Squares”. International Workshop and Conferance, 1-70, Montreal: 2012.
• Sünbülzâde Vehbî. Nuhbe-i Vehbî. İstanbul: Dârü’t-tıbaatü’l-âmire, 1242.
• Şemseddin Sâmi. Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: Enderun Kitabevi, 1989.
• Uysal, Enver. “Resâilü İhvâni’s-Safâ”. DİA. 34/576-579, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2007.