FUZÛLÎ VE BÂKÎ ÖRNEKLİĞİNDE MAHLASTA YAPILAN ZİHAF MESELESİ

Yıl 2023, Sayı: 19 - GÜZ 2023, 144 - 164, 31.10.2023

Bekir Belenkuyu

https://doi.org/10.28981/hikmet.1349006

Öz

Uzun tecrübeler sonunda tutarlı bir kurallar manzumesi haline gelen aruz vezninin bazı meseleleri genellikle yüzeysel bir şekilde değerlendirilmektedir. Bunlardan biri şairlerin mahlasta zihaf yaptığı hakkındaki düşüncedir. Fakat mahlasta yapılan zihafın niceliği ve niteliği hakkında henüz yeterli bir veri elimizde bulunmamaktadır. Bu çalışma Osmanlı şairlerinin nispet î’siyle biten mahlaslarının son hecesinde yaptıkları zihafların keyfiyetini Fuzûlî ve Bâkî örnekliğinde ortaya koymayı amaçlamaktadır. Bunun için ismi geçen şairlerin mahlas kullanımı hakkında giriş mahiyetinde genel bir değerlendirme yapılmıştır. Çalışmada ilk olarak zihaf uygulaması doğrudan aruz vezniyle ilgili olduğu için şiirlerin aruz kalıplarına odaklanılmıştır. Bu noktada kullanılan aruz kalıbıyla şairlerin mahlası zihaflı kullanımları arasındaki ilişki hakkında somut veriler ortaya koyulmuştur. Bunu yaparken sonuçların daha anlamlı olması için mahlasın hem zihaflı hem de zihafsız kullanımları bir arada değerlendirilmiştir. İkinci olarak anlamın mahlasta yapılan zihaf hususunda nasıl bir işlevi olduğuna değinilmiştir. Anlamı şekillendiren terkip ve eklerin mahlastaki zihafa nasıl yön verdiği üzerinde de durulmuştır. Bu sayede şairlerin mahlasta yaptığı zihafın keyfiyeti hakkında somut veriler ortaya koyulduğu gibi diğer şairlerin mahlasta yaptığı zihafla ilgili yapılacak araştırmalar için de bir örnek sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Aruz, mahlas, zihaf, Bâkî, Fuzûlî

Destekleyen Kurum

Destekleyen kurum bulunmamaktadır.

Proje Numarası

Çalışma bir proje kapsamında yapılmamıştır.

Kaynakça

• Akün, Ömer Faruk. “Divan Edebiyatı”. TDV İslâm Ansiklopedisi. C 9 / 389-427. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1994.
• Aslan, Üzeyir. “Aruz Fer’leri Arasındaki Farklar”. TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 9/27 (2021), 58-82.
• Aydemir, Yaşar. “Aruz-Prozodi İlişkisi ve Aruzla Yazılmış Metinleri Taktiye Uygun Okumak/Okutmak”. Prozodi (Bürün Bilimi) ve Konuşma Çalıştayı Bildirileri, Editör: İsmet Çetin, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2020.
• Belenkuyu, Bekir. “Aruz Vezninin Kullanıldığı Manzumelerde Mısraın Son Hecesi”. New Era International Journal Of Interdisciplinary Social Researches, 7/16 (2022), 61–71.
• Birici, Sevim. “Ahmed-i Dai'nin Mahlas Beyitlerinde Hüsn-i Tahallus”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20/2 (2010), 79-90.
• Dilçin, Cem. Fuzulî Divanı Üzerine Notlar (Studies on Fuzulî’s Divan). Harvard Üniversitesi Yakındoğu Dilleri ve Medeniyetleri Bölümü, Cambridge, 2001.
• Dilçin, Cem. Örneklerle Türk Şiir Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2009.
• Doğan, Muhammet Nur. Fuzulî Leylâ ve Mecnun – Metin, Düzyazıya Çeviri, Notlar ve Açıklamalar–. İstanbul: Yelkenli Kitabevi, 2018.
• Gider, Mahmut. “Bâkî ve Fuzûlî Divanlarında Deniz Tasavvuru”. KÜLLİYAT Osmanlı Araştırmaları Dergisi, 3, (2017), 22-36.
• Kaplan, Hasan. Bâkî’nin Ses Dünyası. İstanbul: Dün Bugün Yarın Yayınları, 2017.
• Kaplan, Hasan. “Fuzûlî’nin Gazellerinde Aruz Uygulamaları: Fuzûlî’nin Med Kullanımının Bâkî’yle Mukayesesi”. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 7/2 (2018), 837-876.
• Kılınç, Abdülhakim. Fuzûlî Dîvânı. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2021.
• Kınay Civelek, Nilay. “Zekâya Bağlı Bir Sanat Hüsn-i Tahallüs ve Hayâlî Bey’in Gazellerinde Kullanımı”. Turkish Studies - Language and Literature, 16/2 (2021), 1481–1491.
• Kuzu, Fettah. “Aşk ve Şiir Bağlamında Mahlas Beyitlerinden Hareketle İki Şair İki Şiar: Fuzûlî ve Bâkî’de Aşk ve Şiir”. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 7/1 (2018), 148-161.
• Küçük, Sabahattin. Bâkî Dîvânı -Tenkitli Basım-. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2019.
• Öztekin, Özge. “Divan Şiiri ile Deyişbilim Arasında Yapısal Bir Köprü: Fuzûlî ve Bâkî Divanlarında Yer Alan Biçimbirimsel Yinelemeler”. Türkbilig, 3 (2002), 83-105.
• Şahin, Ebubekir Sıddık. “Şiirin Üç Güzeli Hüsn-i Matlaʻ Hüsn-i Tahallüs Hüsn-i Maktaʻ”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, 62/1 (2022), 666–685.
• Tarlan, Ali Nihad. Fuzûlî’nin Farsça Divanı. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi, 1950.
• Yağcıoğlu, Songül (Aydın). Fuzûlî ve Bâkî Divanlarının Karşılaştırılması, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2009.
• Yağcıoğlu, Songül (Aydın). “Fuzûlî ve Bâkî Divanlarında Aşk Anlayışı ve Sevgili Tipi”. Journal of Turkish Studies, 5/3 (2010), 559-587.
• Yıldırım, Ali. “Tezkirelerin Işığında Divan Edebiyatında Mâhlas”. Erdem, 12/36 (2000), 1055-1119.
• Yıldırım, Ali. Divan Edebiyatında Mahlas ve Mahlas-nâmeler. Ankara: Akçağ Yayınları, 2006.