TANZİMAT’TAN CUMHURİYET’E BATILILAŞMANIN TÜRK ROMANINDA KADINA BAKAN YÜZÜ

Yıl 2020, Sayı: Prof. Dr. M. Orhan Okay Özel Sayısı, 518 - 537, 28.12.2020

Meleknur Özdoruk Durmuş

https://doi.org/10.28981/hikmet.821917

Öz

Türk tarih ve medeniyeti, yakın zamandaki akışında birçok dönemeç geçmiş, farklı kaynaklardan beslenerek muhteviyatını yinelemiştir. Tanzimat, bu gidişatın istikameti noktasında ilk ciddi yönelim olmuş ve yüzleri Batı’ya dönük fiiliyat silsilesi böylece başlamıştır. Değişim ve dönüşüm, gündelik hayat pratiklerinden başlamış, insanın ontolojik duruşuna uzanan bir seyre uzanmıştır. Asırlardır beslenilen kaynaklarla olan rabıtaların giderek derinleşecek olan bir zafiyete uğramaya başladığı görülmüştür.
Bütün bu seyrin baş döndürücü bir hızla ilerleyişini, etkilerini ve dönüştürücülüğünü, kadın kimliği üzerinden okumaya çalışmak oldukça anlamlıdır. Toplumsal çehreyi belirleyen birincil kimlik olarak kadın, bu minvaldeki tartışma ve sorgulamalara son derece açıktır. Değişim, onun alışkanlıklarından, dış görünüşünden eşya, varlık ve hayat tasavvuruna kadar uzanır.
Yeni bir medeniyet dairesine dâhil olma ve Batılılaşma yolculuğu, geleneksel ve kültürel çözülmeler, zihnî kırılma noktaları, yeni ideal ve normlar, kadın kimliği üzerinden açıkça okunup değerlendirilebilir. İlk yerli romandan itibaren parmaklıklar ardından mahcubiyetle dışarıyı izleyen, ürkek Fitnat’tan, evliliğini cinsî ve narsist ihtiraslarına kurban eden Bihter’e ve eşinde estetize edilmiş duygular arayan Suat’a, İstanbul’un işgalinde Milli Mücadele’nin sembol ismi olan Ayşe’den, Dame de Sion’lu Feride’nin kalp kırıklığıyla atıldığı Anadolu’daki öğretmenlik macerasına ve İstanbul’un dar sokaklarından birinde yetişip mütevazı bir hayat sürerken Batılı bir piyanist ile evlenen Hafız Rabia’nın kültür ve medeniyet bağlamında bir sentezi imleyen hikâyesine kadar birçok farklı sima, toplumsal hayattaki safhalara ve modernleşme sürecine kurgusal dünyanın imkânları nispetinde şahitlik eder.
Çalışmamız, 1872-1936 yılları arasında yayınlanan, kadın kimliğinin temsil kuvvetini nazara alarak seçtiğimiz eserlerin merkezinde şekillendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Batılılaşma, Tanzimat, roman, kadın

Teşekkür

İlgili editör, hakem ve emeği geçenlere teşekkür ederim.

Kaynakça

• Adıvar, Halide Edib. (2003), Ateşten Gömlek, Özgür Yayınları, İstanbul.
• _____________. (2008), Handan, Can Yayınları, İstanbul.
• Ahmet Midhat Efendi. (2000), Felâtun Bey ile Râkım Efendi, Haz.: Nejat Birinci, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Aydıngör, Figen. (2006), Tanzimat Döneminde Kadın Yaşamındaki Modernleşme, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir.
• Demir, Hilal. (2013), “Fatma Aliye Hanım’ın Çerçevesinden Kadın Haklarının Sınırları”, Turkish Studies, Volume 8/9, s. 1059-1068.
• Güntekin, Reşat Nuri. (2015), Yaprak Dökümü, İnkılâp Kitabevi, İstanbul.
• ______________. (2018), Acımak, İnkılâp Kitabevi, İstanbul.
• Karabıyık Barbarasoğlu, Fatma. (1995), Modernleşme Sürecinde Moda ve Zihniyet, İz Yayınları, İstanbul.
• Karaosmanoğlu, Yakup Kadri. (2014), Kiralık Konak, İletişim Yayınları, İstanbul.
• ____________________. (2002), Sodom ve Gomore, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Kurnaz, Şefika. (1991), Cumhuriyet Öncesi Türk Kadını (1839-1923) , T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı Yayınları, Ankara.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi. (2003), XIX. Asır Türk Edebiyatı Tarihi, Çağlayan Kitabevi, İstanbul.
• Tokat, Latif. (2017), “Entelektüel Kimdir? –Türkiye’nin Entelektüel Sorunu-“, Dinbilimleri Akademik Araştırma